MS: LVVL-PPDH053

SỐ TRANG: 130

NGÀNH: VẬT LÝ

CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC MÔN VẬT LÝ

TRƯỜNG: ĐHSP TPHCM

NĂM: 2010

GIỚI THIỆU LUẬN VĂN

MỞ ĐẦU

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Bước vào thiên niên kỷ thứ ba, khoa học và kỹ thuật đã trở thành yếu tố cốt tử của sự

phát triển, hầu hết các thành tựu của khoa học và công nghệ đều được ứng dụng vào thực tiễn cuộc

sống. Sự nghiệp giáo dục phải góp phần giải quyết việc bồi dưỡng trí tuệ khoa học, năng lực sáng

tạo cho thế hệ trẻ. Cụ thể, trong tình hình nước ta, những yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa –

hiện đại hóa đất nước đòi hỏi ngành Giáo dục & Đào tạo phải có những đổi mới căn bản, mạnh mẽ,

vươn tới ngang tầm với sự phát triển chung của thế giới và khu vực.

Đã từ nửa thế kỉ qua, khoa học giáo dục trên thế giới đã có những nghiên cứu nhằm đổi

mới phương pháp dạy học ở trường phổ thông theo hướng đảm bảo được sự phát triển năng lực sáng

tạo của học sinh, bồi dưỡng tư duy khoa học, năng lực giải quyết vấn đề để thích ứng với thực tiễn

cuộc sống, với sự phát triển của nền kinh tế trí thức. Phương pháp dạy học tốt nhất là không những

trang bị cho học sinh kiến thức, kỹ năng, tài sản tích lũy của loài người, mà quan trọng hơn là phải

bồi dưỡng cho học sinh khả năng tự giải quyết các vấn đề do thực tiễn đặt ra, khả năng sáng tạo và

tìm tòi kiến thức mới, làm phong phú thêm cho nền tri thức nhân loại.

Tiến trình nhận thức cùng với các phương pháp nghiên cứu trong các khoa học tự nhiên

nói chung và trong khoa học vật lý nói riêng được hình thành cùng với quá trình nghiên cứu dài lâu

của các nhà vật lý. Nó giúp cho hoạt động nghiên cứu trong khoa học hiệu quả hơn. Sử dụng thành

thạo các phương pháp nhận thức trong các khoa học để học tập, nghiên cứu vật lý từ những cấp học

phổ thông là cách thức, con đường ngắn, hiệu quả để phát triển tư duy khoa học cho học sinh. “Dạy

khoa học nào thì cách tốt nhất là sử dụng chính các phương pháp nhận thức của khoa học đó” là

luận điểm được nhiều nhà nghiên cứu lý luận dạy học thừa nhận. Học tập là hoạt động nhận thức

đặc biệt, không những hướng tới sự lĩnh hội tri thức khoa học mà còn hướng tới nhiều mục tiêu giáo

dục nhân cách khác, nhất là phát triển tư duy của người học. Vì thế, các phương pháp nhận thức,

phương pháp hành động tư duy khoa học vừa là phương tiện để chiếm lĩnh tri thức khoa học và hoạt

động nghiên cứu, vừa là mục tiêu mà việc dạy học các khoa học hướng tới.

Qua tìm hiểu thực tế, phương pháp dạy học các bộ môn khoa học tự nhiên hiện nay vẫn

chưa thực hiện được mục tiêu như vậy. Phương pháp dạy học hiện nay còn mang nặng tính chất độc

thoại, áp đặt, tái hiện, tiến trình dạy học vẫn chưa theo đúng con đường mà các nhà khoa học trải

qua. Rất nhiều định luật, quy tắc … vật lý được trình bày trong các SGK vật lý phổ thông theo một

trật tự nội dung khá thống nhất và cũng được giáo viên giảng dạy theo đúng trật tự: Thí nghiệm 

Định luật  Vận dụng.

Tuy nhiên, các nhà vật lý và cả nhiều nhà nghiên cứu lý luận dạy học đều cho rằng đây là

cách tiếp cận nội dung học không đảm bảo tính khoa học, nó rất xa vời với cách giải quyết vấn đề trong khoa học, nó không phải là tiến trình hoạt động nhận thức khoa học đúng, nó không dẫn ai đến

đích nếu tự mình giải quyết vấn đề bằng con đường đó.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng dạy học như trên. Đó là thời lượng giảng dạy

trên lớp hạn hẹp, trình độ của học sinh không đồng đều, điều kiện cơ sở vật chất chưa đầy đủ. Ngoài

ra còn một nguyên nhân khác, đó là mức độ vững vàng về khoa học luận vật lý và trình độ tư duy

khoa học của người giáo viên vật lý còn hạn chế.

Cách dạy và học như trên chưa khích lệ, chưa tạo điều kiện cho học sinh tham gia hoạt

động tìm tòi, sáng tạo để giải quyết vấn đề trong quá trình chiếm lĩnh tri thức; do đó không thể phát

triển kỹ năng tư duy khoa học, năng lực sáng tạo của học sinh.

Xuất phát từ các vấn đề trên, tôi chọn đề tài nghiên cứu “TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG

HỌC TẬP THEO TIẾN TRÌNH NHẬN THỨC KHOA HỌC PHẦN QUANG HÌNH HỌC

VẬT LÝ 11 - NÂNG CAO NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC SÁNG TẠO CỦA HỌC

SINH” với mong muốn đóng góp một phần nhỏ vào việc đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao

chất lượng giảng dạy vật lý ở trường phổ thông.

2. MỤC ĐÍCH, ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI NGHIÊN CỨU

2.1 Mục đích

Vận dụng cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tổ chức hoạt động học tập của học sinh

theo tiến trình nhận thức khoa học để xây dựng quy trình dạy học nhằm bồi dưỡng tư duy khoa học,

phát triển năng lực sáng tạo giải quyết vấn đề của học sinh.

Vận dụng quy trình trên để thiết kế tiến trình dạy học một số bài trong phần Quang hình

học – Vật lý 11

2.2 Đối tượng nghiên cứu

Hoạt động dạy và học của giáo viên và học sinh trong quá trình dạy học vật lý ở trường

phổ thông

2.3 Phạm vi nghiên cứu

Nghiên cứu và tổ chức hoạt động học tập vật lý phần Quang hình học SGK Vật lý 11

nâng cao theo tiến trình nhận thức khoa học cho học sinh khối 11 trường THPT Marie Curie -

TPHCM

2.4 Giả thuyết khoa học

Nếu tổ chức hoạt động học tập thích hợp theo tiến trình nhận thức khoa học thì học sinh

có thể tự lực hoạt động tìm tòi sáng tạo, từ đó nâng cao năng lực sáng tạo của học sinh.

2.5 Nhiệm vụ nghiên cứu Tìm hiểu và đánh giá thực trạng dạy và học vậy lý nói chung, phần Quang hình học nói

riêng để phát hiện những khó khăn, những vấn đề bất cập trong qua trình dạy học vật lý sáng tạo ở

trường THPT

Nghiên cứu cơ sở lý luận dạy học về triết học, tâm lý học, giáo dục học thiết kế tiến

trình dạy học nhằm phát huy năng lực sáng tạo của học sinh

Tìm hiểu tiến trình nhận thức và các phương pháp nhận thức trong khoa học nói chung

và trong vật lý học nói riêng, kết hợp với những cơ sở lý luận dạy học sáng tạo để xây dựng quy

trình dạy học nhằm bồi dưỡng tư duy khoa học, phát triển năng lực sáng tạo giải quyết vấn đề của

học sinh.

Vận dụng quy trình trên để thiết kế tiến trình dạy học một số bài trong phần Quang hình

học

Tiến hành thực nghiệm sư phạm các tiến trình dạy học đã được soạn thảo để kiểm tra

tính khả thi và hiệu quả của từng tiến trình đối với việc nâng cao năng lực sáng tạo, tự lực giải quyết

vấn đề trong quá trình học tập và thực tiễn cuộc sống, nhằm nâng cao chất lượng dạy và học vật lý ở

trường phổ thông.

3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

3.1 Nghiên cứu lý luận

Nghiên cứu chương trình, nội dung SGK, các tài liệu có liên quan để xác định kiến

thức, kỹ năng, kỹ xảo mà học sinh cần phải nắm vững.

Nghiên cứu cơ sở lý luận của dạy học sáng tạo, tiến trình nhận thức và các phương pháp

nhận thức trong khoa học vật lý

Đọc và tìm hiểu từ sách, báo, tạp chí, các văn kiện, nghị quyết của Đảng và Nhà nước,

của Bộ Giáo dục – đào tạo để nắm vững mục tiêu chung trong giáo dục, mục tiêu giáo dục của môn

vật lý ở trường phổ thông hiện nay

3.2 Phương pháp điều tra, khảo sát

Quan sát, điều tra khảo sát ý kiến của giáo viên và học sinh trong việc dạy và học vật lý

nói chung, phần Quang hình học vật lý 11 nói riêng để đánh giá thực tiễn giảng dạy vật lý ở trường

phổ thông, đặc biệt là phần Quang hình học.

3.3 Thực nghiệm sư phạm

Tiến hành giảng dạy các tiến trình dạy học đã soạn thảo ở trường phổ thông

Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý, đánh giá kết quả giữa lớp thực

nghiệm và lớp đối chứng nhằm khẳng định tính khả thi của đề tài.

4. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI

4.1 Ý nghĩa khoa học Góp phần làm sáng tỏ cơ sở lý luận dạy học của việc phát triển năng lực sáng tạo, giải

quyết vấn đề của học sinh trong dạy học vật lý ở trường THPT.

4.2 Thực tiễn của đề tài

Giáo viên có thể sử dụng quy trình dạy học theo tiến trình nhận thức khoa học và các

tiến trình dạy học cụ thể một số bài học trong phần Quang hình học vào thực tiễn giảng dạy để tích

cực hóa hoạt động tìm tòi sáng tạo, giải quyết vấn đề của học sinh.