MS: LVVL-PPDH052

SỐ TRANG: 157

NGÀNH: VẬT LÝ

CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC MÔN VẬT LÝ

TRƯỜNG: ĐHSP TPHCM

NĂM: 2010

GIỚI THIỆU LUẬN VĂN

MỞ ĐẦU

I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

“Kiến thức là cái gì còn lại khi người ta đã quên hết những điều đã học” (Selma Lagerlof).

Quả đúng như vậy, chúng ta đang tiến tới nền văn minh thứ ba: nền văn minh trí tuệ - nền văn minh

với sự bùng nổ của công nghệ thông tin, sự phát triển vượt bậc của khoa học kĩ thuật. Lượng thông

tin tích lũy được của nhân loại là khổng lồ và luôn được cập nhật, biến đổi từng giây, từng phút.

Vòng đời của một công nghệ được rút ngắn lại còn từng ngày, từng tháng… Với lượng kiến thức vô

tận đó, liệu chúng ta có thể nhồi nhét hết vào đầu óc của mình? Câu trả lời tất nhiên là không thể!

Chúng ta chỉ có thể dạy cho học sinh cách học, cách xử lí những tình huống trong thực tế, rèn luyện

cho học sinh kĩ năng sống…Tóm lại là dạy cho học sinh cách tự học suốt đời, dựa trên bốn trụ cột:

học để biết, học để làm, học để cùng chung sống với nhau và học để làm người.

Với mục đích đó, đất nước ta đã tiến hành đổi mới phương pháp dạy học từ nhiều năm qua và

đã thu được một số kết quả đáng mừng. Nhưng nhìn chung vẫn chỉ dừng lại ở lí luận mà chưa chú

trọng nhiều đến việc vận dụng vào thực tiễn dạy học. Đa số cách dạy của giáo viên vẫn chưa chú ý

đến vấn đề dạy – tự học cho học sinh. Mặt khác, với sức ép của thi cử và tuyển sinh, giáo viên và

học sinh không còn cách nào khác là phải ra sức rèn kĩ năng giải bài tập theo kiểu “nhồi nhét”, học

tủ, học lệch. Điều này kéo theo tình trạng dạy thêm – học thêm tràn lan, ngoài thời gian học trên

lớp, học sinh dành phần lớn thời gian cho việc học thêm bên ngoài. Và điều đương nhiên là còn rất

ít thời gian để tự học ở nhà. Kiến thức mà học sinh tiếp thu được trên lớp và trong các buổi học

thêm chỉ mới ở dạng “thô”, nếu không có thời gian tự học ở nhà thì học sinh biến những kiến thức

dạng “thô” đó thành kiến thức của mình như thế nào? Cứ như vậy, những gì học được sẽ nhanh

chóng bị quên lãng theo thời gian. Đó là chưa kể đến lối học “nhồi nhét” như vậy sẽ biến học sinh

chúng ta thành những chú “gà công nghiệp” chỉ biết chờ đợi thức ăn người ta mang tới mà không

biết tự tìm kiếm thức ăn cho riêng mình, từ đó mà tư duy phân tích, tổng hợp, sáng tạo cũng bị thui

chột đi.

Như vậy, hướng dẫn học sinh tự học là cần thiết, hướng dẫn học sinh tự học ở nhà còn cần

thiết hơn, vì nó là cơ sở để học sinh có thể tự học suốt đời. Thế nhưng việc dạy học sinh tự học ở

nhà hiện nay chưa được quan tâm đúng mực. Giáo viên lên lớp cũng chỉ dành vài phút cuối giờ dạy

để dặn dò một cách hình thức là các em về học cái này, cái kia mà chưa hướng dẫn cụ thể là các em

phải làm như thế nào. Vì thế, với lòng yêu nghề và với trách nhiệm của bản thân, tôi chọn đề tài “Tổ

chức tự học ở nhà nhằm phát huy tính tích cực, tự lực học tập của học sinh trong dạy học chương

“Các định luật bảo toàn” – SGK Vật lí 10” với mong muốn góp một phần sức lực rất nhỏ bé của

mình trong công cuộc đổi mới giáo dục của đất nước. Tôi chọn chương “Các định luật bảo toàn”

sách giáo khoa vật lí 10 vì nội dung chương này khá trừu tượng và khá khó đối với học sinh so với những chương khác, đồng thời cũng có nhiều ứng dụng trong thực tế hiện đại mà học sinh cần thiết

phải nắm được.

Có nhiều đề tài nghiên cứu về vấn đề phát huy tính tích cực, tự lực học tập của học sinh như:

Nghiên cứu xây dựng và sử dụng bài tập thí nghiệm nhằm tích cực hóa hoạt động nhận thức của học

sinh trong dạy học vật lí ở trường phổ thông (luận văn thạc sĩ giáo dục học của Nguyễn Tiến Dũng,

năm 2006); Thiết kế và sử dụng website trong dạy học phần “Dao động điện – dòng điện xoay

chiều, dao động điện từ - sóng điện từ” lớp 12 THPT nhằm phát huy tính tích cực, tự lực, sáng tạo

của học sinh (luận văn thạc sĩ giáo dục học của Mai Hoàng Phương, năm 2007); Sử dụng câu hỏi

trắc nghiệm khách quan nhằm phát huy tính tích cực, tự lực của học sinh trong quá trình dạy học

chương “Chất khí” lớp 10 ban KHTN (luận văn thạc sĩ giáo dục học của Lê Phú Đăng Khoa, năm

2008)…

Về vấn đề tự học, có các nghiên cứu như: Xây dựng hệ thống bài tập chương “Các định luật

bảo toàn” lớp 10 THPT nhằm phát triển năng lực tư duy độc lập và nâng cao hiệu quả tự học của

học sinh (luận văn thạc sĩ giáo dục học của Nguyễn Xuân Phượng, năm 2007); Tổ chức hoạt động

học tập tự lực – sáng tạo của học sinh trong dạy học chương “Các định luật bảo toàn” lớp 10 THPT

ban cơ bản (luận văn thạc sĩ giáo dục học của Võ Thị Tuyết Mai, năm 2008); Bồi dưỡng năng lực tự

học và liên hệ thực tế của học sinh trong dạy học chương “Dòng điện xoay chiều” lớp 12 THPT

(luận văn thạc sĩ giáo dục học của Nguyễn Kim Dũ, năm 2007)…

Riêng về vấn đề hướng dẫn học sinh tự học ở nhà, có một số bài báo đề cập đến như: Tổ chức

hoạt động tự học ở nhà về môn vật lí cho học sinh (TS. Tạ Tri Phương, Tạp chí Giáo dục số 64,

2003); Thí nghiệm vật lí ở nhà của học sinh: ý nghĩa và các phương án tiến hành (TS. Nguyễn

Ngọc Hưng, Tạp chí Giáo dục số 27, 2002). Những bài báo này đề cập đến tầm quan trọng và một

số vấn đề lí thuyết của việc hướng dẫn học sinh tự học ở nhà. Tiếp tục nghiên cứu sâu và khai thác

nhiều khía cạnh khác của vấn đề tự học ở nhà của học sinh, tôi thực hiện đề tài “Tổ chức tự học ở

nhà nhằm phát huy tính tích cực, tự lực học tập của học sinh trong dạy học chương “Các định luật

bảo toàn” – SGK Vật lí 10”.

II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

1. Xây dựng hệ thống phiếu học tập hướng dẫn học sinh tự học ở nhà chương “Các định luật bảo

toàn” vật lí lớp 10 THPT ban cơ bản.

2. Tổ chức cho học sinh tự học ở nhà nhằm phát huy tính tích cực, tự lực học tập của học sinh.

3. Kiểm tra, đánh giá kết quả của hoạt động tự học ở nhà; Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của

học sinh; Đánh giá mức độ tích cực, tự lực của học sinh trong giờ học trên lớp. Từ đó so sánh mức

độ tích cực, tự lực của học sinh khi có hướng dẫn tự học ở nhà với khi không có hướng dẫn tự học ở

nhà.

III. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Trong quá trình dạy học, nếu giáo viên tổ chức cho học sinh tự học ở nhà một cách phù hợp

thì sẽ phát huy được tính tích cực, tự lực học tập của học sinh.

IV. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU

1. Nghiên cứu cơ sở lí luận về tính tích cực, tự lực học tập của học sinh.

2. Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc tổ chức cho học sinh tự học ở nhà.

3. Nghiên cứu nội dung chương “Các định luật bảo toàn” và các mục tiêu cần đạt được của học

sinh khi học chương này.

4. Tìm hiểu thực trạng việc tự học ở nhà môn vật lí của học sinh trường THPT KrôngAna để

phát hiện những khó khăn và nguyên nhân những khó khăn đó trong quá trình tự học ở nhà.

5. Xây dựng hệ thống phiếu học tập chương “Các định luật bảo toàn”, bao gồm phiếu học tập

dùng cho việc chuẩn bị bài mới, phiếu học tập dùng cho việc vận dụng, củng cố bài cũ, phiếu học

tập hướng dẫn làm bài tập vật lí, phiếu học tập hướng dẫn làm thí nghiệm vật lí, phiếu học tập

hướng dẫn tìm hiểu ứng dụng của vật lí trong thực tiễn.

6. Soạn thảo tiến trình dạy học 5 bài của chương “Các định luật bảo toàn” theo hướng phù hợp

với quá trình tổ chức tự học ở nhà.

7. Tiến hành thực nghiệm sư phạm ở trường THPT nhằm xác định mức độ phù hợp, đánh giá

tính khả thi và hiệu quả của việc tổ chức cho học sinh tự học ở nhà. Rút kinh nghiệm để việc tổ chức

tự học có hiệu quả cao hơn.

V. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

1. Nghiên cứu lí luận

- Nghiên cứu cơ sở lí luận về tính tích cực, tự lực học tập của học sinh.

- Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc tổ chức cho học sinh tự học ở nhà.

- Nghiên cứu chương trình, nội dung SGK, sách giáo viên và các tài liệu liên quan đến

chương “Các định luật bảo toàn”.

2. Điều tra và khảo sát

- Tìm hiểu thực tế việc học bài ở nhà của học sinh thông qua dự giờ, trao đổi với giáo viên và

học sinh trường THPT, lập phiếu điều tra khảo sát. Phân tích kết quả nhằm đánh giá sơ bộ tình hình

tự học ở nhà của học sinh.

- Quan sát việc học của học sinh ở trên lớp, lập bảng thống kê về các biểu hiện của tính tích

cực, tự lực của học sinh. Phân tích kết quả nhằm đánh giá hiệu quả của việc tổ chức cho học sinh tự

học ở nhà đối với việc phát huy tính tích cực, tự lực học tập của học sinh. 3. Thực nghiệm sư phạm

Tổ chức cho học sinh tự học ở nhà theo kế hoạch đã vạch ra, so sánh kết quả giữa lớp thực

nghiệm và lớp đối chứng nhằm khẳng định tính khả thi của việc phát huy tính tích cực, tự lực học

tập thông qua việc hướng dẫn học sinh tự học ở nhà. Đưa ra kết luận và kiến nghị.

VI. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

1. Khách thể nghiên cứu: Học sinh lớp 10 THPT trong quá trình học chương “Các định luật bảo

toàn”.

2. Đối tượng nghiên cứu

- Quá trình dạy – học vật lí ở trên lớp chương “Các định luật bảo toàn”.

- Quá trình tự học vật lí ở nhà của học sinh chương “Các định luật bảo toàn”.

VII. PHẠM VI NGHIÊN CỨU

Nghiên cứu việc tổ chức tự học ở nhà và thực nghiệm trên đối tượng học sinh lớp 10 ban cơ

bản trường THPT KrôngAna - huyện KrôngAna - tỉnh ĐăkLăk.