MS: LVVL-PPDH008

SỐ TRANG: 162

NGÀNH: VẬT LÝ

CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC MÔN VẬT LÝ

TRƯỜNG: ĐHSP TPHCM

NĂM: 2008

GIỚI THIỆU LUẬN VĂN

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Chúng ta nhận thấy rằng cách dạy chủ yếu của đa số giáo viên từ nhiều năm

nay là: thuyết trình có kết hợp đàm thoại. Thầy chủ quan truyền đạt, trò thụ động

ghi nhớ. Phương pháp dạy học truyền thống này tuy đã đạt được những thành tựu

quan trọng và có vị trí trong một thời kì nhất định. Nhưng hiện nay đã có ý kiến

thống nhất về việc dạy học nói chung và dạy học vật lí nói riêng chưa đáp ứng nhu

cầu phát triển tư duy, năng lực sáng tạo và khả năng thích ứng của học sinh với nhịp

điệu phát triển nhanh của cuộc sống.

Mà mục tiêu giáo dục của nước ta trong giai đoạn hiện nay đã được xác định

rõ tại Hội nghị ban chấp hành Trung Ương Đảng cộng sản Việt Nam lần thứ 2

(khoá 8). Một trong những mục tiêu đó là đào tạo thế hệ trẻ có phẩm chất và năng

lực sau: “Có ý thức cộng đồng và phát huy tích cực của cá nhân, làm chủ tri thức

khoa học và công nghệ hiện đại. Có tư duy sáng tạo, có kĩ năng thực hành giỏi, có

tác phong công nghiệp, có tính tổ chức và kỷ luật ”.

Và ở điều 24 về nội dung và phuơng pháp giáo dục phổ thông khẳng định

“Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động,

sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng

phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động

đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú cho học sinh”.

Còn trong phương hướng đổi mới phương pháp dạy học hiện nay đã có sự

thống nhất về việc cần thiết phải thực hiện nguyên tắc dạy học trong hoạt động và

bằng hoạt động. Và theo nguyên tắc này thì giáo viên phải tổ chức, hướng dẫn cho

học sinh hoạt động học tập trong quá trình dạy học nhằm lĩnh hội kiến thức và hình

thành nhân cách. Đặc biệt là hình thành năng lực tự học và năng lực sáng tạo giải

quyết vấn đề và tư duy khoa học.

Chính những điều nói trên cho thấy việc cần thiết phải đổi mới nội dung và

phương pháp dạy học, trong đó có dạy học vật lí đã trở thành vấn đề cấp thiết. Do

đó, tôi đã chọn nghiên cứu đề tài “Tổ chức hoạt động học tập tự lực – sáng tạo

của học sinh trong dạy học chương “các định luật bảo toàn” lớp 10 THPT ban

cơ bản” nhằm góp phần vào công cuộc đổi mới dạy học vật lí trong trường phổ

thông trong giai đoạn hiện nay.

2. Tổng quan về các nghiên cứu có liên quan đến đề tài

Trong việc đổi mới phương pháp dạy học thì cũng đã có nhiều nghiên cứu nói

về việc dạy học nhằm phát triển năng lực tự học và sáng tạo của học sinh như các

đề tài nghiên cứu sau: đề tài “Tổ chức hoạt động học tập tự lực cho học sinh trong

dạy học chương “Thuyết động học phân tử và chất khí lí tưởng” vật lí 10 THPT”

của tác giả Nguyễn Thục Uyên; đề tài “Tổ chức tình huống học tập và hướng dẫn

học sinh chiếm lĩnh kiến thức khi giảng dạy một số bài học của chương từ trường

lớp 11 THPT” của tác giả Trần Thị Thanh Trúc; đề tài “Tổ chức hoạt động học tập

của học sinh khi giảng dạy một số bài học của phần “Tĩnh học” lớp 10 THPT của

tác giả Hoàng Thị Huyền Trang; đề tài “Tổ chức hoạt động học tập vật lí cho học

sinh PTTH theo quan điểm nhận thức luận hiện đại và vận dụng vào chương “Định

luật bảo toàn động lượng” của tác giả Bùi Thị Thanh Loan; đề tài “Nghiên cứu, tổ

chức tình huống học tập và hướng dẫn học sinh tích cực, tự lực , chiếm lĩnh kiến

thức trong quá trình học chương “Từ trường” lớp 11” của tác giả Nguyễn Thị

Ngọc Diễm; đề tài “Phát huy tính tích cực, tự lực của sinh viên trong dạy học

chương “Dòng điện trong các môi trường” thuộc chương trình vật lí cao đẳng sư

phạm thông qua việc thiết kế và sử dụng website hỗ trợ dạy học” của tác giả

Huỳnh Thị Kim Thoa; đề tài “Phát huy tính tích cực, tự lự và sáng tạo của học sinh

trong dạy học chương “Mắt và các dụng cụ quang học” lớp 12 THPT của tác giả

Thái Văn Vinh.

Chúng ta nhận thấy rằng để rèn luyện năng lực tự học và năng lực sáng tạo

cho học sinh thì cần phải tổ chức và tạo điều kiện cho học sinh tự lực giải quyết các

vấn đề của thực tiễn. Cụ thể, trong dạy học vật lí là tổ chức cho học sinh tự lực giải

quyết các vấn đề của vật lí học theo cách nghiên cứu của các nhà khoa học. Việc

nghiên cứu về cơ sở lí luận cũng đã được bàn luận nhiều nhưng việc nghiên cứu

ứng dụng đối với việc dạy từng kiến thức cụ thể của chương trình mới, cho từng

đối tượng học sinh cụ thể thì chưa được thực hiện đầy đủ. Ví dụ như: chưa có đề tài

nghiên cứu về việc tổ chức hoạt động học tập để rèn luyện năng lực tự học và năng

lực sáng tạo cho học sinh khi dạy chương “các định luật bảo toàn” ở chương trình

vật lí 10 THPT ban cơ bản (đây là chương trình mới) đối với đối tượng học sinh

vùng sâu, vùng xa như học sinh các huyện Đồng Tháp Mười của tỉnh Long An. Do

đó, tôi tiếp tục hướng nghiên cứu tổ chức hoạt động học tập tự lực – sáng tạo cho

học sinh trong dạy học vật lí và vận dụng cụ thể vào chương “các định luật bảo

toàn” của chương trình mới, của lớp 10 thuộc ban cơ bản, đối với đối tượng học

sinh của các huyện Đồng Tháp Mười của tỉnh Long An. Các huyện Đồng Tháp

Mười của tỉnh Long An là các huyện còn khó khăn nhiều về kinh tế, điều kiện cơ sở

vật chất của trường học còn nhiều thiếu thốn. Còn về phía học sinh thì cũng có cả

những học sinh yếu, kém, lười học nhưng cũng có học sinh cần cù, chăm chỉ, thông

minh, học giỏi.

3. Mục tiêu nghiên cứu

Vận dụng lí luận dạy học hiện đại về tổ chức hoạt động học tập tự lực -sáng

tạo của học sinh để xây dựng được các tiến trình dạy học trong chương “ các định

luật bảo toàn” vật lí lớp 10 THPT ban cơ bản nhằm đạt mục tiêu phát triển hoạt

động tự lực chiếm lĩnh kiến thức và phát triển năng lực sáng tạo của học sinh.

4. Giả thuyết nghiên cứu

Nếu xây dựng được các tiến trình dạy học phù hợp với quan điểm lí luận dạy

học hiện đại về tổ chức hoạt động học tập tự lực - sáng tạo thì có thể phát triển hoạt

động tự lực chiếm lĩnh kiến thức và phát triển năng lực sáng tạo của học sinh, góp

phần nâng cao chất lượng dạy học.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lí luận dạy học hiện đại về việc thiết kế các tiến trình dạy

học vật lí theo hướng tổ chức hoạt động học tập tự lực- sáng tạo của học sinh.

- Xây dựng các tiến trình dạy học chương các định luật bảo toàn vật lí lớp 10

THPT ban cơ bản.

- Tiến hành thực nghiệm sư phạm ở trường THPT nhằm xác định mức độ phù

hợp, đánh giá tính khả thi và hiệu quả của từng tiến trình và sau đó rút kinh nghiệm

để hoàn thiện chúng.

6. Phương pháp nghiên cứu

- Nghiên cứu tư liệu về cơ sở lí luận dạy học hiện đại về tổ chức hoạt động

học tập tự lực - sáng tạo của học sinh.

- Nghiên cứu tư liệu về nội dung, con đường hình thành kiến thức, mục đích,

yêu cầu giảng dạy chương “các định luật bảo toàn” vật lí lớp 10 THPT ban cơ bản.

- Quan sát, điều tra về thực trạng dạy học phần các định luật bảo toàn ở các

trường THPT thuộc các huyện Đồng Tháp Mười của tỉnh Long An.

- Dựa trên thực trạng đã biết rồi vận dụng lí luận để xây dựng các tiến trình

dạy học cụ thể.

- Thực nghiệm sư phạm để kiểm tra tính khả thi và hoàn thiện các tiến trình

dạy học đó.

7. Đối tượng nghiên cứu

Quá trình tổ chức hoạt động học tập cho học sinh trong dạy học vật lí ở

trường THPT.

8. Phạm vi nghiên cứu

Nghiên cứu việc tổ chức hoạt động học tập tự lực – sáng tạo của học sinh

trong dạy học chương “Các định luật bảo toàn” lớp 10 THPT ban cơ bản cho học

sinh THPT ở các huyện Đồng Tháp Mười của Tỉnh Long An.