MS: LVVL-PPDH030

SỐ TRANG: 151

NGÀNH: VẬT LÝ

CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC MÔN VẬT LÝ

TRƯỜNG: ĐHSP TPHCM

NĂM: 2009

GIỚI THIỆU LUẬN VĂN

Phần 1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Mục tiêu của giáo dục đại học nước ta đã được Luật Giáo dục xác

định: “Đào tạo trình độ đại học giúp sinh viên nắm vững kiến thức chuyên

môn và có kỹ năng thực hành thành thạo, có khả năng làm việc độc lập, sáng

tạo và giải quyết những vấn đề thuộc chuyên ngành được đào tạo.”

Để thực hiện mục tiêu trên, việc đổi mới PPDH đại học trong giai đoạn

hiện nay đã được nêu ra trong Chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2001-

2010, chỉ thị số 40-CT/TW của Ban chấp hành Trung ương Đảng và Luật

Giáo dục 2005.

Chiến lược phát triển Giáo dục 2001-2010 đã khẳng định: “Chuyển từ

việc truyền đạt tri thức thụ động, thầy giảng, trò ghi sang hướng dẫn người

học chủ động tư duy trong quá trình tiếp cận tri thức; dạy cho người học

phương pháp tự học, tự thu nhận thông tin một cách hệ thống và có tư duy

phân tích, tổng hợp; phát triển được năng lực của mỗi cá nhân; tăng cường

tính chủ động, tính tự chủ của học sinh, sinh viên trong quá trình học tập,

hoạt động tự quản trong nhà trường và tham gia các hoạt động xã hội.”

Chỉ thị 40CT/TW ngày 15-6-2004 của Ban Bí Thư Khóa IX về việc

Xây dựng, nâng cao chất lượng đội ngũ Nhà giáo và Cán bộ quản lí giáo dục

cũng đã xác định: “…đổi mới mạnh mẽ và cơ bản phương pháp giáo dục

nhằm khắc phục kiểu truyền thụ một chiều, nặng lý thuyết, ít khuyến khích tư

duy sáng tạo; bồi dưỡng năng lực tự học, tự nghiên cứu, tự giải quyết vấn đề,

phát triển năng lực thực hành sáng tạo cho người học, đặc biệt cho sinh viên

các trường đại học và cao đẳng. Tích cực áp dụng một cách sáng tạo các

hương pháp tiên tiến, hiện đại, ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động

dạy và học…”

Những trích dẫn các văn bản trên đây cho thấy sự quyết tâm đổi mới

ngành giáo dục của Đảng và Nhà nước ta. Sự quyết tâm ấy thể hiện trong

những nội dung cơ bản sau:

- Đào tạo cho SV các năng lực tự học, tự nghiên cứu, phát triển tư duy

sáng tạo, rèn luyện kỹ năng thực hành để họ có thể nhanh chóng giải quyết

các tình huống thuộc chuyên ngành đào tạo của mình.

- Tạo điều kiện cho SV ứng dụng các lý thuyết đã học vào thực tế cuộc

sống và nghề nghiệp.

- Tích cực ứng dụng công nghệ mới, đặc biệt là khai thác một cách hiệu

quả công nghệ thông tin và truyền thông vào hoạt động dạy và học.

Thế kỷ XXI được nhận định là thế kỷ của nền kinh tế tri thức - Kỷ

nguyên thông tin. Công nghệ thông tin và truyền thông (Information and

Communication Technology - ICT): Web, Internet/Intranet, multimedia,... đã

và đang mang lại những “cơ hội điện tử”, cung cấp các phương tiện chưa từng

có để tiếp nhận, tích lũy và truyền thông tin. Trong xu thế đó, vai trò của giáo

dục, đặc biệt là giáo dục đại học trở nên hết sức quan trọng trong việc tạo điều

kiện tối đa cho cán bộ giáo viên (GV) khai thác sử dụng ICT cho việc dạy của

mình, hướng dẫn cho sinh viên (SV) khai thác phục vụ cho việc tự học, tự

nghiên cứu của họ. Người lao động trong xã hội ngày nay phải đáp ứng được

nhu cầu mới phải vừa vững về chuyên môn vừa có khả năng tự nghiên cứu,

sáng tạo, làm việc độc lập và học tập suốt đời.

Hiện nay, tuy nhiều GV ở các Trường Đại học (ĐH) đã bắt đầu thay đổi

phương pháp dạy học (PPDH) để SV học tập tích cực hơn, song theo nhận

định của các chuyên gia giáo dục, việc sử dụng PPDH ở đại học, cao đẳng của

ta vẫn còn lạc hậu. Phần lớn giáo viên chỉ sử dụng phương pháp giảng bài

truyền thống theo kiểu thông báo đồng loạt. Giáo viên chỉ chú trọng tới việc

thông tin đầy đủ những nội dung cần truyền đạt trong chương trình, cố gắng

làm cho sinh viên hiểu và nhớ bài giảng trên lớp, do vậy đã đặt người học vào

trong thói quen thụ động, lắng nghe, ghi chép bài giảng và học thuộc lòng, ít

có cơ hội động não.

Trong những năm qua, nhiều phương pháp và hình thức tổ chức dạy học

tích cực đã được nghiên cứu và vận dụng ở các góc độ khác nhau. Ứng dụng

những thành tựu của công nghệ thông tin trong dạy học rất được chú ý và tận

dụng. Trong đó, việc sử dụng internet hỗ trợ dạy học với môi trường đa

phương tiện góp phần quan trọng trong việc đổi mới PPDH, nâng cao thật sự

hiệu quả giáo dục. Cùng với các PPDH tích cực, công nghệ thông tin được

xem là công cụ không thể thiếu của quá trình dạy học trong kỷ nguyên này.

Các trường đại học ở các nước phát triển và một số nước đang phát triển đã và

đang sử dụng một cách hiệu quả PPDH theo vấn đề (Problem Based Learning

– PBL). Đây là một phương pháp rất có ý nghĩa trong việc cải tiến các PPDH

ở Trường ĐH. PPDH theo vấn đề (PBL) kết hợp với việc khai thác internet

cho ta hình ảnh rõ nét nhất về việc đổi mới phương pháp theo tin thần lấy

người học làm trung tâm. Nếu sử dụng internet hợp lí, biết tận dụng những lợi

thế của môi trường đa phương tiện thì sử dụng PBL sẽ thiết thực và dễ dàng

hơn.

Ở nước ta, sử dụng PBL ở bậc đại học bước đầu được nhiều trường quan

tâm áp dụng. Một số hội thảo, tập huấn đã được tổ chức. Tuy nhiên, thiết kế

các vấn đề dạy học theo PBL có sử dụng internet, có hỗ trợ của các phần mềm

máy tính sẽ có nhiều lợi thế và rất lí thú. Do nhiều nguyên nhân chủ quan và

khách quan, GV ứng dụng vấn đề này còn khá hạn chế. Các vấn đề dạy học

theo PBL có kết hợp internet có những đặc trưng gì? Có công cụ nào hỗ trợ

GV biên soạn các vấn đề dạy học theo PBL trực tuyến trên internet nhằm phát

huy tính tích cực, sáng tạo của sinh viên hay không? Đây là những câu hỏi mà

nhiều GV (trong đó có nhiều người cũng đã sử dụng máy tính thông thạo) vẫn

còn canh cánh bên lòng. Do đó, việc tìm hiểu các yếu tố đặc thù khi thiết kế

các vấn đề dạy học theo PBL qua môi trường internet, đồng thời xây dựng

website hỗ trợ GV tổ chức dạy học theo PBL sẽ góp phần nào giải quyết

những câu hỏi trên. GV sẽ tự xây dựng các vấn đề dạy học theo PBL có chất

lượng hơn, tạo điều kiện để sinh viên phát huy tính tích cực, sáng tạo cùng

với kỹ năng khai thác thông tin giải quyết vấn đề.

Với điều kiện thuận lợi của trường Đai học An Giang như thư viện của

trường đã được trang bị trên 100 máy nối mạng internet, SV của trường có thể

lên mạng miễn phí tại thư viện, khuôn viên trường có phủ mạng không dây

(wireless). SV cũng được trang bị các kiến thức cơ bản về tin học cũng như

các thủ thuật tìm kiếm thông tin trên Internet. Đặc biệt, lãnh đạo nhà trường

rất quan tâm, khuyến khích và tạo nhiều điều kiện để GV, SV ứng dụng công

nghệ thông tin trong dạy học.

Phần Mặt trời và các hành tinh trong môn Thiên văn học (giáo trình

dành cho sinh viên sư phạm vật lí) có nội dung không quá trừu tượng và cũng

rất lôi cuốn, hấp dẫn tuổi trẻ. Nếu dạy nội dung phần này mà không khai thác

những lợi thế của ICT thì khó kích thích sự tích cực, khơi dậy tiềm năng sáng

tạo của các em.

Xuất phát từ những lý do trên, tôi chọn đề tài nghiên cứu:

“Xây dựng website hỗ trợ phương pháp dạy học theo vấn đề (Problem

Based Learning) để dạy phần Mặt trời và các hành tinh cho sinh viên vật lí”.

2. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp dạy học theo tình huống ở bậc đại học có

kết hợp sự hỗ trợ của công nghệ thông tin (xây dựng website chuyên biệt cho

môn học để giảng viên và sinh viên sử dụng), tăng tính tích cực và sáng tạo

của sinh viên trong các hoạt động học (tự lực tìm kiếm và làm việc nhóm), góp

phần nâng cao các năng lực nghiên cứu và khả năng giải quyết vấn đề của

sinh viên.

3. Giả thuyết khoa học

Nếu sử dụng phương pháp dạy học theo vấn đề (PBL) trong dạy học ở đại

học có kết hợp với một website hỗ trợ riêng thì sẽ phát huy được tính tích cực,

sáng tạo của sinh viên trong việc giải quyết vấn đề, góp phần nâng cao chất

lượng môn học nói riêng trong đào tạo giáo viên vật lí nói chung.

Phương pháp dạy học theo vấn đề (Problem Based Learning – PBL) đã

và đang được sử dụng rộng rãi tại các trường đại học các nước tiên tiến. Vài

chục năm gần đây, trong các hội thảo, tạp chí, các nhà sư phạm có bàn nhiều

về phương pháp dạy học này. Ở Trường Đại học An Giang, một số giảng viên

cũng đã thử nghiệm dạy học theo tình huống và đã rất thành công. Đi sâu

nghiên cứu các phương pháp dạy học tích cực, chúng tôi thấy rõ một điều là,

những môn học có nội dung gần với cuộc sống, có nhiều ứng dụng thực tế sẽ

có thuận lợi nhiều trong việc triển khai. Phương pháp PBL không nằm ngoài

cảm nhận này. Chúng tôi có ý định xây dựng một website chuyên biệt cho

một môn học để thử nghiệm hỗ trợ giảng viên và sinh viên học môn học ấy

theo phương pháp dạy học PBL. Chúng tôi cũng đã chọn môn Thiên văn –

môn học thoả mãn nhiều điều kiện thuận lợi cho phương pháp dạy học PBL -

để thử nghiệm cho giả thuyết của chúng tôi.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

* Đối tượng nghiên cứu

- Việc sử dụng PPDH theo vấn đề (PBL) trong dạy học vật lí và thiên văn.

- Chương trình Thiên văn học cho SV ngành sư phạm vật lí.

- Các phần mềm lập trình, thiết kế và xây dựng website.

- Đối tượng thực nghiệm: Sinh viên ngành sư phạm vật lí của Trường Đại

học An Giang.

* Phạm vi nghiên cứu

- Về lí thuyết: nghiên cứu các PPDH tích cực, trong đó tập trung nghiên

cứu PPDH theo vấn đề - Problem Based Learning.

- Về tin học:

 Nghiên cứu một số phần mềm ứng dụng trong Vật lí và Thiên văn học.

 Lí thuyết và lập trình ứng dụng xây dựng website.

- Ứng dụng trong dạy học các “vấn đề” về phần Mặt trời và các hành tinh

trong môn Thiên văn học.

- Thực nghiệm tại trường Đại học An Giang với phần Mặt trời và các hành

tinh trong môn Thiên văn học.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích đề ra, các nhiệm vụ mà chúng tôi đề ra để thực hiện

trong đề tài như sau:

- Nghiên cứu những định hướng cơ bản trong việc đổi mới PPDH trong

giai đoạn hiện nay (Tập trung vào việc ứng dụng công nghệ thông tin).

- Nghiên cứu lý luận dạy học đại học, các PPDH tích cực với sự hỗ trợ của

ICT. Đặc biệt, việc áp dụng phương pháp dạy học theo vấn đề với sự hỗ trợ

của internet.

- Xây dựng website hỗ trợ GV, SV theo PBL.

- Xây dựng một số vấn đề dạy học theo PBL cho phần Mặt trời và các hành

tinh trong môn Thiên văn học và đưa vào website hỗ trợ.

6. Phương pháp và phương tiện nghiên cứu

Để thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu trên, chúng tôi đã sử dụng các

phương pháp nghiên cứu chủ yếu sau đây:

* Phương pháp nghiên cứu lí luận:

- Nghiên cứu các văn bản pháp quy của Nhà nước, của ngành, của Nhà

trường về những định hướng cơ bản của việc đổi mới phương pháp dạy học

đại học trong giai đoạn hiện nay.

- Nghiên cứu các vấn đề về tâm lí học nói chung, ở bậc đại học nói riêng,

các vần đề về lí luận dạy học đại học, cơ sở cho việc thay đổi phương pháp

dạy học ở đại học thông qua các tài liệu đổi mới phương pháp giảng dạy của

giảng viên các trường đại học, các bài viết, tạp chí về dạy học đại học.

- Nghiên cứu phương pháp dạy học theo vấn đề áp dụng trong các trường

đại học trên thế giới và trong nước.

- Nghiên cứu lí thuyết xây dựng website

* Phương pháp quan sát:

- Quan sát các hoạt động của SV trong quá trình giải quyết vấn đề

- Quan sát các buổi báo cáo kết quả học tập của SV

- Quan sát các giờ học Thiên văn trong các giờ giảng thực nghiệm

* Phương pháp điều tra: thăm dò ý kiến SV sau thực nghiệm

* Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tổ chức cho các nhóm SV thực hiện

các nhiệm vụ học tập theo các phương pháp khác nhau để so sánh với kết quả

các nhóm SV thực hiện nhiệm vụ học tập theo PPDH theo vấn đề (PBL)

* Phương pháp thống kê: Thống kê, mô tả và phân tích các kết quả thực

nghiệm thu được.

7. Cấu trúc của luận văn

Phần I. Mở đầu

Phần II. Nghiên cứu và kết quả

Chương 1. Cơ sở lí luận cho việc nghiên cứu đề tài

Chương 2. Xây dựng website hỗ trợ dạy học theo vấn đề (PBL) và ứng

dụng cho dạy học thiên văn ở đại học

Chương 3. Thực nghiệm sư phạm

Phần III. Kết luận

Phụ lục