MS:LVDL-DLH011

SỐ TRANG:149

TRƯỜNG: DHSP TPHCM

NGÀNH: ĐỊA LÝ

CHUYÊN NGÀNH: ĐỊA LÝ HỌC

NĂM: 2008

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Đồng Tháp là tỉnh nằm ở ĐBSCL với thế mạnh chủ yếu là sản xuất nông

nghiệp. Trong thời gian qua, thực hiện nghị quyết 09/2000/NQ-CP của Chính phủ

về một số chủ trương và chính sách chuyển đổi cơ cấu kinh tế và tiêu thụ sản phẩm

nông nghiệp, sản xuất nông nghiệp tỉnh Đồng Tháp từng bước có sự chuyển dịch cơ

cấu theo hướng CNH, HĐH đáp ứng nhu cầu thị trường về chất lượng, tính đa dạng

của nông sản, đạt hiệu quả cao về mặt KT-XH và môi trường.

Đồng Tháp là tỉnh có nhiều tiềm năng phát triển nông nghiệp, nhưng việc

khai thác các lợi thế để phát triển nông nghiệp và tạo sự chuyển dịch cơ cấu nông

nghiệp chưa xứng với tiềm năng hiện có. Để góp phần thực hiện và thúc đẩy nhanh

quá trình chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp của tỉnh theo hướng sản xuất hàng hoá,

gắn liền với nhu cầu thị trường, từng bước phát triển nông nghiệp với qui mô lớn,

tập trung theo hướng CNH, HĐH; tạo ra sản phẩm với khối lượng lớn đảm bảo về

số lượng, chất lượng, hạ giá thành sản phẩm, đủ sức cạnh tranh trên thị trường, đáp

ứng được nhu cầu tiêu dùng trong nước và xuất khẩu trong xu thế hội nhập.

Nghiên cứu đánh giá sự chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp tỉnh để đưa ra các

giải pháp nhằm chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp theo hướng CNH, HĐH đạt hiệu

quả cao trong sản xuất, góp phần nâng cao đời sống KT-XH tỉnh Đồng Tháp. Trong

quá trình học sau đại học, chuyên ngành địa lý học tác giả luận văn luôn mong mỏi

tìm hiểu đóng góp sức mình vào việc nghiên cứu nhằm thúc đẩy sự phát triển KT-

XH tỉnh nhà, chính vì vậy tác giả chọn đề tài:

“Thực trạng và định hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tỉnh

Đồng Tháp theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá” làm đề tài tốt nghiệp của

mình.

2. Mục đích đề tài

Tổng quan cơ sở lý luận cứu về cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu nông

nghiệp.

Nghiên cứu thực trạng chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp tỉnh Đồng Tháp

theo hướng CNH, HĐH.

Đưa ra những định hướng và các giải pháp cụ thể góp phần thực hiện sự

chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp của tỉnh nhằm đạt hiệu quả kinh tế cao.

3. Nhiệm vụ và giới hạn nghiên cứu đề tài

3.1. Nhiệm vụ nghiên cứu đề tài

Nghiên cứu cơ sở lý luận về cơ cấu kinh tế, cơ cấu kinh tế nông nghiệp và

vận dụng vào việc nghiên cứu, phân tích sự chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp tỉnh

Đồng Tháp.

Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến sự chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp tỉnh

Đồng Tháp từ năm 1995 đến năm 2006.

Tìm hiểu các yếu tố ảnh hưởng đến định hướng phát triển và nghiên cứu

những giải pháp thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp của tỉnh Đồng Tháp

theo hướng CNH, HĐH.

3.2. Giới hạn đề tài

Thời gian nghiên cứu sự chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp của tỉnh từ năm 1995 - 2006; định hướng và giải pháp

chuyển dịch đến năm 2020.

Phạm vi lãnh thổ của đề tài tập trung toàn bộ 11 huyện, thị và thành phố của

tỉnh Đồng Tháp.

4. Lịch sử nghiên cứu đề tài

Việt Nam có nhiều tiềm năng để phát triển nông nghiệp, nông nghiệp đã

tập trung khoảng 80% dân số với trên 50% lao động tham gia sản xuất. Nông

nghiệp luôn giữ vị trí quan trọng trong nền kinh tế quốc gia và chiếm 20,4% trong

cơ cấu GDP cả nước (2006). Nền nông nghiệp phát triển mạnh trong những năm

sau Đổi mới, Việt Nam từ một nước hàng năm phải nhập lương thực, nhưng từ năm

1989 đến nay Việt Nam trở thành một trong những quốc gia sản xuất gạo hàng đầu

thế giới. Bên cạnh cây lúa, nông nghiệp nước ta đã sản xuất nhiều loại nông sản với

sự phong phú đa dạng, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu của thị trường trong

nước và xuất khẩu.

Cùng với cả nước, ĐBSCL đã có những bước phát triển vượt bậc để vươn lên

trở thành vùng trọng điểm LTTP của cả nước với những thế mạnh về: sản xuất lúa

gạo, cây ăn trái, nuôi trồng thủy sản, chăn nuôi gia súc, gia cầm… Cơ cấu kinh tế

nông nghiệp từng bước có sự chuyển dịch theo hướng CNH, HĐH; sản phẩm làm ra

ngày càng đa dạng và nâng cao dần chất lượng để tăng mức cạnh tranh trong xu thế

hội nhập.

Đồng Tháp là tỉnh nông nghiệp, hàng năm tỉnh đã sản xuất ra một số sản

phẩm chủ lực như lúa gạo, thủy sản, trái cây, hoa kiểng, gia súc, gia cầm… Số lượng

và chất lượng các sản phẩm hàng hóa cung cấp cho thị trường nội địa và xuất khẩu

ngày càng cao, góp phần thúc đẩy kinh tế tỉnh phát triển và đóng góp đáng kể vào

chương trình an ninh lương thực của quốc gia.

Chính vì vậy, trong những năm gần đây có nhiều công trình nghiên cứu về

sự chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp Việt Nam, ĐBSCL và tỉnh Đồng Tháp như:

Chuyển dịch cơ cấu và xu hướng phát triển của kinh tế nông nghiệp Việt

Nam theo hướng CNH, HĐH từ thế kỉ XX đến thế kỉ XXI trong “Thời đại kinh tế

tri thức” của Lê Quốc Sử.

Phát triển nông nghiệp nông thôn trong giai đoạn CNH, HĐH ở Việt Nam -

Đồng chủ biên PGS.TS. Nguyễn Văn Bích – PTS. Chu Tiến Quang.

Xây dựng cơ cấu sản xuất tiên tiến trong nông nghiệp – TS. Lê Hưng Quốc.

Một số bài tham luận có liên quan trong hội thảo “Vì sự phát triển

ĐBSCL”:

Định hướng và giải pháp chuyển dịch cơ cấu sản xuất nông – lâm – ngư

vùng ĐBSCL - Bộ NN&PTNT.

Các giải pháp phát triển kinh tế trang trại ĐBSCL – TS. Trương Thị Minh

Sâm - Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ.

Một số giải pháp trong sản xuất gạo chất lượng cao phục vụ xuất khẩu ở

ĐBSCL – TS. Nguyễn Minh Châu - Viện nghiên cứu cây ăn quả miền Nam.

Định hướng chuyển dịch cơ cấu cây trồng khu vực đồng ĐBSCL – TS.

Dương Văn Chín - Viện lúa ĐBSCL.

Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của gạo và thủy sản – những sản phẩm

chủ lực của ĐBSCL hiện nay - TS. Trần Văn Hiển - Trường chính trị Tôn Đức Thắng,

An Giang.

Nâng cao năng lực cạnh tranh trong sản xuất và tiêu thụ nông sản hàng hóa

ở ĐBSCL - Trần Văn - Bộ phận địa phương, Ban kinh tế Trung ương.

Quá trình chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp ĐBSCL những năm đầu thế kỉ XXI

- Nguyễn Thị Minh Châu - Viện khoa học xã hội vùng Nam Bộ.

Những bước phát triển mới trong kinh tế nông – lâm – ngư nghiệp vùng

ĐBSCL - Một số giải pháp chủ yếu - Nguyễn Thị Vân - Viện Khoa học xã hội vùng

Nam Bộ.

Bên cạnh đó, có các công trình nghiên cứu về nông nghiệp tỉnh Đồng Tháp:

Đề án quy hoạch phát triển nuôi trồng thủy sản tỉnh Đồng Tháp giai đoạn

2001 – 2010 - Sở NN&PTNT.

Quy hoạch nông nghiệp phát triển nông thôn tỉnh Đồng Tháp đến năm 2020

- Sở NN&PTNT.

Quy hoạch tổng thể phát triển KT-XH tỉnh Đồng Tháp đến năm 2020 - Sở

Kế hoạch và Đầu tư.

Nông nghiệp Đồng Tháp - Những thành tựu và định hướng phát triển từ nay

đến 2010 – Lê Văn Thôi - Sở NN&PTNT.

Ngoài ra còn rất nhiều đề tài, các luận văn thạc sĩ, bài viết trong và ngoài

tỉnh liên quan đến vấn đề chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp. Đây là nguồn tài liệu

tham khảo quý báu cho tác giả khi thực hiện luận văn.

5. Quan điểm nghiên cứu

5.1. Quan điểm hệ thống

Cơ cấu nông nghiệp là một hệ thống hoàn chỉnh gồm các hợp phần tạo

thành, đồng thời mỗi hợp phần lại là một hệ thống nhỏ hơn bao gồm nhiều hợp

phần khác. Chính vì vậy, cơ cấu nông nghiệp Đồng Tháp có liên quan chặt chẽ với

cơ cấu nông nghiệp ĐBSCL và cả nước. Hệ thống cơ cấu nông nghiệp Đồng Tháp

gồm hệ thống trồng trọt và hệ thống chăn nuôi, với cơ cấu nông - lâm - ngư nghiệp.

Do vậy, khi nghiên cứu sự chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp tỉnh Đồng Tháp phải

xem xét các nhân tố ảnh hưởng đến sự chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp của tỉnh và

xem xét mối tương quan, sự tác động đối với sự chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp

ĐBSCL và cả nước.

5.2. Quan điểm lãnh thổ

Cơ cấu kinh tế nông nghiệp Đồng Tháp được xem như một thể tổng hợp sản

xuất lãnh thổ tương đối hoàn chỉnh. Trong đó các yếu tố tự nhiên, KT-XH có mối

quan hệ chặt chẽ, tác động và ảnh hưởng qua lại với nhau tạo những thế mạnh riêng

cho tỉnh và cho từng vùng trong tỉnh. Các nhân tố đó tác động đến sự chuyển dịch

cơ cấu nông nghiệp của tỉnh và các vùng trong tỉnh. Trên cơ sở phân tích các yếu tố

tác động đến sự chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp tỉnh, tác giả đưa ra những định

hướng, giải pháp để khai thác các lợi thế của tỉnh và từng vùng trong tỉnh nhằm thúc

đẩy nhanh sự chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp của tỉnh theo hướng CNH, HĐH.

5.3. Quan điểm lịch sử, viễn cảnh

Quá trình phát triển nông nghiệp nói riêng và kinh tế nói chung có sự biến

chuyển theo thời gian và không gian. Khi nghiên cứu sự chuyển dịch cơ cấu nông

nghiệp tỉnh Đồng Tháp cần quán triệt quan điểm lịch sử viễn cảnh để thấy được quá

trình hình thành, phát triển kinh tế nông nghiệp. Từ đó, xác định đúng đắn sự

chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp Đồng Tháp trong hiện tại và định hướng phát triển,

chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp Đồng Tháp trong tương lai.

5.4. Quan điểm tổng hợp

Sự phát triển nông nghiệp chịu sự tác động tổng hợp các nhân tố tự nhiên,

KT-XH. Các nhân tố này có mối quan hệ chặt chẽ, tác động và chi phối lẫn nhau.

Chính vì vậy trong sản xuất nông nghiệp Đồng Tháp, tác giả cần phân tích, đánh giá

các nhân tố có ảnh hưởng đến sự phát triển và chuyển dịch từ đó đưa ra những định

hướng phát triển có tính tổng hợp nhằm khai thác tốt những tiềm năng của địa

phương.

5.5. Quan điểm sinh thái bền vững

Sinh vật tồn tại và phát triển phụ thuộc vào điều kiện sinh thái nhất định.

Tuy nhiên, sự phát triển của sinh vật có giới hạn nếu đến một ngưỡng nào đó, cơ

thể sinh vật thích nghi thì sẽ tiếp tục phát triển về số lượng và chất lượng. Ngược

lại, nếu các chỉ tiêu sinh học thay đổi quá mức, cơ thể sinh vật không thể thích nghi

do đó sẽ bị suy giảm năng suất, chất lượng hoặc sinh vật không thể tồn tại. Ngoài

ra, sự phát triển nông nghiệp có hiệu quả còn nhờ vào sự phát triển nhiều giống loài,

cây con (sự phong phú nguồn gen). Vì vậy, trong sản xuất nông nghiệp cần bảo tồn

độ phì nhiêu của tài nguyên đất, bảo vệ chất lượng nước và giữ gìn sự phong phú

các nguồn gen; đồng thời cần có kỹ thuật canh tác thích hợp; hạn chế đến mức thấp

nhất sự suy thoái môi trường; mang lại hiệu quả cao về mặt KT–XH và môi trường.

6. Phương pháp nghiên cứu

Bên cạnh các phương pháp nghiên cứu khoa học chung như phương pháp

thu thập và xử lí tài liệu, phương pháp toán học, phương pháp thống kê, phân tích,

so sánh, phương pháp cân đối, phương pháp chuyên gia. Đề tài còn sử dụng phương

pháp đặc trưng của địa lý học như phương pháp phân tích tổng hợp, phương pháp

bản đồ, phương pháp thực địa. Đặc biệt trong đề tài có sử dụng phần mềm Map Info

để thành lập các bản đồ.

7. Cấu trúc luận văn

Đề tài gồm 3 phần: Phần mở đầu, phần nội dung và phần kết luận. Trong đó

phần nội dung có bố cục 3 chương:

Chương 1: Cơ sở lí luận chung

Chương 2: Thực trạng chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp tỉnh Đồng Tháp.

Chương 3: Định hướng chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp tỉnh Đồng Tháp

đến năm 2020