MS:LVDL-DLH025

SỐ TRANG: 148

TRƯỜNG: ĐHSP TPHCM

NGÀNH: ĐỊA LÝ

CHUYÊN NGÀNH: ĐỊA LÝ HỌC

NĂM: 2008

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) là quy luật tất yếu, khách

quan đối với sự phát triển KT – XH của một quốc gia. Để đạt được thành công và

hiệu quả cao trong tiến trình CNH, HĐH đất nước đòi hỏi mỗi quốc gia, mỗi địa

phương phải xây dựng cho mình một cơ cấu kinh tế hợp lí, bố trí, sắp xếp lại các

ngành sao cho phù hợp với yêu cầu phát triển, xuất phát từ hoàn cảnh thực tế trong

nước và những yêu cầu mới trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Trong đó, đặc biệt

quan tâm đến vấn đề xây dựng, phát triển một nền công nghiệp ngày càng tiên tiến

và hiện đại, tạo tiền đề vững chắc cho sự nghiệp CNH, HĐH đất nước.

Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề này, từ năm 1986 Đảng và

Nhà nước ta đã tiến hành CNH, HĐH đất nước, nhằm xây dựng một cơ cấu kinh tế

ngày càng hợp lí và hiện đại, đưa đất nước ta dần thoát khỏi tình trạng kém phát

triển để đến năm 2020 về cơ bản trở thành một nước công nghiệp phát triển.

Trong xu thế tiến hành CNH, HĐH trong toàn quốc, tỉnh Bà Rịa – Vũng

Tàu từ khi thành lập (08/1991) đến nay, cũng đã tiến hành CNH, HĐH các ngành

kinh tế của tỉnh và từng bước đã xây dựng một cơ cấu kinh tế khá hợp lí xét cả về

cơ cấu kinh tế chung và cơ cấu công nghiệp nhằm khai thác có hiệu quả các nguồn

lực của Tỉnh và tạo đà phát triển kinh tế mạnh mẽ, vượt bậc. Trong đó, cơ cấu

ngành công nghiệp đã có bước chuyển dịch rõ rệt, ngày càng hoàn thiện và hợp lí

hơn, song sự chuyển dịch như vậy chưa mạnh mẽ và chưa phát huy hết tiềm lực của

Tỉnh. Do đó, tác giả luận văn chọn đề tài “Chuyển dịch cơ cấu công nghiệp tỉnh Bà

Rịa – Vũng Tàu theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá” để nghiên cứu rõ hơn

về vấn đề chuyển dịch cơ cấu công nghiệp tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu và những giải

pháp nhằm thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu công nghiệp Tỉnh có hiệu quả cao về

mặt KT – XH và môi trường.

2. Mục tiêu - nhiệm vụ - phạm vi nghiên cứu

2.1. Mục tiêu

- Đánh giá các nguồn lực phát triển công nghiệp tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu.

- Nghiên cứu hiện trạng và quá trình chuyển dịch cơ cấu công nghiệp tỉnh

Bà Rịa – Vũng Tàu giai đoạn 1993 – 2006, phân tích những thành tựu và hạn chế,

trên cơ sở đó đưa ra những định hướng phát triển công nghiệp và chuyển dịch cơ

cấu công nghiệp hợp lí trong giai đoạn tới, nhằm phát huy tối đa các nguồn lực tự

nhiên, KT - XH vào mục đích xây dựng và phát triển một cơ cấu ngành công nghiệp

hợp lí.

- Đề ra một số giải pháp để thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu công nghiệp

Tỉnh trong những năm tới.

2.2. Nhiệm vụ

- Tổng quan cơ sở lí luận cơ bản về cơ cấu và chuyển dịch cơ cấu kinh tế.

Tổng hợp một số quan điểm, định hướng về chuyển dịch cơ cấu cơ cấu kinh tế theo

hướng CNH, HĐH ở nước ta và kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu công nghiệp một

số nước. Trên cơ sở đó, rút ra những vấn đề phương pháp, phương pháp luận cho

việc nghiên cứu sự chuyển dịch cơ cấu công nghiệp tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu theo

hướng CNH, HĐH.

- Nghiên cứu tiềm năng và hiện trạng chuyển dịch cơ cấu công nghiệp

tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu.

- Xây dựng định hướng phát triển công nghiệp tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu.

- Nghiên cứu đề xuất những giải pháp cơ bản đảm bảo sự chuyển dịch cơ

cấu công nghiệp tại tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu theo hướng CNH, HĐH.

2.3. Phạm vi nghiên cứu

- Đề tài tập trung nghiên cứu hiện trạng chuyển dịch cơ cấu công nghiệp

tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu như chuyển dịch theo ngành, theo nội bộ ngành, chuyển

dịch theo thành phần kinh tế, chuyển dịch theo cơ cấu sản phẩm và theo lãnh thổ,

trong khoảng thời gian từ năm 1993 – 2006.

- Phạm vị lãnh thổ nghiên cứu: Toàn bộ lãnh thổ tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu.

3. Lịch sử nghiên cứu

3.1. Trên thế giới

Trên thế giới đã có nhiều công trình nghiên cứu lí thuyết về cơ cấu kinh

tế ra đời từ những năm 50 của thế kỷ XX, nhưng đến những năm 70 thì việc nghiên

lí thuyết về cơ cấu kinh tế mới thực sự trở nên phổ biến, hấp dẫn các nhà nghiên

cứu kinh tế cũng như được sự quan tâm đặc biệt là các nhà lãnh đạo của các quốc

gia. Trên thế giới đã có nhiều hội thảo quốc tế để nghiên cứu về cơ cấu kinh tế (Hội

nghị quốc tế về những vấn đề lí luận cơ cấu kinh tế do Viện quốc tế thuộc Hội đồng

tương trợ kinh tế các nước XHCN tổ chức năm 1973). Đến nay, lí thuyết về cơ cấu

kinh tế không ngừng được nghiên cứu và hoàn thiện, góp phần xây dựng một cơ cấu

kinh tế hợp lí ở nhiều quốc gia trên thế giới trong thời kì CNH, HĐH.

3.2. Ở Việt Nam

Từ sau Đại hội Đảng lần VI (1986), ở nước ta đã có nhiều công trình

nghiên cứu khoa học về cơ cấu kinh tế và sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nhằm đáp

ứng nhu cầu đổi mới của đất nước theo hướng CNH, HĐH. Trong đó có một số

công trình tiêu biểu như: “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành và phát triển các

ngành trọng điểm, mũi nhọn ở Việt Nam” của Đỗ Hoài Nam (chủ biên) năm 1996;

“Những nhân tố ảnh hưởng tới sự chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế trong thời kì

CNH, HĐH của Việt Nam” của Bùi Tất Thắng (chủ biên) năm 1997; “Công nghiệp

hóa và chiến lược phát triển công nghiệp Việt Nam đến năm 2010, tầm nhìn tới

2020” của Bộ Công nghiệp năm 2000; “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế Việt Nam trong

những năm đầu thế kỉ 21” của Nguyễn Trần Quốc (chủ biên) năm 2004; “Định

hướng chuyển dịch cơ cấu nội bộ các ngành kinh tế vùng kinh tế trọng điểm phía

Nam” của TS. Trần Du Lịch, PGS.TS. Đặng Văn Phan (chủ biên) năm 2004;

“Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế ở Việt Nam” của PGS.TS. Bùi Tất Thắng (chủ

biên) năm 2006; “Nghiên cứu hiện trạng và định hướng chuyển dịch cơ cấu công

nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh”, luận văn thạc sĩ khoa học Địa lí của Phạm Ngọc

San năm 2005… Riêng đối với tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, chưa có một công trình

khoa học nào nghiên cứu sâu về quá trình chuyển dịch cơ cấu công nghiệp của

Tỉnh. Các đề tài nghiên cứu trước đây tập trung nghiên cứu sự phát triển của toàn bộ

nền kinh tế của một số sinh viên khoa Địa lí. Uỷ ban nhân dân tỉnh Bà Rịa – Vũng

Tàu có báo cáo tổng kết tình hình hoạt động sản xuất công nghiệp của Sở Công

nghiệp tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu các năm 2001, 2003, 2005…

Các công trình trên là những tư liệu quý giá, giúp cho tác giả có định

hướng sâu hơn trong quá trình nghiên cứu sự chuyển dịch cơ cấu công nghiệp tỉnh

Bà Rịa – Vũng Tàu trong giai đoạn 1993 – 2006.

4. Các quan điểm và phương pháp nghiên cứu

4.1. Hệ thống các quan điểm nghiên cứu

4.1.1. Quan điểm tổng hợp lãnh thổ

Mọi sự vật, hiện tượng địa lí đều tồn tại và phát triển trong mối quan hệ

mật thiết có tác động qua lại lẫn nhau trên một không gian lãnh thổ nhất định.

Tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu được coi như là một thể tổng hợp lãnh thổ tương

đối hoàn chỉnh, trong đó các yếu tố tự nhiên, KT - XH có mối quan hệ chặt chẽ, tác

động, ảnh hưởng lẫn nhau và có ảnh hưởng đến sự chuyển dịch đối với ngành công

nghiệp. Do vậy, cần phải phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình chuyển dịch

cơ cấu công nghiệp Tỉnh để đưa ra những định hướng nhằm khai thác tốt nhất

những tiềm năng của Tỉnh trong quá trình phát triển, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nói

chung và phát triển, chuyển dịch cơ cấu công nghiệp theo hướng CNH, HĐH nói

riêng.

4.1.2. Quan điểm hệ thống

Lãnh thổ KT - XH tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu với tư cách là một hệ thống

con trong hệ thống KT - XH của cả nước và hệ thống lãnh thổ KT - XH tỉnh Bà Rịa

- Vũng Tàu lại do nhiều phân hệ con nhỏ hơn tao thành như các phân hệ tự nhiên,

dân cư và kinh tế. Các phân hệ này có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, có tác động,

ảnh hưởng đến các yếu tố trong toàn hệ thống và giữa các hệ thống với nhau. Do

vậy, để nghiên cứu sự chuyển dịch cơ cấu công nghiệp tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu theo

hướng CNH, HĐH cần phải xem xét cơ cấu công nghiệp của Tỉnh trong mối quan

hệ tác động qua lại giữa các thành phần trong toàn hệ thống KT – XH tỉnh và trong

mối tương quan với sự phát triển kinh tế, công nghiệp của vùng và cả nước.

4.1.3. Quan điểm lịch sử viễn cảnh

Mọi sự vật, hiện tượng địa lí dù lớn hay nhỏ đều có nguồn gốc phát sinh

và quá trình phát triển riêng của nó. Vận dụng quan điểm lịch sử viễn cảnh vào việc

nghiên cứu quá trình chuyển dịch cơ cấu công nghiệp tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu theo

hướng CNH, HĐH sẽ cho thấy lịch sử hình thành cũng như những chuyển biến về

tình hình phát triển công nghiệp của Tỉnh trong từng giai đoạn lịch sử cụ thể. Trên

cơ sở đó, đưa ra những giải pháp phù hợp để thúc đẩy sự phát triển, chuyển dịch cơ

cấu công nghiệp một cách hợp lí trong tương lai.

4.1.4. Quan điểm phát triển bền vững:

Phát triển bền vững là sự phát triển đáp ứng những nhu cầu của thế hệ

hiện tại mà không làm tổn hại đến việc đáp ứng nhu cầu các thế hệ tương lai.

Phát triển bền vững đã trở thành mục tiêu phát triển KT - XH của các

quốc gia trên toàn thế giới. Quán triệt quan điểm phát triển bền vững, trong quá

trình phát triển công nghiệp tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu thực hiện theo phương châm

phát triển đáp ứng những nhu cầu hiện tại nhưng phải gắn liền với việc bảo vệ môi

trường và không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng các nhu cầu của các thế hệ trong

tương lai. Điều đó có nghĩa là các hoạt động sản xuất công nghiệp trên địa bàn Tỉnh

phải đáp ứng tốt các nhu cầu phát triển hiện tại và các hoạt động sản xuất đó không

gây nguy hại cho những thế hệ trong tương lai như vấn đề ô nhiễm môi trường, cạn

kiệt các nguồn tài nguyên…

4.2. Các phương pháp nghiên cứu

4.2.1. Phương pháp thu thập thông tin tư liệu

Các số liệu, tư liệu được thu thập từ nhiều nguồn khác nhau: các đề tài

nghiên cứu, sách, báo, các báo cáo của Sở Công nghiệp, Sở Kế hoạch đầu tư, báo

cáo của Ban quản lí các khu công nghiệp, niên giám thống kê, một số địa chỉ

websise trên mạng Internet… Trên cơ sở các tư liệu cho thấy sự chuyển dịch cơ cấu

công nghiệp của tỉnh bà Rịa – Vũng Tàu.

4.2.2. Phương pháp phân tích, so sánh

Tác giả tiến hành phân tích, so sánh đối chiếu các số liệu thống kê để thấy

được sự chuyển dịch (sự biến đổi) qua từng giai đoạn, sự khác biệt về chuyển dịch

cơ cấu công nghiệp trong các giai đoạn cũng như so sánh tốc độ tăng trưởng công

nghiệp giữa địa phương với các địa phương khác hay cả nước.

4.2.3. Phương pháp khảo sát thực địa

Đây là phương pháp đặc trưng trong việc nghiên cứu Địa lí KT - XH

nhằm thu thập thêm thông tin, thẩm định mức độ tin cậy của số liệu, tài liệu đồng

thời giúp người nghiên cứu đưa ra những kết luận chính xác hơn. Tác giả luận văn

đã tiến hành khảo sát thực địa tại một số địa phương như: huyện Tân Thành, huyện

Châu Đức và thành phố Vũng Tàu để tìm hiểu tình hình hoạt động của một số khu

công nghiệp và cụm tiểu thủ công nghiệp.

4.2.4. Phương pháp GIS, bản đồ, biểu đồ

Trong quá trình nghiên cứu, tác giả đã sử dụng một số phần mềm

MapInfor 7.5 để chồng xếp các bản đồ để thể hiện sự phân bố của các tài nguyên

thiên nhiên, các nguồn lực KT - XH, các nhà máy xí nghiệp, các cụm công nghiệp

và các mối liên hệ lãnh thổ trong không gian phân bố công nghiệp, sự chuyển dịch

cơ cấu công nghiệp theo lãnh thổ, theo ngành và định hướng chuyển dịch cơ cấu

công nghiệp tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu.

Hệ thống biểu đồ được tác giả sử dụng để thể hiện quy mô, cơ cấu giá trị

sản xuất, cơ cấu sản phẩm của ngành công nghiệp cũng như sự chuyển dịch cơ cấu

ngành công nghiệp của tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu.

4.2.5. Phương pháp dự báo

Trên cơ sở nghiên cứu, nhận biết sự phát triển có tính quy luật của sự vật,

hiện tượng trong quá khứ, hiện tại để suy diễn logic chuyển dịch sự biến đổi cơ cấu

công nghiệp tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu trong tương lai. Qua nghiên cứu sự biến đổi

của quá trình chuyển dịch cơ cấu công nghiệp tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu trong quá

khứ và hiện tại, từ đó đưa ra những dự báo sự phát triển và chuyển dịch cơ cấu công

nghiệp trong thời gian tới.

4.2.6. Phương pháp phân tích hệ thống

Đối tượng nghiên cứu địa lí KT - XH là những hệ thống động, phức tạp,

bao gồm hệ thống có bản chất khác nhau, thường xuyên tác động và mối quan hệ

tác động qua lại của chúng, cần phải phân tích mối liên hệ đa dạng, đa chiều trong

và ngoài hệ thống về các mặt quy mô số lượng, tốc độ tăng trưởng…

5. Cấu trúc đề tài

Đề tài: “Chuyển dịch cơ cấu công nghiệp của tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu

theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá”, ngoài phần mở đầu và kết luận, phần

nội dung gồm 3 chương:

Chương 1: Cơ sở lí luận.

Chương 2: Hiện trạng chuyển dịch cơ cấu công nghiệp của tỉnh Bà Rịa –

Vũng Tàu theo hướng CNH, HĐH.

Chương 3: Định hướng và các giải pháp đẩy mạnh sự chuyển dịch cơ cấu

công nghiệp tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu theo hướng CNH, HĐH đến năm 202