LỜI NÓI ĐẦU

Cá ở dưới nước.

Chim bay ở trên trời

Chúng ta sống ở vùng cao…

Đó là người Hmông ở huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang tự kể về nơi cư trú của mình. Là một trong các tộc người thiểu số có dân số đông đủ cư trú tập trung ở các tỉnh Hà Giang, Cao Bằng, Lào Cai, Lai Châu, Yên Bái, Tuyên Quang, Thanh Hoá, Nghệ An, địa bàn cư trú của người Hmông chủ yếu ở vùng cao. Thường là những sườn núi có độ cao trung bình từ 800m - 1700m so với mực nước biển, địa hình hiêm trở, vách đá dựng đứng. Và do đó, kinh tế trồng trọt trên nương rẫy là hoạt động kinh tế chính của họ.

Trong điều kiện môi trường cảnh quan đó, người Hmông đã cần cù lao động sáng tạo, thích ứng với các điều kiện tự nhiên tạo dựng cuộc sống với không ít những khó khăn quyết liệt mà cao nguyên Đồng Văn là một ví dụ. Tại đây người Hmông chiếm tới gần 90% dân số (đại bộ phận là người Hmông trắng). Địa bàn cư trú chủ yếu là vùng cao núi đá, giao thông đi lại khó khăn, khí hậu khắc nghiệt. Ở đây trong năm có một mùa mưa và một mùa khô rõ rệt, mà trong mùa khô lượng mưa rất thấp hạơc không mưa dẫn đến thiêu nước trầm trọng. Đúng như người Hmông nhận xét, đây là nơi con người: “sống trong đá, chết vùi trong đá”. Điều này mang những đặctrưng chung cho toàn bộ 4 huyện vùng cao ở Hà Giang là Quản Bạ. Yên Minh, Đồng Văn và Mèo Vạc.

- Môi trường cảnh quan, các hoạt động kinh tế, văn hoá của người Hmông ở đây có nhiều điểm tương đồng với người Hmông ở huyện Đồng Văn nói riêng, tỉnh Hà Giang và cộng đồng người Hmông nói chung.

Mặc dù vậy, từ trung tâm xã đến các thôn bản, phương tiện đi lại chủ yếu vẫn là đi bộ, một vài điểm có thể đi ngựa nhưng không thuận lợi do địa hình đá dốc và sắc.

Toàn bộ người Hmông ở đây thuộc nhóm Hmông trắng, nguyên là cư dân sinh sống ở vùng nam Trung Quốc và di cư vào Việt Nam bắt đầu từ thế kỷ XVII.

Hoạt động kinh tế chủ yếu của người Hmông ở khu vực này chủ yếu là sản xuất nông nghiệp. Do các đặc điểm địa lý tự nhiên ở vùng cao núi đá, nguồn lương thực chính của họ là hoạt động kinh tế nương rẫy theo phương thức “Thổ canh hốc đá”. Cây trông quan trọng nhất là ngô, một số loại cây lấy củ, quả hạt, hạt như khoai lang, tam giác mạnh, dong riềng, rau đậu các loại. Ngoài ra đồng bào còn tận dụng những mảnh đất nhỏ trên nương hoặc xuang quanh nhà để trồng lanh làm nguyên liệu để dệt vải, giải quyết nhu cầu mặc.