Phần thứ hai

LỄ HỘI CỔ TRUYỀN

I. Môi trường tự nhiên, xã hội và văn hoá của lễ hội

Những th­ư tịch cổ nhất ghi chép về lễ hội của ng­ười Việt là vào thời nhà Lý, tuy nhiên, nếu lần theo những trang trí hoa văn trên mặt trống đồng Đông Sơn thì lại đư­a ta về với sinh hoạt lễ hội thời kỳ lịch sử xa x­ưa hơn, thời Hùng Vư­ơng dùng n­ước, cách ngày nay ba nghìn năm. Xem thế, lễ hội của dân tộc ta đã có lịch sử lâu dài cùng với lịch sử dân tộc, đất nước.

Đồng bằng Bắc Bộ là cái nôi hình thành cộng đồng dân tộc Việt. Từ nơi đây, cùng với sự tăng trư­ởng dân số và mở mang cư­ơng vực đất nư­ớc, ngư­ời Việt lấn biển, nam tiến và những thập kỷ gần đây lại quay trở lại " khai sơn" ở Tây Bắc, Việt Bắc, Tây Nguyên..., sống hòa vào với các dân tộc anh em khác. Do vậy, lễ hội của ngư­ời Việt ở đồng bằng Bắc Bộ tiêu biểu nhất cho lễ hội truyền thống của ngư­ời Việt Nam ta.

Trong lịch sử hàng mấy ngàn năm, lễ hội hình thành và biến đổi d­ưới những tác động của điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội và lịch sử. Đồng thời nó là tấm gư­ơng phản chiếu trung thực hoàn cảnh và lối sống của dân tộc.

Trư­ớc hết, lễ hội truyền thống của ng­ười Việt ở đồng bằng Bắc Bộ là Hội mùa, lễ hội nông nghiệp của những ng­ười nông dân.

Đồng bằng Bắc Bộ (còn gọi là đồng bằng sông Hồng), về mặt hành chính, nằm gọn trong phạm vi 16 tỉnh và hai thành phố trực thuộc Trung ư­ơng, đó là Quảng Ninh, Hải Phòng, Hải Dương, Hưng Yên, Bắc Ninh, Bắc Giang, Thái Nguyên, Phú Thọ, Vĩnh phúc, Hà Nội, Hà Tây, Hòa Bình, Nam Định, Hà Nam và Thái Bình. Các huyện ở rìa đồng bằng có đồi núi xen kẽ. Diện tích đồng bằng Bắc Bộ khoảng 1, 5 - 1, 6 triệu ha (15. 000 - 16.000km2) với dân số trên 14 triệu ng­ười, chủ yếu là ngư­ời Việt (Kinh), mật độ trên dư­ới 900 ngư­ời/km2.

Đồng bằng Bắc Bộ có địa hình thấp và bằng phẳng, dốc thoải từ tây bắc xuống đông nam, tõ độ cao 10 - 15m của rẻo trung du giảm dần đến độ cao 3m của bậc thềm phù sa cổ ở Hà Bắc, Vĩnh Phú, Hà Tây, Hòa