MS: LVVL-PPDH012

SỐ TRANG: 117

NGÀNH: VẬT LÝ

CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC MÔN VẬT LÝ

TRƯỜNG: ĐHSP TPHCM

NĂM: 2007

GIỚI THIỆU LUẬN VĂN

MỞ ĐẦU

1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Chúng ta đang ở kỉ nguyên mà động lực chủ yếu cho việc phát triển kinh tế -

xã hội là tri thức. Trong nền kinh tế tri thức của thế kỉ XXI này, nền giáo dục phải

đào tạo ra con người có trí tuệ phát triển, giàu tính sáng tạo và nhân văn. Để thực hiện

tốt nhiệm vụ này, nhà trường phổ thông phải trang bị cho học sinh (HS) hệ thống

những kiến thức phổ thông, cơ bản, hiện đại và phù hợp với tình hình thực tế của đất

nước.

Những năm qua chất lượng nắm vững kiến thức nói chung, kiến thức vật lí nói

riêng của HS phổ thông có những bước cải thiện đáng kể, nhưng vẫn chưa đáp ứng

được yêu cầu của công cuộc đổi mới, hội nhập và phát triển của đất nước. Trước tình

hình đó, nhiệm vụ cấp thiết đặt ra cho ngành giáo dục là phải đổi mới sâu sắc và toàn

diện nhà trường, trong đó đặc biệt quan tâm đổi mới phương pháp dạy học theo

hướng: “phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học; bồi

dưỡng cho người học năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý

chí vươn lên” [26, tr.9].

Trong quá trình dạy học vật lí, có nhiều phương pháp và biện pháp để nâng cao

chất lượng học tập, phát triển năng lực tư duy độc lập và nâng cao hiệu quả tự học

của HS. Trong số đó, giải bài tập vật lí (BTVL) có tác dụng rất tích cực đến việc giáo

dục và phát triển nhân cách của HS. Đồng thời, đây cũng là thước đo đích thực trong

việc nắm vững kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo vật lí của HS.

Khi nghiên cứu các vấn đề về BTVL, qua biên soạn giáo trình phương pháp

giảng dạy vật lí ở trường phổ thông, phương pháp giải BTVL sơ cấp, phương pháp

dạy BTVL. Các tác giả đã làm rõ tác dụng của BTVL trong dạy học, các cách phân

loại BTVL, soạn thảo hệ thống BTVL nhằm củng cố và vận dụng kiến thức đã học

của HS, đưa ra các phương pháp giải BTVL , , ,… Thêm vào đó, hệ thống

sách BTVL phổ thông đã giúp ích nhiều

cho giáo viên (GV) trong việc hướng dẫn HS giải BTVL.

Bên cạnh đó, quá trình dạy học tích cực hóa hoạt động học tập của HS đã quan

tâm rất nhiều đến hoạt động và vai trò của HS trong quá trình dạy học, đặc biệt trong phần luyện tập đòi hỏi HS phải làm việc tự lực và tích cực. Bởi vậy, cần phải nghiên

cứu BTVL dựa trên sự phân tích hoạt động tư duy của HS, từ đó đề ra được cách

hướng dẫn HS tự lực giải BTVL bằng sự nỗ lực của chính bản thân mình một cách có

kết quả.

Mặt khác, hiện nay HS được tiếp xúc với nhiều kênh thông tin đa dạng và

phong phú như các tài liệu giải toán Vật lí, để học tốt vật lí, download những bài giải

sẵn trên mạng Internet,…nên các em dễ ỉ lại, thiếu độc lập suy nghĩ, thiếu chọn lọc

thông tin để biến thành kiến thức của mình. Bên cạnh đó, số lượng bài tập trong sách

giáo khoa (SGK), sách bài tập, tài liệu tham khảo là rất nhiều. Đây là điều gây khó

khăn cho GV trong việc lựa chọn bài tập ra cho HS. Bởi vậy, rất cần có một sự lựa

chọn, phân loại, sắp sếp lại các bài tập theo một hệ thống tối ưu nhằm phát triển năng

lực tư duy độc lập và nâng cao hiệu quả tự học của HS. Đồng thời, vẫn đảm bảo phù

hợp với nội dung chương trình và thời gian dành cho HS trên lớp cũng như ở nhà.

Hơn nữa, HS lớp 10 là lớp đầu cấp trung học phổ thông (THPT) – cấp đòi hỏi

tính tích cực và tư duy độc lập cao hơn so với cấp trung học cơ sở, vì do yêu cầu về

tính chất và nội dung phức tạp của kiến thức. Đúng như nhà tâm lí học Varuchetcki

đã viết: “Khác biệt cơ bản là hoạt động của HS lớn đề ra những yêu cầu cao hơn đối

với tính tích cực và tính độc lập của các em” [45, tr.78]. Dù vậy, cho đến nay việc

xây dựng hệ thống BTVL nhằm phát triển năng lực tư duy độc lập và nâng cao hiệu

quả tự học của HS chưa được quan tâm đúng mức.

Bởi lẽ đó, việc lựa chọn đề tài: “xây dựng hệ thống bài tập chương “các định

luật bảo toàn” lớp 10 THPT nhằm phát triển năng lực tư duy độc lập và nâng cao hiệu

quả tự học của học sinh” là hết sức cần thiết.

2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

Xây dựng hệ thống bài tập tối thiểu và đưa ra cách sử dụng nó trong quá trình

dạy học chương các định luật bảo toàn (CĐLBT) lớp 10 PTTH nhằm góp phần phát

triển năng lực tư duy độc lập và nâng cao hiệu quả tự học của HS.

3. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

- Khách thể nghiên cứu là HS lớp 10 THPT ban KHTN trong quá trình học tập

chương CĐLBT. - Đối tượng nghiên là hệ thống bài tập chương CĐLBT lớp 10 THPT ban

KHTN, hoạt động của HS trong quá trình giải BTVL và hoạt động của GV trong việc

hướng dẫn HS giải BTVL chương CĐLBT.

4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC

Trong quá trình dạy học chương CĐLBT lớp 10 THPT ban KHTN, nếu GV

lựa chọn được hệ thống bài tập thích hợp và thường xuyên quan tâm hướng dẫn HS

tự lực giải BTVL thì phát triển được năng lực tư duy độc lập và nâng cao hiệu quả tự

học của HS.

5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU

- Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn về tư duy độc lập, về tự học của HS

trong quá trình giải BTVL, từ đó đề ra cách phân loại BTVL thích hợp và cách hướng

dẫn HS giải BTVL có hiệu quả.

- Xây dựng hệ thống bài tập chương CĐLBT giúp HS thông qua việc giải nó

mà rèn luyện được kĩ năng và kĩ xảo giải BTVL, phát triển năng lực tư duy độc lập và

nâng cao hiệu quả tự học.

- Đưa ra cách sử dụng hệ thống bài tập chương CĐLBT trong hai loại tiết học

phổ biến về vật lí: Nghiên cứu tài liệu mới và luyện tập giải bài tập.

- Thực nghiệm sư phạm nghiên cứu hiệu quả của hệ thống bài tập đã xây dựng,

cũng như việc sử dụng nó và việc hướng dẫn HS giải BTVL theo định hướng hành

động trong quá trình dạy học chương CĐLBT. Phân tích kết quả thực nghiệm sư

phạm để rút ra kết luận về khả năng sử dụng hệ thống bài tập đã đề xuất.

6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

- Nghiên cứu cơ sở lí luận về BTVL, về tư duy độc lập, về tự học và hiệu quả

tự học của HS trong việc giải BTVL.

- Tìm hiểu thực tế việc tự học và giải BTVL của HS, việc sử dụng bài tập của

GV.

- Vận dụng lí luận và thực tiễn xây dựng hệ thống bài tập chương CĐLBT, nêu

ra cách sử dụng và cách hướng dẫn giải từng loại BTVL.

- Thực nghiệm sư phạm để nghiên cứu hiệu quả thực tế của hệ thống bài tập

chương CĐLBT lớp 10 THPT ban KHTN. 7. CẤU TRÚC CỦA LUẬN VĂN

MỞ ĐẦU

Chương 1: Cơ sở lí luận về bài tập vật lí

Chương 2: Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập chương “Các định luật bảo toàn”

lớp 10 THPT ban KHTN nhằm phát triển năng lực tư duy độc lập và nâng cao hiệu

quả của HS

Chương 3: Thực nghiệm sư phạm

KẾT LUẬN

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC