ĐỀ CƯƠNG

I. Lý luận của chủ nghĩa Mác-Lênin

1.Thời kì quá độ lên chủ nghĩa xã hội là một tất yếu khách quan.

1.1.Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác- Lênin, bất cứ quốc gia nào đi lên chủ nghĩa xã hội đều phải trải qua thời kì quá độ, kể cả những quốc gia có nền kinh tế phát triển. Quá độ có thể diễn ra theo hai con đường:

• Quan điểm của Mác: quá độ là đi trực tiếp từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội => quy luật phát triển tuần tự của xã hội loài người.

• Quan điểm của Lênin: là quá độ từ các nước tiền tư bản lên chủ nghĩa xã hội( không kinh qua chủ nghĩa tư bản)=> quá độ nhảy vọt.

1.2.Quá độ là bước chuẩn bị quan trọng về lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất, cơ sở vật chất kĩ thuật và kiến trúc thượng tầng để tiến lên xã hội chủ nghĩa: Đây là thời kì cải biến cách mạng sâu sắc triệt để từ xã hội cũ thành xã hội mới.

2. Nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần trong thời kì quá độ lên chủ nghĩa xã hội.

2.1.Theo quan điểm của Mác-Lênin:

• Kinh tế hàng hóa dựa trên sự trao đổi giữa những người sản xuất => phân công lao động => chuyên môn hóa sản xuất => thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển cả về tính chất( xã hội hóa) và trình độ(công nghiệp hóa)

• Kinh tế hàng hóa không phải riêng của chủ nghĩa tư bản mà là sản phẩm của văn minh nhân loại.

2.2.Nền kinh tế nhiều thành phần trong thời kì quá độ lên chủ nghĩa xã hội được xác lập trên cơ sở khách quan của sự tồn tại nhiều loại hình sở hữu về tư liệu sản xuất với những hình thức tổ chức kinh tế đa dạng,đan xen hỗn hợp và tương ứng với nó là những hình thức phân phối khác nhau, trong đó hình thức phân phối theo lao động tất yếu ngày càng giữ vai trò là hình thức phân phối chủ đạo.

II. Kinh nghiệm của các nước trên thế giới

1. Công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội trên thế giới.

-Do sự phát triển của chủ nghĩa tư bản thành một hệ thống nên các nước theo chủ nghĩa xã hội cần có sự hợp tác, hỗ trợ chặt chẽ. Cùng với đó là sự chống phá công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội đòi hỏi ý thức tự lực tự cường cao.

2. Thời kì quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô.

• Hoàn cảnh lịch sử: Liên Xô tiến lên chủ nghĩa xã hội trong hoàn cảnh đất nước gặp nhiều khó khăn : kinh tế kém phát triển, ảnh hưởng nặng nề sau chiến tranh, tình hình chính trị bất ổn.

• Giai đoạn đầu: do chủ quan nóng vội, muốn xóa bỏ nhanh thành phần kinh tế của chủ nghĩa tư bản => thực hiện chính sách “ Cộng sản thời chiến” => xóa bỏ nền kinh tế hàng hóa=> khủng hoảng kinh tế.

• Giai đoạn sau nội chiến: Liên Xô chủ trương phát triển kinh tế hàng hóa nhiều thành phần bằng cách thực hiện chính sách kinh tế mới NEP: Đây là sự chuyển đổi kịp thời từ nền kinh tế do nhà nước nắm độc quyền về mọi mặt sang nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần nhưng vẫn đặt dưới sự kiểm soát của nhà nước. Ở đây, chú trọng phát triển thương nghiệp, trao đổi hàng hóa giữa các vùng, khôi phục và lưu thông tiền tệ, góp phần ổn định và phát triển lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất.

III. Thực tiễn Việt Nam.

1. Hoàn cảnh lịch sử.

1.1. Nước ta là một nước nông nghiệp lạc hậu => lực lượng sản xuất kém phát triển, trình độ thủ công, mang tính chất cá nhân hóa=> kìm hãm kinh tế phát triển => Đây là mâu thuẫn giữa nhu cầu phát triển của đất nước theo xu hướng tiến bộ với thực trạng kinh tế xã hội còn hạn chế ở nước ta => yêu cầu đặt ra: xây dựng một quan hệ sản xuất mới tiến bộ hơn.

1.2. Sau chiến tranh, nền kinh tế bị tàn phá nặng nề.

1.3. Việt Nam bắt đầu tiến lên xây dựng chủ nghĩa xã hội trong điều kiện miền Bắc hòa bình và miền Nam vẫn phải chống Mĩ.

2. Con đường

2.1. Việt Nam không kinh qua chủ nghĩa tư bản => quá trình sẽ khó khăn và lâu dài hơn.

2.2. Vừa đấu tranh cho hòa bình, vừa xây dựng đất nước => nhiệm vụ: Độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội => thành phần kinh tế nhà nước sẽ đóng vai trò chủ đạo.

IV. Nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần trong thời kì quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.

1.Tính tất yếu phải trải qua thời kì quá độ ở Việt Nam.

1.1. Hồ Chí Minh tiếp cận chủ nghĩa xã hội từ phương diện đạo đức: chỉ có chủ nghĩa xã hội mới quan tâm đến nhu cầu chính đáng của con người => hướng tới ba giá trị: chân, thiện, mỹ.

1.2. Xuất phát từ quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin và kết hợp tình hình lịch sử cụ thể của Việt Nam mà Hồ Chí Minh khẳng định: Việt Nam là loại hình quá độ gián tiếp từ nước nông nghiệp nửa thuộc địa , nửa phong kiến tiến lên chủ nghĩa xã hội mà không kinh qua chủ nghĩa tư bản.

2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về xây dựng chủ nghĩa xã hội

2.1. Thay đổi quan hệ sản xuất cũ bằng quan hệ sản xuất mới phù hợp với lực lượng sản xuất hiện đại và ngày càng phát triển

2.2. Phù hợp với quan điểm của Mác-Lênnin và quy luật vận động của lịch sử theo phương thức sản xuất.

3. Quan điểm của Hồ Chí Minh về nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần trong thời kì quá độ.

3.1. Tính tất yếu của nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần trong thời kì quá độ.

• Nước ta là một nước lạc hậu, qua nhiều năm chiến tranh lực lượng sản xuất chưa phát triển, cần làm kinh tế nhiều thành phần để đảm bảo đời sống nhân dân cung cấp kịp thời cho kháng chiến => đáp ứng nhiệm vụ độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội => kinh tế hàng hóa nhiều thành phần.

• Sự tồn tại của nhiều loại hình sở hữu về tư liệu sản xuất với những hình thức tổ chức kinh tế đa dạng, những hình thức phân phối khác nhau. Trong đó hình thức phân phối theo lao động tất yếu ngày càng đóng vai trò là hình thức phân phối chủ đạo.

3.2. Các thành phần kinh tế.

3.2.1. Năm 1953,Hồ Chí Minh đã chỉ ra 6 thành phần kinh tế tồn tại trong nước:

• Một là, kinh tế địa chủ phong kiến bóc lột địa tô.

• Hai là, kinh tế quốc doanh có tính chất chủ nghĩa xã hội.

• Ba là, các hợp tác xã tiêu thụ và hợp tác xã mua bán, có tính chất nửa chủ nghĩa xã hội => hợp tác xã

• Bốn là kinh tế cá nhân của nông dân và thợ thủ công mĩ nghệ => lạc hậu

• Năm là kinh tế tư bản tư nhân => vừa bóc lột công nhân vừa xây dựng kinh tế đất nước

• Sáu là kinh tế tư bản quốc gia( tư bản nhà nước)

3.2.2. Khi chế độ dân chủ mới ở nước ta ngày càng phát triển, kinh tế địa chủ phong kiến bị loại bỏ. Vì vậy trong thời kì quá độ lên chủ nghĩa xã hội chỉ còn 5 thành phần kinh tế còn lại.

3.3. Nguyên tắc duy trì các thành phần kinh tế.

• Công tư đều có lợi

• Chủ thợ đều lợi

• Công nông đều lợi

• Lưu thông trong ngoài

3.4. Quan điểm về các thành phần kinh tế.

3.4.1. Thứ nhất, với kinh tế quốc doanh – là hình thức sở hữu của toàn dân, nó lãnh đạo nền kinh tế quốc dân. Cần phải phát triển thành phần kinh tế quốc doanh để tạo nền tảng vật chất cho chủ nghĩa xã hội và thúc đẩy việc cải tạo xã hội chủ nghĩa. Nhà nước phải đảm bảo cho nó phát triển ưu tiên.

3.4.2. Hai là, với kinh tế hợp tác xã – là hình thức sở hữu tập thể của nhân dân lao động; Nhà nước cần đặc biệt khuyến khích, hướng dẫn và giúp đỡ cho nó phát triển. Hợp tác hoá nông nghiệp là khâu chính thúc đẩy công cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc. Cần phát triển từng bước vững chắc tổ đổi công và hợp tác xã.

3.4.3. Ba là, với kinh tế cá thể của những người làm nghề thủ công và lao động riêng lẻ khác, Nhà nước bảo hộ quyền sở hữu về tư liệu sản xuất của họ, ra sức hướng dẫn và giúp đỡ họ cải tiến cách làm ăn, khuyến khích họ tổ chức hợp tác xã sản xuất theo nguyên tắc tự nguyện.

3.4.4. Bốn là, với kinh tế của những nhà tư sản công thương, Nhà nước không xoá bỏ quyền sở hữu về tư liệu sản xuất và của cải khác của họ; mà ra sức hướng dẫn họ hoạt động nhằm làm lợi cho quốc kế dân sinh, phù hợp với kế hoạch kinh tế của Nhà nước.

3.4.5. Năm là, với kinh tế tư bản nhà nước, Nhà nước khuyến khích và giúp đỡ các nhà tư bản đi theo chủ nghĩa xã hội bằng hình thức công tư hợp doanh và những hình thức khác; Nhà nước lãnh đạo hoạt động kinh tế theo một kế hoạch thống nhất.

3.5. Chủ trương.

Chủ trương cải tạo các thành phần kinh tế đi theo xã hội chủ nghĩa.

=> Kinh tế quốc doanh là kinh tế lãnh đạo và được chú trọng phát triển mau hơn cả.

V. Giá trị của luận điểm

1. Về mặt lý luận.

1.1. Tùy vào điều kiện lịch sử cụ thể mà phải biết vận dụng chủ nghĩa Mác-Lênin sao cho phù hợp với hoàn cảnh đất nước.

2. Về mặt thực tiễn.

2.1. Ở mỗi quốc gia, từng thời kì sẽ có những đặc điểm riêng và do đó phải xác định được hướng đi cụ thể cho mỗi thời kì đó, các thành phần kinh tế khác nhau.

2.2. Ngày nay, trong công cuộc đổi mới, tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng nền kinh tế nhiều thành phần vẫn là tư tưởng chủ đạo, góp phần vào công cuộc CNH-HĐH đất nước.

• Đại hội IX của Đảng khẳng định: Đảng và Nhà nước ta nhất quán và lâu dài thực hiện chính sách kinh tế nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

• Đại hội IX còn xác định thêm 1 thành phần kinh tế mới: kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài => tận dụng tối đa nguồn vốn và hợp tác.