y trong nhà trường phổ thông từ bậc tiểu học, trung học cơ sở (THCS) đến phổ thông trung học (PTTH). ở bậc THCS, trong chương trình Ngữ văn, kiểu văn bản tự sự (VBTS) được dạy học ở cả hai giai đoạn: Giai đoạn 1 (khối 6 và 7) và giai đoạn 2 (khối 8 và 9) với yêu cầu về khối lượng kiến thức, mức độ kiến thức và kỹ năng ngày càng cao hơn. Nội dung dạy học kiểu VBTS cũng dựa trên nguyên tắc chung của chương trình Ngữ văn - nguyên tắc đồng tâm và phát triển, tích hợp với tiếng Việt và Tập làm văn - gắn với mục tiêu làm cho HS nắm được những tri thức về kiểu VBTS và biết cách tạo lập VBTS theo đặc trưng kiểu loại.

Trên phương diện thực tế, dạy học kiểu VBTS ở THCS trong những năm qua đ• thu được nhiều kết quả nhưng chưa mấy khả quan. Đặc biệt, khả năng vận dụng tri thức lý thuyết vào thực hành viết bài văn tự sự của HS còn nhiều bất cập. Bệnh khuôn sáo, máy móc; lối viết khoa trương, thiếu tính chân thực và viết theo các "mẫu" "mang tính chất cử nghiệp chủ yếu phục vụ cho thi cử" [91, tr. 5] còn khá phổ biến trong bài làm văn của HS. Hoặc nữa, khi làm văn, HS "về cơ bản chỉ chú ý chạy theo nội dung, bám sát các ý chưa quan tâm đến việc lựa chọn phương tiện thể hiện nội dung đó như thế nào một cách đầy đủ… nên ý không thoát và lời không đạt" [3, tr. 237].

Cụ thể hơn, khi viết lời trong bài văn văn tự sự, HS còn mắc nhiều lỗi khá phổ biến như: chưa biết sử dụng các đại từ xưng hô, các lớp từ định danh, các từ ngữ miêu tả hành động, tính chất để kể người, kể việc; chưa biết sử dụng các kiểu câu trần thuật, câu miêu tả, câu tồn tại, các phép liên kết câu để thể hiện trình tự, diễn biến của sự việc, hành động nhân vật; chưa biết cách chuyển đổi ngôi kể phù hợp với nội dung biểu đạt và ý nghĩ, tình cảm của người viết, v.v… Những tồn tại, hạn chế trên khiến cho bài làm của HS chưa thể hiện đúng đặc trưng của kiểu VBTS và thiếu "chất văn".

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên, nhưng một trong những nguyên nhân cơ bản là do việc rèn luyện các năng lực, trong đó có năng lực diễn đạt (NLDĐ) viết lời văn cho HS trong dạy học kiểu VBTS chưa được đầu tư tích cực và đúng mức. Tất nhiên, rèn luyện năng lực diễn đạt (RLNLDĐ) không chỉ là độc quyền trong tạo lập VBTS ở dạng viết mà là yêu cầu chung, một năng lực cần đạt tới trong quá trình tạo lập ở tất cả các kiểu VB.

Kết cấu đề tài:

Chương 1: Năng lực diễn đạt và rèn luyện năng lực diễn đạt cho học sinh trung học cơ sở trong dạy học kiểu văn bản tự sự

Chương 2 và Phụ lục)

Chương 3: Thực nghiệm sư phạm