Tóm tắt. Bảo hiểm y tế (BHYT) từ trước đến nay luôn là một lĩnh vực đóng vai trò hết sức quan trọng trong đời sống kinh tế xã hội của bất kỳ quốc gia nào, đặc biệt là đối với các quốc gia đang phát triển. Ở Việt Nam, một quốc gia luôn đề cao quyền con người thì vấn đề trên luôn dành được sự quan tâm không chỉ của riêng các cơ quan lập pháp và hành pháp mà còn là sự quan tâm chung của toàn xã hộị. Qua bài viết này chúng tôi sẽ đi tìm hiểu chi tiết về tình hình quản lý và sử dụng quỹ bảo hiểm y tế ở Việt nam hiện nay, đặc biệt tập trung vào các kiến nghị lập pháp trong lĩnh vực này nhằm góp phần hoàn thiện pháp luật bảo hiểm y tế Việt Nam tiến tới mục tiêu bảo hiểm y tế toàn dân trong giai đoạn hiện nay.

1. Pháp luật về nguồn hình thành, sử dụng và quản lý quỹ bảo hiểm y tế *

Trên thế giới, BHYT là một vấn đề không mới nhưng rất được các nhà khoa học pháp lý quan tâm nghiên cứu vì BHYT luôn mang ý nghĩa nhân đạo, có tính chia sẻ cộng đồng sâu sắc, góp phần quan trọng thực hiện mục tiêu công bằng xã hội trong việc bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân. Ở Việt Nam, bảo hiểm y tế mới được hình thành và phát triển từ năm 1992 đến nay. Qua gần 2 thập kỷ, Bảo hiểm y tế đã dần đi sâu vào đời sống nhân dân, người dân đã thấy được sự cần thiết của bảo hiểm y tế với chính bản thân và gia đình mình. Trong hoạt động bảo hiểm y tế thì vấn đề về quản lý và kiểm soát quỹ bảo hiểm y tế, nguồn thu chi chính cho công tác bảo hiểm là một vấn đề rất quan trọng. Có thể hiểu quỹ bảo hiểm y tế là tập hợp những đóng góp bằng tiền của người tham gia bảo hiểm y tế và các nguồn thu hợp pháp khác, được sử dụng để chi trả chi phí khám bệnh, chữa bệnh cho người tham gia bảo hiểm y tế, chi phí quản lý bộ máy của tổ chức bảo hiểm y tế và những khoản chi phí hợp pháp khác liên quan đến BHYT(1).

Quỹ bảo hiểm y tế được hình thành từ nhiều nguồn khác nhau. Theo Điều 33 Luật bảo hiểm y tế, quỹ bảo hiểm y tế được hình thành từ các nguồn: người sử dụng lao động, người lao động, hỗ trợ của Nhà nước. Quỹ bảo hiểm y tế còn được hình thành từ hoạt động sinh lời, tức là việc sử dụng một bộ phận nhàn rỗi tương đối của quỹ đầu tư vào hoạt động kinh doanh. Một bộ phận khác nữa của quỹ bảo hiểm y tế là các khoản tài trợ, viện trợ của các tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài. Ngoài ra, quỹ BHYT còn bao gồm cả các nguồn thu hợp pháp khác.

Năm 2002, khi ban hành Quyết định số 20/2002/QĐ-TTG của Thủ tướng chính phủ ban hành ngày 24/01/2002 về việc chuyển bảo hiểm Y tế Việt Nam sang bảo hiểm xã hội Việt Nam. Với sự chuyển giao này, quỹ bảo hiểm xã hội Việt Nam đã có một quỹ thành phần rất lớn nữa là quỹ bảo hiểm y tế. Việc hợp nhất quỹ bảo hiểm y tế và quỹ bảo hiểm xã hội đã kéo theo một số thay đổi về cơ chế hoạt động tài chính của Quỹ Bảo hiểm xã hội. Vào thời điểm này Quỹ Bảo hiểm xã hội được chia thành 3 quỹ thành phần gồm Quỹ bảo hiểm xã hội bắt buộc; quỹ khám chữa bệnh bắt buộc và quỹ khám chữa bệnh tự nguyện. Các quỹ này được hạch toán riêng và cân đối thu chi tài chính theo từng quỹ. Các quỹ khám chữa bệnh bắt buộc và tự nguyện được hạch toán hàng năm. Năm 2007, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 41/2007/QĐ-TTg về quản lý tài chính đối với bảo hiểm xã hội Việt Nam. Theo đó, quỹ bảo hiểm xã hội bắt buộc, quỹ bảo hiểm y tế được quản lý thống nhất trong hệ thống Bảo hiểm xã hội Việt Nam, được hạch toán riêng và cân đối thu, chi theo từng quỹ. Đến năm 2008, khi Chính phủ ban hành Nghị định số 94/2008/NĐ-CP ngày 22/08/2008 quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bảo hiểm Xã hội Việt Nam, thì bảo hiểm xã hội Việt Nam được tách ra thành bảo hiểm xã hội và bảo hiểm Y tế, khi đó, quỹ bảo hiểm xã hội cũng được tách ra thành quỹ bảo hiểm xã hội và quỹ bảo hiểm Y tế, hai quỹ này được quản lý riêng biệt. Trong đó, quỹ bảo hiểm y tế bao gồm: quỹ bảo hiểm y tế bắt buộc, quỹ bảo hiểm y tế tự nguyện. Hiện nay, quỹ bảo hiểm y tế ở nước ta được quản lý tập trung, thống nhất, công khai, minh bạch trong cân đối thu chi và có sự phân cấp quản lý trong hệ thống tổ chức bảo hiểm y tế