Cũng như các vấn đề khác nêu lên tại hội nghị, vấn đề "chủ nghĩa chủ quan và chủ nghĩa khách quan" có một vị trí quan trọng trong phương pháp luận sử học. Báo cáo chính và tham luận của các đồng chí khác đ• đề cập tới nhiều mặt của vấn đề. Trong phạm vi của bản tham luận nhỏ, chúng tôi xin nêu một vài ý kiến chưa thuần thục xung quanh một vài vấn đề "Tính khách quan trong sử học Mác - xít".

Vấn đề đầu tiên là cần phân biệt danh giới rõ ràng giữa chủ nghĩa chủ quan và chủ nghĩa khách quan tư sản với tính khách quan của sử học Mác - xít. Thực chất của sự phân biệt đó là giải quyết vấn đề khả năng nhận thức của con người đối với sự thực lịch sử.

Những người theo chủ nghĩa "Khách quan" tư sản hoàn toàn đứng trên lập trường triết học duy tân khách quan, thừa nhận thực tại khách quan nhưng lại đi tìm nguồn gốc của tồn tại đó ở một "ý niệm tuyệt đối", ở sức mạnh huyền bí của thượng đế. Chủ nghĩa nhân cách với các đại biểu của nó là Flin-oe-lin, Hốc-Kinh, Brai-tơ-man(Mỹ), Muy-ni-ê (Pháp); chủ nghĩa Tô-Mát mới với đại biểu là Côn-linh (Mỹ); Ma-ri-ten (Pháp)…cũng chỉ là những bộ áo mới khoác ngoài của chủ nghĩa duy tân khách quan. Mục đích cuối cùng của nó là làm cho con người khuất phục trước ý chí của thần linh, đặt mọi khoa học dưới ảnh hưởng của tôn giáo. Chính vì vậy dưới sự chỉ đạo của Va - ti-căng, học thuyết này được truyền bá rộng r•i trong các nhà trường thiên chúa giáo ở Tây âu và Mỹ. Từ đó, những nhà sử học theo chủ nghĩa khách quan, tuy có thừa nhận tính tất yếu của một quá trình lịch sử nhất định nhưng không giải thích được nguồn gốc của tính tất yếu đó, không thừa nhận sự vận động của những quy luật khách quan trong quá trình tiến triển của x• hội. Nó phủ nhận tác dụng của tính năng động chủ quan của con người đối với lịch sử, phủ nhận đấu tranh giai cấp, phủ nhận tính đảng trong lĩnh vực khoa học cũng như trong mọi hoạt động khác của con người.