MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Sự ra đời và phát triển của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam nói chung và Hội đồng nhân dân (HĐND) nói riêng gắn liền với tên tuổi của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trong cuộc đời hoạt động của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm chăm lo việc củng cố khối đại đoàn kết toàn dân dựa trên nền tảng liên minh giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức, xây dựng Nhà nước Việt Nam thật sự là Nhà nước của dân, do dân, vì dân. Người yêu cầu các cơ quan nhà nước phải lấy dân làm gốc, nhân dân là người chủ đất nước, thực hiện quyền lực nhà nước thông qua Quốc hội và HĐND. Người nhấn mạnh: "Quốc hội là cơ quan quyền lực cao nhất của Nhà nước. Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực của Nhà nước ở địa phương" [45, tr. 591].

Tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước là một tài sản tinh thần quý báu của Đảng và của dân tộc ta. Đã có nhiều công trình nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước từ những góc độ tiếp cận khác nhau. Tuy nhiên, việc khái quát những nội dung cơ bản trong tư tưởng Hồ Chí Minh về bản chất dân chủ của Nhà nước là hướng tiếp cận mới chưa được đề cập. Đặc biệt, hướng tiếp cận này lại càng có ý nghĩa khi chúng ta vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về bản chất dân chủ của Nhà nước trong tổ chức, hoạt động của HĐND để HĐND xứng đáng là thiết chế thể hiện bản chất dân chủ của Nhà nước ở địa phương.

Sắc lệnh tổ chức và hoạt động của HĐND và Ủy ban Hành chính (UBHC) (số 63/SL ngày 22-11-1945) do Chủ tịch Hồ Chí Minh ký là văn bản pháp luật đầu tiên đặt nền móng cho việc tổ chức, hoạt động của HĐND các cấp. Trải qua các giai đoạn lịch sử, thiết chế HĐND đã không ngừng được hoàn thiện, đóng một vai trò hết sức quan trọng trong bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Tuy nhiên, trong những năm qua, do nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan nên trong thực tế hoạt động của HĐND ở nhiều địa phương vẫn còn mang tính hình thức chưa phát huy một cách có hiệu quả vị trí, vai trò của mình. Việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về bản chất dân chủ của Nhà nước trong tổ chức, hoạt động của HĐND vẫn còn nhiều bất cập. Với những lý do đó, tác giả chọn vấn đề "Tư tưởng Hồ Chí Minh về bản chất dân chủ của Nhà nước xã hội chủ nghĩa và sự vận dụng trong đổi mới tổ chức, hoạt động của Hội đồng nhân dân các cấp ở Nghệ An hiện nay" làm đề tài nghiên cứu cho luận văn tốt nghiệp thạc sĩ Luật của mình.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Một số vấn đề liên quan đến đề tài như: Tư tưởng Hồ Chí Minh; đổi mới hệ thống chính trị; cải cách bộ máy nhà nước; Nhà nước pháp quyền đã được các nhà nghiên cứu đề cập dưới nhiều góc độ khác nhau.

- Nguyễn Anh Tuấn (Chủ biên), Nguyễn Xuân Tế - Bùi Ngọc Sơn, Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Nhà nước kiểu mới ở Việt Nam, Nxb Đại học quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, 2003.

Viện Nghiên cứu Khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp, Kỷ yếu Hội thảo: Nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, Hà Nội, 1993.

- Viện Nghiên cứu Khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp, Kỷ yếu Hội thảo: Các nội dung cơ bản tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước kiểu mới, Nhà nước thực sự của dân, do dân, vì dân, Hà Nội, 1997.

- Lê Minh Thông (Chủ biên), Một số vấn đề về hoàn thiện tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 2001.

- Tô Tử Hạ, Nguyễn Hữu Trị, Nguyễn Hữu Đức (đồng Chủ biên), Cải cách hành chính địa phương lý luận và thực tiễn, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998.

- Bùi Xuân Đức, Bàn về tính chất của Hội đồng nhân dân trong

điều kiện cải cách bộ máy nhà nước hiện nay, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, 12/2003.

- Nguyễn Thị Hồi, Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân ở nước ta hiện nay, Tạp chí Luật học, 1/2004.

- Nguyễn Hoàng Anh, Tổ chức và hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp xã trong giai đoạn hiện nay, Tạp chí Dân chủ và pháp luật, 3/2003.

- Chu Đức Thành, Đổi mới tổ chức và hoạt động của cơ quan đại diện ở nước ta hiện nay, Luận án phó tiến sĩ Luật học, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, 1996 .

Nhìn chung, những công trình trên đã đề cập tới tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước hoặc tổ chức và hoạt động của HĐND. Song, chưa có đề tài nào nghiên cứu về bản chất dân chủ của nhà nước xã hội chủ nghĩa (XHCN) và tổ chức, hoạt động của HĐND từ cách tiếp cận về bản chất dân chủ của Nhà nước theo tư tưởng Hồ Chí Minh.

3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn

Mục đích của luận văn: Trên cơ sở làm rõ về phương diện lý luận tư tưởng của Hồ Chí Minh về bản chất dân chủ của Nhà nước XHCN và việc thực hiện tư tưởng đó trong tổ chức, hoạt động của HĐND, luận văn nêu ra một số giải pháp chủ yếu nhằm vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về bản chất dân chủ của Nhà nước XHCN trong đổi mới tổ chức, hoạt động của HĐND nhằm phát huy vai trò là thiết chế thể hiện bản chất dân chủ của Nhà nước ở địa phương.

Để thực hiện mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ:

- Góp phần làm rõ tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ, bản chất dân chủ của Nhà nước XHCN và thực tiễn vận dụng tư tưởng đó trong tổ chức, hoạt động của HĐND.

- Phân tích thực trạng thực hiện dân chủ trong tổ chức, hoạt động của HĐND ở Nghệ An theo tư tưởng Hồ Chí Minh về bản chất dân chủ của Nhà nước XHCN.

- Kiến nghị một số giải pháp nhằm không ngừng hoàn thiện tổ chức, hoạt động của HĐND trên cơ sở vận dụng một cách triệt để, sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh về bản chất dân chủ của Nhà nước XHCN.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn

- Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về bản chất dân chủ của nhà nước XHCN và vận dụng tư tưởng đó trong tổ chức, hoạt động của HĐND.

- Phạm vi nghiên cứu: Luận văn chỉ giới hạn việc nghiên cứu những nội dung cơ bản trong tư tưởng Hồ Chí Minh về bản chất dân chủ của Nhà nước XHCN và khảo sát việc vận dụng tư tưởng đó trong tổ chức, hoạt động của HĐND ở Nghệ An qua nhiệm kỳ 1999-2004 và 2004-2009 (tính đến tháng 7 năm 2005).

5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn

- Cơ sở lý luận của luận văn là quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và của Đảng ta về dân chủ, về việc xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam và kế thừa quan niệm của các nhà nghiên cứu có liên quan đến đề tài này.

- Để thực hiện luận văn này, chúng tôi sử dụng các phương pháp phân tích và tổng hợp kết hợp với phương pháp lôgíc, phương pháp thống kê, điều tra xã hội học.

6. Những đóng góp mới về khoa học của luận văn

- Luận văn góp phần khái quát những nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về bản chất dân chủ của Nhà nước XHCN.

- Qua phân tích thực tiễn vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về bản chất dân chủ của Nhà nước XHCN trong tổ chức, hoạt động của HĐND để khẳng định: HĐND - thiết chế thể hiện bản chất dân chủ của Nhà nước ở địa phương.

- Từ thực trạng tổ chức, hoạt động của HĐND ở Nghệ An, tác giả đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm đổi mới tổ chức, hoạt động của HĐND bảo đảm phát huy bản chất dân chủ của Nhà nước XHCN theo tư tưởng Hồ Chí Minh.

7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn

Thực hiện thành công mục đích và nhiệm vụ nói trên, đề tài sẽ góp phần nhận thức sâu hơn về bản chất của Nhà nước XHCN nói chung và HĐND nói riêng từ một cách tiếp cận mới, từ đó có những quan điểm về đổi mới tổ chức và hoạt động của HĐND để nó thật sự trở thành một thiết chế thể hiện bản chất dân chủ của Nhà nước tại địa phương theo tư tưởng Hồ Chí Minh.

Luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu, giảng dạy về nhà nước, pháp luật và cho những ai quan tâm tới việc nghiên cứu tư tưởng của Hồ Chí Minh về bản chất dân chủ của Nhà nước.

8. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 2 chương, 4 tiết