TÓM TẮT CÔNG TRÌNH

Với thời gian trên dưới 15 năm để một sản phẩm chưa từng được biết đến, sản

xuất từ một loài cá vốn có giá trị không cao, nhờ sức sáng tạo của người lao động

Việt Nam kết hợp với đường lối mở cửa, hội nhập của Nhà nước, trở thành một “thế

lực” trên thị trường cá thịt trắng toàn cầu, với sản lượng sản phẩm xuất khẩu năm

2008 trên 640.000 tấn, giá trị xuất khẩu gần 1,5 tỷ USD. Xét một cách toàn diện, cá

tra phải được xếp đầu danh sách ít ỏi những sản phẩm nông sản có lợi thế của Việt

Nam trên thị trường thế giới, bởi trong khi chúng ta có cá tra xuất khẩu thì không

nước nào khác có. Trung Quốc và Ấn Độ cũng xuất khẩu sản phẩm cá nheo tương

tự nhưng sản lượng không đáng kể và chiếm một thị phần không đáng kể so với cá

tra của Việt Nam. Với giá trị xuất khẩu cao và vai trò ý nghĩa quan trọng của cá tra

đối với khu vực Đồng bằng sông Cửu Long nói riêng và cả nước nói chung, chính

phủ đã xác định cá tra là sản phẩm xuất khẩu chủ lực có lợi thế cạnh tranh cao trên

thị trường quốc tế, đồng thời chính phủ yêu cầu thành lập Ban chỉ đạo sản xuất, tiêu

thụ cá tra do Bộ trưởng Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn đứng đầu. Đây là

những bước đi ban đầu nhằm đưa con cá tra trở thành sản phẩm xuất khẩu chiến

lược của ngành thủy sản Việt Nam.

Tuy nhiên, bên cạnh những lợi thế vốn có vùng Đồng Bằng Sông Cửu Long và

những nỗ lực của các thành phần trong ngành sản xuất cá tra xuất khẩu, thực trạng

hoạt động của ngành lại đang bộc lộ nhiều biểu hiện phi hiệu quả, đe dọa nghiêm

trọng đến vị thế của sản phẩm cá tra xuất khẩu. Trong đó, những vấn đề nổi bật nhất

bao gồm sự yếu kém trong công tác quản lý ngành, tình trạng phát triển tự phát,

manh mún, thiếu quy hoạch và thiếu sự liên kết giữa các thành phần trong ngành;

những khó khăn trong việc truy xuất nguồn gốc cũng như việc kiểm soát chất lượng

đầu ra ở mỗi khâu do tính tự phát của hoạt động sản xuất; sự thiếu đồng bộ về cơ sở

vật chất hạn chế sự trao đổi và xử lý thông tin giữa các thành phần của ngành. Giải

pháp hợp nhất theo ngành dọc được các công ty chế biến áp dụng chỉ mang lại hiệu

quả trong ngắn hạn, trong dài hạn tính khép kín các công đoạn sản xuất trong một

chủ thể từ quy hoạch vùng nguyên liệu, xây dựng hệ thống phân phối, thậm chí sản

xuất con giống và thức ăn chăn nuôi sẽ bộc lộ nhiều nguy cơ đe dọa tính bền vững

và hiệu quả, không phù hợp với xu hướng phát triển hiện đại, ở đó tính chuyên

nghiệp và chuyên môn hóa là ưu tiên hàng đầu.

Xét trong bối cảnh xu hướng của cạnh tranh quốc tế, khi mà sự cạnh tranh

không chỉ đơn thuần là giữa các doanh nghiệp, mà là giữa các chuỗi cung ứng, thì

xây dựng chuỗi cung ứng được xem như là một tài sản chiến lược, có tác động quyết

định đến sư thành công trong công việc kinh doanh của doanh nghiệp. Mặt khác,

nếu xét góc độ quản lý và vận hành hoạt động sản xuất cá tra xuất khẩu ở Đồng

bằng sông Cửu Long, việc xây dựng mô hình chuỗi cung ứng sẽ cơ bản giúp giải

quyết những hạn chế, tồn tại, từ đó đảm bảo tính hiệu quả và bền vững của ngành.

Trong phạm vi bài nghiên cứu, doanh nghiệp chế biến được xem là người khởi

xướng và giữ vai trò chủ đạo, do lợi thế về quy mô, tổ chức, tín dụng cũng như khả

năng tiếp xúc và chi phối nguồn thông tin cho toàn bộ hoạt động của chuỗi so với

các thành phần khác như người sản xuất con giống hay các trang trại nuôi cá. Trên

cơ sở đó, việc xây dựng chuỗi cung ứng cho mặt hàng cá tra xuất khẩu ở Đồng Bằng

Sông Cửu Long được tiếp cận theo hướng tạo dựng cơ chế hợp tác trên năm lĩnh

vực – thông tin, sản xuất, hàng tồn kho, vận tải và định vị - giữa các thành phần

trong hoạt động sản xuất thông qua việc thiết kế một mạng lưới phân phối cho

chuỗi, từ đó khơi thông ba dòng chảy chính của chuỗi cung ứng – dòng thông tin,

dòng hàng hóa và dòng tài chính. Cách tiếp cận này đảm bảo vừa tận dụng được

những cơ sở vật chất hiện có của hoạt động sản xuất cá tra xuất khẩu, vừa khắc phục

được tính phi hiệu quả, thiếu bền vững của hoạt động sản xuất hiện tại.

Dựa trên cơ sở lý thuyết về chuỗi cung ứng và xây dựng chuỗi cung ứng thông

qua việc thiết kế mạng lưới cung ứng phù hợp, kết hợp với những đặc trưng của

hoạt động sản xuất cá tra ở Đồng Bằng Sông Cửu Long, nhóm nghiên cứu đã đề

xuất một mô hình chuỗi cung ứng khả thi gắn kết các thành phần tham gia sản xuất,

từ đó khắc phục những tồn tại cho ngành. Để thục hiện mục tiêu này, đề tài kiến

nghị hai nhóm giải pháp đồng bộ, bao gồm nhóm giải pháp vi mô đối với từng thành

phần tham gia vào chuỗi và nhóm giải pháp vĩ mô đối với các Bộ Ban ngành liên

quan đến hoạt động sản xuất cá tra xuất khẩu ở Đồng Bằng Sông Cửu Long. Vấn đề

cốt lõi khi đưa ra nhóm giải pháp vĩ mô là phải tách bạch giữa vai trò hỗ trợ về mặt

hoạch định chính sách chủ trương, khung pháp ly của các cơ quan chức năng đối với

hoạt động sản xuất cá tra xuất khẩu ở Đồng Bằng Sông Cửu Long với chức năng

quản lý của các chủ thể kinh tế, do mô hình chuỗi cung ứng chỉ là mối quan hệ giữa

các chủ thể kinh tế tham gia vào chuỗi