Chủ yếu là đất sét và cát là các điều kiện thích hợp hình thành các đầm lầy nên nơi đây đã hình thành một quần thể sinh học đa dạng. đất ngập nước quanh năm nên đất ở đây thường xuyên ẩm ướt thiếu không khí chỉ có một số loại thực vật mới thích nghi được với điều kiện này. đây là một trong những hệ sinh thái tự nhiên có năng suất cao. Nơi đây luôn tồn tại một lượng rất lớn các vi sinh nhiều chất dinh dưỡng cho các loài động thực vật sinh sống, nó có tính đa dạng rất cao của quần hệ chim nước và các loài động vật thuỷ sinh. đây được chọn làm nơi dừng chân của rất nhiều loài chim di cư, trong đó có nhiều loài chim quý hiếm đang bị đe doạ tuyệt chủng ở mức độ toàn cầu như : cò thìa, choi choi, mỏ thìa… vì vậy nơi đây không chỉ là di sản quốc gia mà còn là di sản của toàn nhân loại trong việc bảo tồn các loài chim di cư và chim nước quý hiếm.

Không chỉ có giá trị về tự nhiên nơi đây còn đem lại một nguồn thu lớn là nơi sinh kế và làm giàu cho hầu hết người dân trong khu vực.

Năm 1989 gia nhập công ước RAMSAR, năm 1992 thành lập trung tâm Tài nguyên và môi trường, năm 2003 trở thành VQG Xuân Thuỷ.

đây là khu RAMSAR đầu tiên của Việt Nam và khu vực ASEAN, là một trong những rừng ngập mặn lớn nhất miền Bắc có chức năng phòng hộ rất lớn, cố định cát và phù sa. Là nơi dừng chân của nhiều loài chim di cư quý hiếm, có hệ sinh thái đa dạng và phong phú với nhiều loài động vật thuỷ sinh. Là nơi mưu sinh của đại bộ phận người dân lân cận và có tiềm năng du lịch sinh thái rất lớn. Có thể nói nơi đây có một giá trị kinh tế to lớn cần được đánh giá kĩ lưỡng không thể bỏ qua.