BÀI LÀM:

Truyện Thầy Lazaro phiền của Nguyễn Trọng Quản được viết vào năm 1887, còn Vang bóng một thời của Nguyễn tuân được xuất bản năm 1940 (cách nhau hơn nửa thế kỉ). Truyện Thầy Lazarô phiền được kể bằng giọng của chính tác giả, truyện kể về một thầy tu tên Lazaro vốn là một người tốt song đã gián tiếp giết chết hai người: một bạn thân thầy, một - vợ thầy - hai người mà thầy yêu quí nhất chỉ do một sự hiểu nhầm hay đúng hơn là bị sa vào cái lưới do một người đàn bà (xưa kia xúi dục Lazaro phạm tội song không được) giăng ra. Còn Vang bóng một thời của Nguyễn Tuân như là bức tranh vẽ lại cái “đẹp xưa” của thời phong kiến suy tàn.

Thời có những ông nghè, ông cử, ông Tú chơi lan, chơi cúc, thú vui điền viên; họ uống rượu “thạch lan hương” và ngâm thơ Đường; họ nhấm nháp chén trà sớm mai với tất cả nghi lễ thiêng liêng; họ đánh bạc bằng thơ và hát ả đào trên sông Hương. Thời ấy, tên đao phủ còn chém người bằng gươm, những thầy khóa đi thi còn mang lều chõng, và người ta đi lại đường trường trên võng, trên cáng, vừa đi vừa đánh cờ tướng dềnh dàng, đủng đỉnh trên những con người vắng vẻ… Cả truyện thầy Lazaro phiền và Vang bóng một thời đều được sáng tác trong giai đoạn Pháp xâm lược Việt Nam, ấy vậy mà vẫn thấy được sự phát triển rõ rệt của ngôn từ văn chương qua so sánh hai tác phẩm ấy chứng tỏ ngôn từ văn chương có một con đường vận động riêng hay nó không bị súng ống, đạn pháp của kẻ thù chèn ép, vẫn đi lên ngày thêm phong phú, hoàn thiện. So sánh hai tác phẩm để thấy sự phát triển của ngôn từ văn chương, người viết chọn các cấp bậc ngôn ngữ làm tiêu chí so sánh.

Đầu tiên là về mặt từ vựng. Theo khảo sát thì trong truyện Thầy Lazaro phiền có tới gần 207 lỗi sai chính tả (những chỗ mà sách đã in nghiêng), tác giả còn sử dụng rất nhiều những từ ngữ mà chỉ riêng người miền Nam mới hiểu (từ địa phương), trang ít nhất thì cũng có tới hai lỗi (tr.18), trang nhiều nhất là mười bảy lỗi (tr. 22), chỉ một đoạn ngắn đã có tới sau lỗi: “Dẫu vậy mặt lòng cũng có lần lựa chưa muốn xuống mà hỏi. Vì đoán rằng: “Thầy này đã nói với tôi rằng: “Xin chúa hãy giản ra khỏi đầu thầy sự dử đã đến cho tôi”, thì sự ấy là quái gở lắm, cho nên có lẽ thầy tu sẽ chẳng nói ra chăng? Tôi lần lựa như vậy, cho đến khi tầu đi qua khỏi xóm chiếu cho tồi đồn Cá trê, tôi mới xuống phòng tôi”. Một trong những đăcông nghệ trưng của ngôn ngữ văn chương là có tính đại chúng, toàn dân song trong truyện Thầy Lazaro phiền sử dụng một hệ thống phương ngữ dày đặc khiến người đọc khó khăn trong việc tiếp nhận tinh thần của văn bản, chính vì vậy mà làm cho tác phẩm giảm giá trị nhận thức, giá trị biểu hiện cũng không được thành công.

Tới Vang bóng một thời của Nguyễn Tuân, ông đã sử dụng chữ quốc ngữ tới độ điêu luyện và thành thạo hơn hẳn Nguyễn Trọng Quản - nhà văn sử dụng chữ quốc ngữ để viết nên tác phẩm quốc ngữ đầu tiên. Nói đến văn Nguyễn Tuân không thể không nói đến chữ nghĩa của ông. Con người này bước vào nghề văn như cố tình khoe tài chữ để chơi ngông và gây sự với đời. Để đặc tả một cái gì, để xoáy sâu vào một hiện tượng nào ông thường tung ra hàng loạt từ đồng nghĩa. Kho từ vựng phong phú của ông thưởng tỏ rõ những trường hợp ấy. Chẳng hạn cùng nói về hòn than đã tàn hết ông đã ném ra những từ ngữ như: “Hòn than sống chết một đối kháng chất”, “cái vỏ tàn tro dầy và trắng xốp”, “tàn than”, “cái hấp hối của lũ vô tri vô giác” (Chén trà sương). Những cái đấy mỗi chúng ta đều hiểu, vậy là tính toàn dân trong ngôn từ văn chương Nguyễn Tuân đã được đảm bảo. Nếu như trong truyện Thầy Lazaro phiền của Nguyễn Trọng quản, ngôn từ mang tính tự nhiên, đời thường thì trong Vang bóng một thời của Nguyễn Tuân lại mang tính gọt giũa, mĩ thuật. Nguyễn Tuân có một kho từ vựng hết sức phong phú mà ông đã cần cù tích lũy với lòng yêu say mê tiếng mẹ đẻ.