BÀI LÀM

Trong tiếng Việt nhóm ẩn dụ bao gồm các kiểu: ẩn dụ, ẩn dụ bổ sung, nhân hóa, vật hóa, phúng dụ, định ngữ nghệ thuật… Trong các kiểu nhóm đó ẩn dụ là phương thức tiêu biểu. Vậy thể nào là ẩn dụ; ẩn dụ có vai trò trong việc sử dụng hình tượng tác phẩm như thế nào?

Ẩn dụ thực chất là sự so sánh ngầm, trong đó về so sánh giản lược đi chỉ còn lại về được so sánh. Như vậy, phép ẩn dụ, hay nói cách khác thủ pháp ẩn dụ là phương thức chuyển nghĩa của một đối tượng này thay do đối tượng khác khi hai đối tượng có một nét nghĩa tương đồng nào đó. Có thể lấy một vài ví dụ:

Chỉ có thuyền mới hiểu

Biển mênh mông dường nào

Chỉ có biển mới biết

Thuyền đi đâu về đâu…

(Xuân Quỳnh)

Trong đoạn thơ trên nhà thơ nói về thuyền mà thực ra không phải là thuyền, về biển cũng không phải là biển. Hình ảnh của chiếc thuyền di động khắp nơi trên biển cả mênh mông sóng vỗ. Nhờ thủ pháp nghệ thuật ẩn dụ ta thấy được mối quan hệ khăng khít giữa thuyền và biển chính là hình ảnh, tâm trạng của đôi bạn tình đang yêu nhau tha thiết, đó là một sự so sánh ngầm. Thuyền và biển chính là ẩn dụ của đôi nam nữ.

Không chỉ trong thơ ca, mà đặc biệt là trong thơ trữ tình mới có ẩn dụ. Trong ngôn ngữ, thơ ca ẩn dụ xuất hiện khi có một sự so sánh ngầm, hoặc là tên gọi sự vật được chuyển, chuyển đổi trên cơ sở so sánh nhưng thiếu các từ so sánh. Trong cuộc sống đời thường hàng ngày, ta thường được nghe người mẹ nựng con bằng ẩn du: cún con, con thỏ con… của mẹ. Những khi tức giận cũng chính người mẹ đó gọi con là: quỷ sứ, đồ quỷ, thằng ranh con… Không chỉ trong thơ ca mới có ẩn dụ mà trong cuộc sống hàng ngày ta vẫn thường sử dụng ẩn dụ, để so sánh ngầm. Trong tác phẩm văn học, thủ pháp nghệ thuật ẩn dụ đóng một vai trò rất quan trọng trong việc xây dựng hình tượng tác phẩm.

Để có tính hình thượng cao trong tác phẩm tác giả phải sử dụng thủ pháp ẩn dụ, nhằm so sánh hình ảnh này với hình ảnh khác.

Trong cuộc sống thường nhật, ta thường được nghe nói: “thế là vốn liếng nói đem nướng vào cuộc đỏ đen mất rồi”.

Không chỉ có danh từ hoặc cụm danh từ mới có thể dùng làm ẩn dụ. Đôi khi chỉ cần chuyển nghĩa động từ làm vị ngữ là có thể kéo theo một loạt từ chuyển nghĩa. Ở ví dụ trên ta có thể thấy rõ điều dó.