T

hế kỉ XIX, nền văn học Mĩ đã có những nhà văn, nhà thơ xuất sắc. Họ được coi là những đại diện của thời kì Phục hưng thứ nhất của văn học Mĩ. Nhưng vào thời kì đó nó vẫn chưa được Châu Âu thừa nhận, phải đến đầu thế kỉ XX nền văn học này mới thực sự đi vào tiến trình văn học thế giới. Để có được bước nhảy vọt này trước hết phải kể đến sự tác động của những thay đổi về kinh tế - xã hội và nền văn hoá Mĩ. Từ sự phát triển mạnh mẽ về kinh tế. Ở những thập niên cuối thế kỉ XIX đã dẫn tới những biến chuyển trong đời sống văn hoá, văn học. Sang đầu thế kỉ XX Mĩ trở thành nước đứng đầu thế giới về công nghiệp, sự phát triển của nền kinh tế Tư bản Chủ nghĩa cũng dẫn tới sự phân hoá giàu - nghèo cùng tình trạng tiêu cực và bất công trong xã hội. Cuộc sống văn minh hơn, nhưng tâm lí con người càng mất ổn định, họ luôn sống trong nỗi trăn trở tìm lối thoát cho tình trạng bế tắc hiện thời.

Trong nửa đầu thế kỉ XX, các nhà văn với những xu hướng nghệ thuật khác nhau đã miêu tả và phản ánh hiện thực của thời đại. Để có một bức tranh tổng quát về nền văn học Mĩ thời kì này, ta có thể nhìn nhận các vấn đề và hiện tượng qua lăng kính của các xu hướng chủ nghĩa tự nhiên, chủ nghĩa hiện thực và chủ nghĩa hiện đại. Các nhà văn Mĩ có khi nổi bật ở xu hướng này hay xu hướng khác, nhưng cũng có những nhà văn mà tác phẩm của họ hàm chứa các yếu tố của cả ba xu hướng này. Điều này cho thấy sự giao lưu và tác động qua lại khá phức tạp giữa các quá trình phát triển của nghệ thuật. Nhưng nhìn chung, ngòi bút của các nhà văn đều hướng vào hiện thực xã hội. John Steinbeck cũng là một trong những nhà văn mài sắc ngòi bút trên cứ điểm của chủ nghĩa hiện thực với các tác phẩm như “Tortilla Flat” (1935), “Chùm nho nổi giận” (1939), “Cannery Row” (1945), “Phía đông vườn địa đàng” (1952), “Của chuột và người” (1937). Trong đó tiểu thuyết “Của chuột và người” đã có một tiếng vang lớn ngay ở lần xuất bản đầu tiên, sau đó tác phẩm được chuyển thể thành kịch và được diễn rất lâu đến mức kỉ lục trên sân khấu, được khán giả yêu thích yêu cầu diễn lại trong nhiều năm. Các nhà nghiên cứu văn học Mĩ thì đánh giá “Của chuột và người” là “cái khuôn mẫu kì diệu nhất của tiểu thuyết Hoa Kì trong thập niên 1930 – 1939”. Được yêu thích và đánh giá cao như vậy có lẽ là do “Của chuột và người” đã đề cập tới một vấn đề rất đỗi đời thường, gần gũi với người đọc nhưng ẩn sau đó là một triết lí sâu sắc về tính nhân văn trước cuộc sống mất ổn định đương thời.

Không giống như các nhà văn hiện thực đương thời lấy đề tài cho các tác phẩm của mình nhằm vào tầng lớp trung lưu, giới tư sản kinh doanh, là những đối tượng trong đó chất chứa nhiều vấn đề của xã hội đương thời. John Steinbeck lấy đề tài cho hàng loạt các tác phẩm của ông đó là đời sống cùng cực, gian nan của những người lao động Mĩ. Nhà văn thường đặt hành động tiểu thuyết trên bối cảnh thung lũng Salinas gần Sanfrancisco. “Của chuột và người” cũng vậy ông đã chọn đề tài hết sức bình dị, đời thường, nhưng thông qua tác phẩm, qua số phận của các nhân vật như George, Smitty, lão Candy, Slim hay Curley, vợ Curley, lão chủ trại nhà văn muốn dựng lại những nét khốc liệt trong sự hình thành lịch sử nước Mĩ. Qua tác phẩm ông muốn nêu lên cái trớ trêu của những số phận trong xã hội đương thời: từ ước muốn đến hiện thực người ta đều vấp phải những hoàn cảnh, những trở ngại cay đắng của đời thường, không thể nào thực hiện được. Chính các nhân vật của ông là nhân chứng cho câu thơ của Robert Burns mà ông chọn làm chủ đề tư tưởng: “Những dự tính hoàn hảo của chuột và người thường không thực hiện được”