Mục Lục

Trang

Danh sách tác giả i

Tóm tắt đề tμi iii

Lời cảm ơn vii

Mục lục ix

Danh mục các bảng xiii

Danh mục hình xvii

Danh mục chữ viết tắt xix

Danh các tổ chức cá nhân tham gia xxii

Mở đầu 1

1. Đặt vấn đề 1

2. Tính cấp thiết của đề tμi 1

3. Mục tiêu của đề tμi 3

4. Nội dung nghiên cứu của đề tμi 3

5. Nguồn tμi liệu vμ số liệu sử dụng 7

6. Những kết quả mới của đề tμi 8

7. Tổ chức thực hiện 8

8. Cấu trúc của đề tμi 9

9. Cơ sở của việc lựa chọn đối t−ợng vμ giới hạn nghiên cứu 9

10. Thời gian vμ địa bμn nghiên cứu 10

11. Các công việc đã thực hiện 10

Chương 1. Tổng quan về phát triển kinh tế trang trại vμ ph−ơng pháp nghiên cứu 11

1.1. Khái niệm về trang trại vμ kinh tế trang trại 11

1.1.1. Khái niệm, tiêu chí xác định vμ phân loại trang trại 11

1.1.2. Khái niệm về kinh tế trang trại 16

1.2. Hoμn cảnh ra đời vμ sự phát triển kinh tế trang trại trên Thế giới

vμ ở Việt Nam 22

1.2.1. Trên Thế giới 22

1.2.2. ở Việt Nam 25

1.3. Một số nhận xét về tình hình phát triển kinh tế trang trại ở n−ớc ta 34

1.4. Ph−ơng pháp luận vμ ph−ơng pháp nghiên cứu 36

1.4.1. Ph−ơng pháp luận 36

1.4.2. Ph−ơng pháp nghiên cứu 42

Chương 2. Phát triển kinh tế trang trại ở duyên hải miền Trung 43

2.1. Khái quát điều kiện tự nhiên, tμi nguyên thiên nhiên vμ kinh tế -

xã hội vùng duyên hải miền Trung 43

2.1.1. Điều kiện tự nhiên 43

2.1.2. Tμi nguyên thiên nhiên 49

2.1.3. Điều kiện kinh tế - xã hội 55

2.2. Hiện trạng phát triển kinh tế trang trại tại DHMT 56

2.2.1. Các loại hình KTTT ở DHMT 56

2.2.2. Tình hình phát triển kinh tế trang trại ở các tỉnh duyên hải miền Trung 58

2.3. Tác động của kinh tế trang trại nuôi trồng thuỷ sản lên sự phát triển

kinh tế - xã hội, môi tr−ờng sinh thái vμ sức khỏe cộng đồng 77

2.3.1. Tác động đến hoạt động kinh tế - xã hội 77

2.3.2. Tác động đến môi tr−ờng sinh thái 79

2.3.3. Tác động lên sức khoẻ của con ng−ời 81

Chương 3. Phát triển kinh tế trang trại ở đồng bằng sông Cửu Long 82

3.1. Khái quát điều kiện tự nhiên, tμi nguyên thiên nhiên vμ kinh tế - xã hội

vùng đồng bằng sông Cửu Long 82

3.1.1. Điều kiện tự nhiên 82

3.1.2. Tμi nguyên thiên nhiên vùng đồng bằng sông Cửu Long 84

3.1.3. Điều kiện kinh tế - xã hội 92

3.2. Hiện trạng phát triển trang trại tại ĐBSCL 94

3.2.1. Các loại hình KTTT 94

3.2.2. Tình hình phát triển KTTT ở ĐBSCL 97

3.2.3. Hiệu quả kinh tế xã hội của các trang trại ở ĐBSCL 102

3.3. Tác động của kinh tế trang trại lên sự phát triển kinh tế - xã hội,

môi tr−ờng sinh thái vμ sức khoẻ cộng đồng 105

3.3.1. Tác động đến hoạt động kinh tế - xã hội 105

3.3.2. Tác động đến môi tr−ờng sinh thái 109

3.3.3. Tác động lên sức khoẻ của con ng−ời 111

Chương 4. Vấn đề môi tr−ờng trong phát triển kinh tế trang trại 113

4.1. Hiện trạng môi tr−ờng kinh tế trang trại 113

4.1.1. Vùng duyên hải miền Trung 113

4.1.2. Vùng đồng bằng sông Cửu Long 133

4.2. Khả năng diễn biến môi tr−ờng kinh tế trang trại

nuôi trồng thuỷ sản 145

4.2.1. Mục tiêu của dự báo diễn biến môi tr−ờng 145

4.2.2. Các ph−ơng pháp đánh giá diễn biến môi tr−ờng 145

4.2.3. Khả năng diễn biến môi tr−ờng 148

4.3. Nhận xét chung về tác động của sự phát triển trang trại ở Việt Nam đến

môi tr−ờng vμ sự phát triển bền vững 160

4.3.1. Những thμnh tựu của KTTT 160

4.3.2. Những mặt hạn chế vμ bất cập cần giải quyết 163

Chương 5. Phát triển kinh tế trang trại theo h−ớng bền vững 165

5.1. Quan niệm về phát triển bền vững 165

5.2. Tiếp cận đối với phát triển bền vững 166

5.2.1. Tiếp cận mang tính đạo đức 166

5.2.2. Tiếp cận kinh tế 166

5.2.3. Tiếp cận sinh thái 166

5.3. Phát triển kinh tế trang trại theo h−ớng bền vững 167

5.3.1. Tiêu chí phát triển KTTT theo h−ớng bền vững 167

5.3.2. Những tổn thất trong phát triển kinh tế trang trại 169

5.3.3. Sự cần thiết thay đổi phát triển kinh tế trang trại 172

5.4. Lựa chọn vμ hoμn thiện một số mô hình kinh tế trang trại theo

h−ớng bền vững 173

5.4.1. Quan điểm 173

5.4.2. Cách giải quyết vấn đề 174

5.4.3. Các kết quả nghiên cứu hoμn thiện mô hình trang trại 174

Chương 6. Đề xuất các chính sách, giải pháp bảo vệ môi tr−ờng vμ phát triển bền vững kinh tế trang trại nuôi trồng thuỷ sản ở Việt Nam 212

6.1. Đánh giá những mặt tích cực, hạn chế của một số chính sách, giải

pháp liên quan đến kinh tế trang trại nuôi trồng thuỷ sản 212

6.1.1. Chính sách đất đai 212

6.1.2. Chính sách tín dụng, huy động vốn đầu t− hỗ trợ phát triển KTTT 215

6.1.3. Chính sách thuế, thị tr−ờng vμ tiêu thụ sản phẩm 217

6.1.4. Về đμo tạo nhân lực vμ chuyển giao khoa học - công nghệ - kỹ thuật 218

6.1.5. Về khuyến nông - khuyến ng− 220

6.1.6. Giảm thiểu, phòng ngừa vμ xử lý ô nhiễm môi tr−ờng 221

6.1.7. Chính sách liên kết "bốn nhμ" 223

6.2. Đề xuất các chính sách, giải pháp phát triển kinh tế trang trại

nuôi trồng thủy sản theo h−ớng bền vững 224

6.2.1. Về đất đai 224

6.2.2. Huy động vốn đầu t− phát triển kinh tế trang trại 227

6.2.3. Chính sách Quỹ hỗ trợ phát triển kinh tế trang trại 229

6.2.4. Chính sách thuế 231

6.2.5. Chuyển giao khoa học - công nghệ vμ kỹ thuật 233

6.2.6. Khuyến nông - khuyến ng− 235

6.2.7. Giảm thiểu, phòng ngừa vμ xử lý ô nhiễm môi tr−ờng 238

6.2.8. Đề xuất bổ sung về Chính sách liên kết "bốn nhμ" đối với kinh tế

trang trại (Nhμ n−ớc, Chủ trang trại, Nhμ doanh nghiệp vμ Nhμ khoa học) 246

6.3. H−ớng dẫn thực hiện các chính sách, giải pháp bảo vệ môi tr−ờng kinh tế

trang trại nuôi trồng thủy sản 249

6.3.1. Mục đích 249

6.3.2. Cách tiếp cận để thực hiện các chính sách, giải pháp 239

6.3.3. Ph−ơng h−ớng thực hiện các chính sách, giải pháp 251

6.3.4. Các biện pháp chủ yếu để thực hiện các chính sách, giải pháp 254

6.3.5. Đảm bảo các điều kiện thực hiện 258

6.3.6. Phối hợp tổ chức thực hiện 260

Kết luận vμ kiến nghị 263

I. Kết luận 263

II. Kiến nghị 265

Tμi liệu tham khảo 266 Danh sách các biểu bảng

Ch−ơng 1

Bảng 1.1. Tiêu chí phân loại trang trại của Hội Kinh tế học Việt Nam năm 1994

Bảng 1.2. Đặc điểm chung của kinh tế trang trại

Bảng 1.3. Sự khác nhau về một số đặc tr−ng cơ bản giữa KTTT vμ kinh tế hộ gia đình

nông dân

Bảng 1.4. Sự phát triển KTTT qua các năm của một số n−ớc trên thế giới

Bảng 1.5. Số l−ợng trang trại trong các loại hình khác nhau ở Việt Nam phân theo các vùng

Bảng 1.6. Số l−ợng trang trại thay đổi qua các thời kỳ

Bảng 1.7. Cơ cấu chủ trang trại theo chức năng xã hội

Bảng 1.8. Cấu thμnh quỹ đất bình quân cho 1 trang trại theo h−ớng sản xuất (trong số

3.044 trang trại mẫu điều tra)

Bảng 1.9. Bình quân sử dụng đất trong 1 trang trại phân theo các loại hình

Bảng 1.10. Tỷ lệ theo quy mô diện tích của từng loại hình trang trại

Bảng 1.11. Quy mô diện tích đất nông nghiệp cho 1 trang trại

Bảng 1.12. Vốn sản xuất của các loại hình trang trại

Bảng 1.13. Kết quả sản xuất kinh doanh của các loại hình trang trại

Bảng 1.14. Quy mô lao động bình quân của các loại hình trang trại ở Việt Nam

Ch−ơng 2

Bảng 2.1. Diện tích các đồng bằng một số tỉnh vùng DHMT

Bảng 2.2. Một số yếu tố khí hậu vùng DHMT

Bảng 2.3. Một số đặc tr−ng hình thái l−u vực sông chính ở DHMT

Bảng 2.4. Tiềm năng đất phục vụ NTTS ở vùng DHMT

Bảng 2.5. Diện tích tiềm năng đất cát ở DHMT

Bảng 2.6. Diện tích NTTS của các tỉnh DHMT qua các năm

Bảng 2.7. Diện tích rừng vμ trữ l−ợng gỗ vùng DHMT

Bảng 2.8. Thμnh phần vμ số l−ợng loμi ở biển vμ ven biển các tỉnh DHMT

Bảng 2.9. Tμi nguyên sinh vật ở vùng đồng bằng DHMT

Bảng 2.10. Số l−ợng các loại hình trang trại của các tỉnh ở DHMT

Bảng 2.11. Cơ cấu của một số loại hình trang trại ở DHMT

Bảng 2.12. Vốn đầu t− bình quân của các trang trại các tỉnh DHMT

Bảng 2.13. Cơ cấu nguồn vốn của tỉnh Quảng Ngãi vμ Khánh Hoμ

Bảng 2.14. Thu nhập của các loại hình trang trại ở vùng DHMT

Bảng 2.15. Lợi nhuận của các trang trại ở Quảng Ngãi

Bảng 2.16. Thu nhập bình quân của các trang trại điều tra ở Quảng Ngãi

Bảng 2.17. Lợi nhuận bình quân của các loại hình trang trại ở Khánh Hoμ

Bảng 2.18. Thu nhập của các lao động trang trại ở T.T. Huế

Bảng 2.19. Các giá trị bình quân của một trang trại trồng trọt ở DHMT

Bảng 2.20. Một số chỉ tiêu bình quân của một trang trại chăn nuôi ở DHMT

Bảng 2.21. Một số chỉ tiêu bình quân của trang trại lâm nghiệp ở DHMT

Bảng 2.22. Một số chỉ tiêu bình quân của một trang trại NTTS ở DHMT

Bảng 2.23. Diện tích nuôi tôm n−ớc lợ ở các tỉnhDHMT

Bảng 2.24. Diện tích NTTS ở các tỉnh DHMT phân theo môi tr−ờng n−ớc ngọt, lợ vμ mặn

Bảng 2.25. Lịch thời vụ NTTS ở các tỉnh DHMT

Bảng 2.26. Tổng thu, thu nhập bình quân của các nhóm trang trại ở Khánh Hòa

Bảng 2.27. Cơ cấu các loại hình sản xuất kinh doanh của trang trại ở tỉnh Quảng Ngãi

Bảng 2.28. Cơ cấu các loại hình trang trại ở Thừa Thiên Huế

Bảng 2.29. Tuổi tác, trình độ văn hoá, nguồn gốc xuất thân của các chủ trang trại ở Quảng Ngãi

Bảng 2.30. Bình quân lao động ở các trang trại vùng DHMT

Ch−ơng 3

Bảng 3.1. Hiện trạng sử dụng đất ở một số tỉnh, thμnh phố thuộc khu vực ĐBSCL

Bảng 3.2. Diện tích đất có rừng phân bố theo các tỉnh thuộc ĐBSCL

Bảng 3.3. Diện tích NTTS các tỉnh thuộc khu vực ĐBSCL qua các năm

Bảng 3.4. Sản l−ợng cá phân bố theo một số tỉnh thuộc khu vực ĐBSCL

Bảng 3.5. Số l−ợng các loại hình KTTT ở các tỉnh ĐBSCL

Bảng 3.6. Loại hình KTTT ở ĐBSCL theo cơ cấu kinh tế sản xuất - kinh doanh vμ nguồn

gốc tích tụ ruộng đất

Bảng 3.7. Số l−ợng trang trại ở các tỉnh ĐBSCL qua một số năm

Bảng 3.8. T−ơng quan giữa sự suy giảm diện tích rừng ngập mặn vμ sự mở rộng diện tích

nuôi tôm n−ớc lợ ở một số tỉnh ĐBSCL năm 2002

Bảng 3.9. T−ơng quan diện tích NTTS vμ diện tích rừng ngập mặn bị mất qua một số năm

Ch−ơng 4

Bảng 4.1. Chất l−ợng n−ớc biển ven bờ tỉnh Thanh Hoá (trung bình qua các năm)

Bảng 4. 2. Chất l−ợng n−ớc biển tại một số cửa sông ở Nghệ An (giá trị trung bình từ năm

1998 - 2004)

Bảng 4.3. Chất l−ợng n−ớc mặt của các sông ở Quảng Bình

Bảng 4.4. Chất l−ợng n−ớc biển ven bờ tại một số vị trí cửa sông ở Quảng Bình

Bảng 4.5. Chất l−ợng n−ớc ở sông H−ơng vμ đầm phá Thừa Thiên Huế (giá trị trung bình

từ năm 1998 -2003)

Bảng 4.6. Chất l−ợng n−ớc biển ven bờ tại một số vị trí ở Đμ Nẵng

Bảng 4.7. Chất l−ợng n−ớc mặt một số điểm tại Quảng Ngãi

Bảng 4.8. Chất l−ợng n−ớc tại các ao NTTS vùng DHMT

Bảng 4.9. Chất l−ợng n−ớc thải NTTS vùng DHMT

Bảng 4.10. Chất l−ợng n−ớc ngầm ở DHMT

Bảng 4.11. Chất l−ợng môi tr−ờng không khí ven biển một số tỉnh vùng DHMT

Bảng 4.12. Kết quả phân tích môi tr−ờng không khí tại vùng nuôi tôm công nghiệp ở

Thừa Thiên Huế

Bảng 4.13. Tổng hợp chất l−ợng môi tr−ờng đất đáy một số ao nuôi thủy sản ven biển tỉnh

Khánh Hoμ

Bảng 4.14. Chất l−ợng môi tr−ờng đất ở một số điểm nuôi trồng thủy sản Khánh Hòa

Bảng 4.15. Tổng hợp kết quả phân tích chất l−ợng n−ớc mặt ở một số tỉnh ĐBSCL

Bảng 4.16. Kết quả quan trắc N-NH3 tháng 12 năm 2003 ở tỉnh Kiên Giang

Bảng 4.17. Chất l−ợng n−ớc ngầm ở Bến Tre

Bảng 4.18. Chất l−ợng n−ớc ngầm ở một số giếng khoan ở tỉnh Trμ Vinh (mẫu lấy vμ

phân tích vμo tháng 3/2004 do trung tâm BVMT phân tích)

Bảng 4.19. Kết quả phân tích chất l−ợng n−ớc ngầm tỉnh Đồng Tháp

Bảng 4.20. Kết quả phân tích một số chỉ tiêu chất l−ợng n−ớc ngầm ở Hậu Giang

Bảng 4.21. Kết quả phân tích chất l−ợng n−ớc thải nuôi thuỷ sản một số trang trại ở Bến Tre

Bảng 4.22. Một số chỉ tiêu môi tr−ờng tại trang trại nuôi tôm thâm canh Tuấn Tμi tỉnh Cμ Mau

Bảng 4.23. Chất l−ợng n−ớc ở trại nuôi tôm bán thâm canh (trang trại của phòng Nông

nghiệp, huyện Đầm Dơi)

Danh sách các hình vẽ

Ch−ơng 1:

Hình 1.1: Ph−ơng pháp tiếp cận trong nghiên cứu đề tμi KC.08.30

Hình 1.2: Sơ đồ triển khai nghiên cứu Đề tμi KC.08.30

Hình 1.3: T−ơng tác giữa hệ sinh thái vμ hệ xã hội

Hình 1.4: Tính hệ thống của KTTT

Ch−ơng 4:

Hình 4.1: Mức độ ô nhiễm n−ớc mặt ở DHMT

Hình 4.2a: So sánh chất l−ợng n−ớc cấp vμ n−ớc thải tại ao NTTS vùng DHMT

Hình 4.2b: So sánh chất l−ợng n−ớc cấp vμ n−ớc thải tại ao NTTS vùng DHMT

Hình 4.3: Mô hình "áp lực - hiện trạng - đáp ứng" sử dụng cho các nghiên cứu đánh giá

về diễn biến môi tr−ờng KTTT

Ch−ơng 5:

Hình 5.1: Mối quan hệ giữa môi tr−ờng - kinh tế - xã hội

Hình 5.2: Hiện trạng mô hình trang trại Đức Thắng tr−ớc khi hoμn thiện

Hình 5.3: Mô hình hoμn thiện trang trại nuôi tôm Đức Thắng

Hình 5.4: Hiện trạng mô hình trang trại nuôi tôm dựa vμo cộng đồng (Ông Trần Đình

Quang, xã Vinh H−ng, Phú Lộc) tr−ớc khi hoμn thiện.

Hình 5.5: Mặt cắt ngang ao nuôi

Hình 5.6: Mô hình hoμn thiện trang trại nuôi tôm quảng canh cải tiến ở xã Vinh H−ng

Huyện Phú lộc, Thừa Thiên Huế

Hình 5.7: Hệ thống công nghệ sản xuất vμ bảo vệ môi tr−ờng trang trại Châu Thanh

Tâm tr−ớc khi hoμn thiện

Hình 5.8: Mô hình hoμn thiện bảo vệ môi tr−ờng trang trại Châu Thanh Tâm

Hình 5.9: Hệ thống công nghệ sản xuất vμ bảo vệ môi tr−ờng trang trại Ph−ơng Thảo

tr−ớc khi hoμn thiện

Hình 5.10: Mô hình hoμn thiện bảo vệ môi tr−ờng trang trại Ph−ơng Thảo

BCHTW Ban chấp hμnh Trung −ơng

BKTTW Ban kinh tế Trung −ơng

BNN Bộ nông nghiệp

BTC Bộ Tμi Chính

BTN&MT Bộ Tμi nguyên vμ Môi tr−ờng

BTS Bộ Thuỷ sản

bvmt Bảo vệ môi tr−ờng

BVTV Bảo vệ thực vật

CNH Công nghiệp hóa

CNSH Công nghệ sinh học

CNXH Chủ nghĩa Xã hội

CP Chính phủ

CREB Trung tâm Tμi nguyên môi tr−ờng vμ công nghệ sinh học

CT Chỉ thị

DHMT Duyên hải miền Trung

ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long

ĐTM Đánh giá tác động môi tr−ờng

ENTEC Trung tâm Công nghệ Môi tr−ờng

EU Cộng đồng châu Âu

FAO Tổ chức nông l−ơng Thế giới

GDP Tổng sản phẩm quốc nội

GIS Hệ thống thông tin địa lý

HĐH Hiện đại hóa

HĐND Hội đồng Nhân dân

HNTW Hội nghị Trung −ơng

HSD Viện quốc tế về phát triển bền vững

HTMT Hiện trạng môi tr−ờng

HTX Hợp tác xã

HTX NN Hợp tác xã nông nghiệp

ICZM Quản lý tổng hợp vùng ven bờ

IMA Liên minh quốc tế về đời sống biển

IUCN Hội bảo tồn thiên thiên Quốc tế

KCN Khu Công nghiệ