Bài tóm tắt

Thực hiện mục tiêu nghiên cứu là đề xuất hệ thống các chính sách và giải

pháp tổng thể có căn cứ khoa học cho phát triển kinh tế – xã hội và bảo vệ môi

tr−ờng nhằm phát triển bền vững vùng Tây Nguyên trong tình hình mới, bằng tiếp

cận nghiên cứu tổng thể và gắn kết các vấn đề tự nhiên, môi tr−ờng - kinh tế – xã hội

– an ninh, quốc phòng, các ph−ơng pháp nghiên cứu tổng quan, thực địa, nội nghiệp

và các ph−ơng pháp khác để giải quyết hai nhiệm vụ nghiên cứu chính là (1) Phân

tích, đánh giá những vấn đề cấp bách đặt ra đối với vùng Tây Nguyên trong sử dụng

tài nguyên và phát triển kinh tế- xã hội, (2) Đề xuất các giải pháp tổng thể phát triển

kinh tế- xã hội và bảo vệ môi tr−ờng vùng Tây Nguyên.

Đề tài đã chỉ ra 6 vấn đề cấp bách đặt ra trong phát triển kinh tế- xã hội và

bảo vệ môi tr−ờng. Đó là: (1). Vấn đề dân số, dân tộc và các vấn đề xã hội ; (2). Sử

dụng đất và quan hệ đất đai; (3). Thiếu n−ớc để phát triển sản xuất; (4). Rừng ở Tây

Nguyên đang bị suy giảm về diện tích và trữ l−ợng; (5). Phát triển kinh tế xã hội ;

(6). Chất l−ợng môi tr−ờng

Đề xuất 11 nhóm giải pháp tổng thể và chính sách để ổn định và phát triển

kinh tế -xã hội, nâng cao chất l−ợng cuộc sống của đồng bào các dân tộc vùng Tây

Nguyên. Đó là: (1) Nhóm giải pháp chuyển dịch cơ cấu kinh tế ; (2) Giải pháp phát

triển kết cấu hạ tầng của vùng; (3) Tổ chức lãnh thổ kinh tế xã hội vùng; (4) Chính

sách và giải pháp phát phát triển nguồn nhân lực; (5) Chính sách, giải pháp phát

triển khoa học-công nghệ; (6) Chính sách, giải pháp bảo vệ môi tr−ờng; (7) Củng cố

hệ thống chính trị vững mạnh từ cơ sở, kết hợp phát triển kinh tế với bảo vệ quốc

phòng an ninh; (8) Chính sách và giải pháp về tài chính và đầu t−; (9) Tăng c−ờng sự

phối hợp, hợp tác liên vùng; (10) Giải pháp về quy hoạch và tăng c−ờng công tác

quản lý Nhà n−ớc về quy hoạch; (11) Kiến nghị bổ sung một số chính sách phát

triển trên một số lĩnh vực và (12) Đề nghị Bộ Khoa học và công nghệ cần tiếp tục

chỉ đạo tập trung xây dựng một ch−ơng trình nghiên cứu dài hạn trọng điểm của Nhà

n−ớc về hệ thống những giải pháp cơ bản, toàn diện và lâu dài cho phát triển bền

vững vùng Tây Nguyên.

Mục Lục

Trang

Mở đầu 1

I Sự cần thiết của việc nghiên cứu 1

II Một số thông tin chung của đề tài 2

III Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 2

IV Tình hình hoạt động của đề tài 2

V Phương pháp nghiên cứu 7

VI Hiệu quả kinh tế xã hội của đề tài 8

Phần thứ nhất

Thực trạng phát triển và những vấn đề cấp bách

đối với vùng Tây Nguyên trong sử dụng tài nguyên

và phát triển kinh tế - xã hội

Chương I Khái quát đặc điểm tự nhiên và tài nguyên, kinh tế xã hội vùng Tây Nguyên

13

1.1 Những đặc điểm về tự nhiên và tài nguyên 13

1.1.1 Vị trí địa lí 13

1.1.2 Địa hình 14

1.1.3 Tài nguyên khí hậu 19

1.1.4 Tài nguyên n−ớc 20

1.1.5 Thổ nh−ỡng và tài nguyên đất 28

1.1.6 Tài nguyên sinh vật 33

1.1.7 Khoáng sản 37

1.2 Dân số và nguồn nhân lực 40

1.2.1 Dân số và gia tăng dân số 40

1.2.2 Các dân tộc ở Tây Nguyên 45

1.2.3 Phân bố dân c− 53

1.2.4 Nguồn nhân lực 55

Trang

Chương II Thực trạng khai thác và sử dụng lãnh thổ với vấn đề môi trường dưới tác động của các chính sách

61

2.1 Các chính sách phát triển và đầu t− cho vùng Tây Nguyên thời

gian qua

61

2.1.1 Chính sách phát triển đối với vùng Tây Nguyên 61

2.1.2 Cơ cấu đầu t− đã có sự chuyển dịch theo h−ớng tập trung hơn

cho các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội

64

2.2 Thực trạng phát triển kinh tế - xã hội vùng 67

2.2.1 Tăng tr−ởng kinh tế 67

2.2.2 Chuyển dịch cơ cấu trong các ngành và lĩnh vực 68

2.2.3 Thực trạng phát triển các lĩnh vực xã hội 78

2.3 Kết cấu hạ tầng 90

2.3.1 Giao thông vận tải 90

2.3.2 Hệ thống cấp điện 93

2.3.3 B−u chính- viễn thông 95

2.3.4 Thủy lợi 96

2.4 Hiện trạng về môi tr−ờng 97

2.4.1 Môi tr−ờng đô thị ở Tây Nguyên 97

2.4.2 Môi tr−ờng nông thôn ở Tây Nguyên 100

Chương III Những vấn đề cấp bách đặt ra đối với phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ môi tr−ờng vùng Tây Nguyên

103

3.1 Vấn đề dân tộc, dân số và các vấn đề xã hội 103

3.1.1 Vấn đề sắc tộc và tôn giáo 103

3.1.2 Vấn đề di dân 104

3.2 Sử dụng đất và quan hệ đất đai 105

3.3 Thiếu n−ớc để phát triển sản xuất và phục vụ đời sống dân sinh 107

3.4 Rừng ở Tây Nguyên đang bị suy giảm về diện tích và trữ l−ợng 108

Trang

3.5 Phát triển kinh tế - xã hội 112

3.6 Chất l−ợng môi tr−ờng 113

Phần thứ hai

Các giải pháp tổng thể phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ

môi tr−ờng vùng Tây Nguyên trong tình hình mới

Chương IV Một số vấn đề lý luận cơ bản bối cảnh và quan điểm phát triển vùng Tây Nguyên

115

4.1 Một số vấn đề lý luận cơ bản 115

4.1.1 Quan niệm và bản chất của các giải pháp tổng thể 115

4.1.2 Tiếp cận nghiên cứu của đề tài 115

4.1.3 Phát triển bền vững đối với vùng Tây Nguyên 116

4.2 Bối cảnh phát triển của vùng trong tình hình mới 121

4.2.1 Phát triển của khoa học công nghệ và hội nhập kinh tế quốc tế 121

4.2.2 Xu h−ớng phát triển hài hòa giữa con ng−ời và thiên nhiên.

Những vấn đề về môi tr−ờng

124

4.2.3 Xu h−ớng về chính trị, văn hóa, xã hội và tác động của nó đến

vùng Tây Nguyên

126

4.2.4 Xu h−ớng phát triển của Tiểu vùng Mê Công mở rộng 128

4.2.5 Quan hệ hợp tác trong tam giác phát triển và hợp tác theo các

hành lang

130

4.2.6 Vùng Tây Nguyên trong Chiến l−ợc phát triển kinh tế- xã hội

quốc gia

133

4.3 Quan điểm phát triển vùng Tây Nguyên 137

4.4 Mục tiêu phát triển vùng Tây Nguyên 140

Chương V Các nhóm giải pháp tổng thể phát triển của vùng Tây Nguyên trong tình hình mới

143

5.1 Nhóm giải pháp tổng thể về chuyển dịch cơ cấu kinh tế 143

Trang

5.1.1 Chuyển dịch cơ cấu ngành và thành phần kinh tế 143

5.1.2 Cơ cấu kinh tế ngành 144

5.1.3 Cơ cấu thành phần kinh tế 148

5.1.4 Cơ cấu kinh tế lãnh thổ 149

5.2 Chính sách và giải pháp phát triển nông nghiệp 150

5.2.1 Những luận cứ khoa học và các giải pháp cụ thể thúc đẩy chuyển

đổi cơ cấu nông nghiệp và nông thôn ở vùng Tây Nguyên

150

5.2.2 Ph−ơng h−ớng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp và nông

thôn Tây Nguyên

153

5.2.3 Chăn nuôi 167

5.3 Chính sách và giải pháp tổng thể phát triển lâm nghiệp 170

5.4 Giải pháp tổng thể về phát triển công nghiệp 176

5.4.1 Những định h−ớng cơ bản 176

5.4.2 Các lĩnh vực công nghiệp đ−ợc −u tiên 177

5.4.3 Giải pháp phát triển một số ngành công nghiệp vùng Tây

Nguyên

178

5.4.4 Giải pháp về tổ chức lãnh thổ sản xuất công nghiệp 182

5.5 Chính sách và giải pháp phát triển th−ơng mại, du lịch 188

5.5.1 Th−ơng mại 188

5.5.2 Giải pháp tổng thể về phát triển du lịch 190

5.6 Chính sách và giải pháp phát triển đồng bộ kết cấu hạ tầng 196

5.6.1 Thuỷ lợi 196

5.6.2 Giao thông vận tải 199

5.6.3 Hệ thống năng l−ợng, điện lực 201

5.6.4 Thông tin, b−u chính viễn thông 204

5.7 Chính sách và giải pháp phát triển nguồn nhân lực và những vấn

đề xã hội

205

5.7.1 Phát triển nguồn nhân lực 205

5.7.2 Phát triển giáo dục và đào tạo 209

Trang

5.7.3 Phát triển y tế và chăm sóc sức khỏe cộng đồng 211

5.7.4 Bảo tồn, phát triển và giao l−u văn hoá các dân tộc 214

5.7.5 Xoá đói giảm nghèo và nâng cao mức sống 217

5.7.6 Xây dựng khối đại đoàn kết các dân tộc 218

5.8 Giải pháp phát triển khoa học-công nghệ 221

5.9 Giải pháp bảo vệ môi tr−ờng vùng Tây Nguyên 228

5.10 Chính sách và giải pháp về tài chính và đầu t− 233

5.10.1 Xem xét bổ sung, sửa đổi chính sách đầu t− 233

5.10.2 Đa dạng hóa các nguồn vốn huy động cho đầu t− phát triển kinh

tế - xã hội các tỉnh Tây Nguyên

234

5.10.3 Quản lý chặt chẽ và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn vốn đầu t−

phát triển

234

5.11 Đẩy mạnh mối quan hệ kinh tế liên vùng và hợp tác phát triển 236

5.11.1 Nguyên tắc chung 236

5.11.2 Các nội dung cần tăng c−ờng phối hợp giữa các tỉnh trong vùng

và vùng Tây Nguyên với các vùng khác

236

5.12 Giải pháp về quy hoạch và tăng c−ờng công tác quản lý nhà n−ớc

về quy hoạch

239

5.12.1 Giải pháp về quy hoạch 239

5.12.2 Tăng c−ờng quản lý Nhà n−ớc về công tác quy hoạch 242

5.13 Củng cố hệ thống chính trị vững mạnh từ cơ sở, kết hợp phát

triển kinh tế với bảo vệ quốc phòng an ninh

244

5.13.1 Củng cố hệ thống chính trị từ cơ sở 244

5.13.2 Về an ninh 249

5.13.3 Về quốc phòng 249

Chương VI Giải pháp về tổ chức lãnh thổ kinh tế - xã hội vùng

251

6.1 Các quan niệm về tổ chức lãnh thổ 251

6.2 Giải pháp sử dụng đất theo lãnh thổ Tây Nguyên 253

Trang

6.2.1 Định h−ớng sử dụng đất đến năm 2010 253

6.2.2 Tổ chức lãnh thổ các đô thị 256

6.2.3 Tổ chức lãnh thổ theo các tuyến hành lang kinh tế 269

6.2.4 Phát triển theo các vùng trên địa bàn từng tỉnh 275

Chương VII Kiến nghị một số chính sách và dự báo triển vọng đạt đ−ợc trong tầm nhìn dài hạn vùng Tây Nguyên

287

7.1 Kiến nghị bổ sung một số chính sách trên một số lĩnh vực 287

7.1.1 Chính sách thúc đẩy phát triển các sản phẩm có thế mạnh của

vùng để phát triển khu vực nông nghiệp và nông thôn

287

7.1.2 Chính sách giao đất giao rừng 289

7.1.3 Chính sách khuyến khích phát triển các doanh nghiệp vừa và

nhỏ, doanh nghiệp dân doanh đầu t− vào vùng Tây Nguyên

290

7.1.4 Chính sách giáo dục và đào tạo 290

7.1.5 Xây dựng ch−ơng trình phát triển và định h−ớng đầu t− vùng

Tây Nguyên trong thời kỳ 2006-2010 và tầm nhìn 2020

291

7.2 Dự báo triển vọng đạt đ−ợc và đề xuất các dự án −u tiên đầu t− 291

7.2.1 Dự báo triển vọng đạt đ−ợc 291

7.2.2 Đề xuất các dự án −u tiên đầu t− giai đoạn 2006-2010 293

Kết luận và kiến nghị 304

I Kết luận 304

II Kiến nghị những việc cần làm ngay 305

Tài liệu tham khảo 307

Danh mục bản đồ

Trang

Bản đồ 1 Bản đồ hành chính vùng Tây Nguyên 12

Bản đồ 2 Bản đồ hình thể tự nhiên vùng Tây Nguyên 16

Bản đồ 3 Sơ đồ một số đặc điểm tự nhiên của các cảnh quan vùng Tây 27

Nguyên

Bản đồ 4 Bản đồ phân bố các thảm thực vật,v−ờn quốc gia và các khu

bảo tồn vùng Tây Nguyên

38

Bản đồ 5 Sơ đồ định h−ớng phát triển kinh tế- xã hội vùng Tây Nguyên 142

Bản đồ 6 Sơ đồ định h−ớng phân bố nông lâm nghiệp vùng Tây Nguyên 151

Bản đồ 7 Sơ đồ định h−ớng phát triển du lịch và th−ơng mại vùng Tây

Nguyên

187

Bản đồ 8 Sơ đồ định h−ớng phân bố giao thông, mạng l−ới điện vùng

Tây Nguyên

195

Bản đồ 9 Định h−ớng Tổ chức lãnh thổ vùng Tây Nguyên 206

Bản đồ 10 Sơ đồ định h−ớng phân bố dân c−- lao động vùng Tây Nguyên 286

danh mục bảng

Trang

Bảng 1 Tiềm năng n−ớc mặt vùng Tây Nguyên tính trung bình theo l−u

vực sông

23

Bảng 2 Tiềm năng n−ớc mặt vùng Tây Nguyên tính theo đơn vị hành

chính

23

Bảng 3 Dự báo khả năng phát triển các công trình thuỷ điện 25

Bảng 4 Các loại đất chính vùng Tây Nguyên 28

Bảng 5 Hiện trạng sử dụng đất vùng Tây Nguyên, năm 2004 29

Bảng 6 Hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp 29

Bảng 7 Biến động GDP bình quân đầu ng−ời của Tây Nguyên và cả n−ớc 44

Bảng 8 Dân số, thành phần các dân tộc tại chỗ ở Tây Nguyên 45

Bảng 9 Thành phần tộc ng−ời và dân số trên địa bàn Tây Nguyên 47

Bảng 10 Mật độ dân số toàn vùng và theo tỉnh 53

Bảng 11 Biến đổi phân bố dân c− thành thị-nông thôn 53

Bảng 12 Biến đổi lực l−ợng lao động của vùng thời kỳ 1996-2004 55

Bảng 13 Cơ cấu dân số từ 15 tuổi trở lên hoạt động kinh tế 57

Bảng 14 Cơ cấu dân số từ 15 tuổi trở lên hoạt động kinh tế (lực l−ợng lao 58

Trang

động) theo trình độ chuyên môn-kỹ thuật năm 2004 (%)

Bảng 15 Cơ cấu lao động của vùng thời kỳ 1995-2004 (%) 59

Bảng 16 Năng suất lao động của vùng thời kỳ 1995-2004 60

Bảng 17 Vốn đầu t− thực hiện theo vùng (nghìn tỷ đồng, giá năm 2000) 65

Bảng 18 FDI vào các vùng lãnh thổ tính đến 22/9/2004 66

Bảng 19 Tăng tr−ởng kinh tế vùng Tây Nguyên 67

Bảng 20 Động thái cơ cấu GDP, đơn vị: % 68

Bảng 21 Số cơ sở sản xuất công nghiệp vùng Tây Nguyên thời kỳ 1995-

2004

71

Bảng 22 Giá trị sản xuất công nghiệp vùng Tây Nguyên thời kỳ 1995-

2004

72

Bảng 23 Tốc độ tăng tr−ởng công nghiệp của vùng Tây Nguyên 73

Bảng 24 Cơ cấu công nghiệp theo thành phần kinh tế 73

Bảng 25 Một số chỉ tiêu về xuất, nhập khẩu của vùng Tây Nguyên 74

Bảng 26 Hiện trạng khách du lịch đến Tây Nguyên 77

Bảng 27 Hiện trạng cơ sở l−u trú của các tỉnh Tây Nguyên 78

Bảng 28 Diện phủ sóng truyền hình tính theo % dân số năm 2004 84

Bảng 29 Thu nhập và chênh lệch về thu nhập bình quân đầu ng−ời/tháng 85

Bảng 30 Cơ cấu thu nhập của dân c− theo nguồn năm 2004 86

Bảng 31 Tỷ lệ phần trăm của thu nhập bình quân đầu ng−ời so với GDP

bình quân

87

Bảng 32 Mức tiêu dùng và điều kiện sinh hoạt của ng−ời dân Tây Nguyên 87

Bảng 33 Tỷ lệ nghèo năm 2004 của Tây Nguyên và các vùng (%) 88

Bảng 34 Nguồn điện tại chỗ ở Tây Nguyên 94

Bảng 35 Hệ thống các công trình thuỷ lợi chủ yếu vùng Tây Nguyên 96

Bảng 36 Diễn biến diện tích đất nông nghiệp, lâm nghiệp 109

Bảng 37 Biến động mức độ xói mòn bình quân giai đoạn 1995-2002 111

Bảng 38 Tổng hợp các tiêu chí phát triển bền vững 119

Bảng 39 Tỷ trọng một số chỉ tiêu chủ yếu của Tây Nguyên so với cả n−ớc 134

Những chữ viết tắt

ASEAN Hiệp hội các n−ớc Đông Nam á

BQ bình quân

BVTV bảo vệ thực vật

CLPT Chiến l−ợc phát triển

CMKT Chuyên môn kỹ thuật

CNH,HĐH công nghiệp hóa, hiện đại hóa

DHNTB Duyên hải Nam Trung bộ

DTGT Diện tích gieo trồng

DTTS dân tộc thiểu số

ĐBCL Đồng bằng sông Cửu Long

ĐBSH Đồng bằng Sông Hồng

ĐNB Đông Nam Bộ

ĐTMS điều tra mức sống

FULRO Tổ chức phản động

GDP Tổng sản phẩm quốc nội

GMS Tiểu vùng Mê Công mở rộng

HDI Chỉ số phát triển con ng−ời

HTX hợp tác xã

IUCN Hiệp hội Bảo vệ Thiên nhiên quốc tế

KHKT khoa học kỹ thuật

NAFTA Khối mậu dịch tự do Bắc Mỹ

NSLĐ Năng suất lao động

MRC Khối hợp tác kinh tế của Uỷ ban sông Mê Công

OECD Tổ chức hợp tác kinh tế và phát triển

OPEC Tổ chức các n−ớc xuất khẩu dầu thô

PARC Khu bảo tồn để bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên

SDDTE Suy dinh d−ỡng trẻ em

TCCP Tiêu chuẩn cho phép

TCTK Tổng cục thống kê

TDMNBB Trung du miền núi Bắc bộ

TN Tây Nguyên

TNDN Thu nhập doanh nghiệ