Trí thức Đại Việt từ thế kỷ X đến những năm đầu thế kỷ XIX (kể cả các nhà sư, các vị tổ phái Trúc Lâm) tuy mức độ đậm nhạt khác nhau nhưng nói chung không mấy ai đi vào giáo lý nguyên thuỷ của Phật giáo.

            Ảnh hưởng của Phật giáo đối với giới trí thức phong kiến Đại Việt khá phức tạp nhưng cũng rất lý thú. Bài viết này chỉ xin đề cập một vài khía cạnh nhỏ mà điều kiện tư  liệu và khả năng của người viết cho phép.

              Trí thức Việt Nam xuất hiện trong lịch sử như là người đại biểu chân chính cho khí phách và tinh hoa của đất nước; người đại biểu chân chính về tài năng về tài năng và trí tuệ về tư tưởng và văn hoá dân tộc.

              Từ buổi đầu dựng nước và giữ nước, xây dựng nền văn minh đầu tiên của người Việt văn minh Văn Lang - Âu Lạc (văn minh sông Hồng) những người trí thức vô danh đã hoà với tập thể nhân dân để lao động và sáng tạo.

              Bước đầu thời kỳ đấu tranh lâu dài hơn 1000 năm giành lại độc lập, có một số trí thức được đào tạo trong nhà trường của bọn xâm lược (để phục vụ bộ máy thống trị ngoại bang). Số  này rất ít ỏi, có thể đếm trên đầu ngón tay: Lý Cầm, Lý Tiến, Trương Trọng, Khương Công Phục, Khương Công Phụ, Tinh Thiều… Họ chưa xứng đáng là những trí thức tiêu biểu cho một dân tộc có nền văn hoá lâu đời và luôn luôn kiên cường đấu tranh giành lại độc lập.

              Chỉ đến chiến thắng Bạch Đằng vĩ đại năm 938, đội ngũ trí thức nước ta mới dần dần hoàn thành và phát triển. Lúc bấy giờ trí thức Đại Việt  đứng trước hai khả năng:

              1. Tự tạo cho mình một hệ tư tưởng riêng (như trí thức Trung Quốc, Ấn Độ).

              2. Tiếp thu một hệ tư tưởng nước ngoài làm hệ tư tưởng của mình.

              Muốn thực hiện khả năng thứ nhất thì điều kiện tiên quyết là trong xã hội phải có một tầng lớp trí thức độc lập sống bằng hoạt động trí tuệ. (ở Trung Quốc, đạo Nho tồn tại khoảng 500 năm mới bước vào chính quyền. Trước Khổng Tử