Vấn đề nghiên cứu triều Nguyễn đ• và đang được các nhà nghiên cứu lịch sử, chính trị, quân sự , kinh tế quan tâm.

Hai tập kỷ yếu hội thảo: Những vấn đề văn hoá- x• hội thời Nguyễn do nhà xuất bản Khoa học X• hội xuất bản năm 1992, 1995 có nhiều bài viết và quan điểm mới khá hấp dẫn. Tuy vậy, có lẽ chúng ta cũng nhận thấy việc nghiên cứu đánh giá về triều Nguyễn vẫn chỉ mới bắt đầu. Cần phải tập hợp nhiều tài liệu hơn nữa, cần phải trao đổi nghiên cứu nhiều hơn nữa, tranh luận nhiều hơn để sáng rõ, và chúng ta có được nhiều luận giải khoa học thực tiễn, có sức thuyết phục hơn.

Tôi rất thích câu cách ngôn của Nhật Bản mà một giáo sư người Nhật nói với tôi khi đi thăm một ngôi chuà cổ có hơn 70 cây cột :"Không ai có thể đếm đúng số cột trong ngôi chùa cổ này từ góc đứng của mình". Lý do giản đơn các hàng cột song song đ• tạo nên sự che khuất nhau là nguyên nhân tạo nên sự nhầm lẫn khi đếm cột chùa. Nhưng với tôi, câu cách ngôn còn như một lời nhắc nhở về một chân lý cuộc sống nghiên cứu: ý kiến của một cá nhân bao giờ cũng tồn tại những mặt không toàn diện của nó, thậm chí thiếu sót và nhầm lẫn.

Nghiên cứu những vấn đề triều Nguyễn trong các bài viết gần đây tuy đ• có nhiều đóng góp nhưng vẫn chưa thể có kết luận. Sự tranh luận trong nghiên cứu khoa học là một hiện tượng lành mạnh, thậm chí rất cần thiết "chân lý có tranh luận mới sáng tỏ". Sự sinh động, phong phú của sự vật phản ánh trong nghiên cứu nhờ có cách nhìn ở các góc đứng khác nhau sẽ tạo nên một cái nhìn toàn cảnh.

Năm 1980 tôi đến Campuchia và tôi đ• sững sờ lần đầu tiên được ngắm nhìn tượng thần Bayon, biểu tưởng của con người khát vọng trí tuệ. Tượng thần có bốn mặt, nó như nhắc nhỏ loài người sự khiếm thị tất yếu của mỗi cá nhân về tầm nhìn, hướng nhìn. Khát vọng của loài người mong hoàn thiện lấp kín những hạn chế thông hiểu đ• tạo nên tượng thần bốn mặt. Phải có cái nhìn từ nhiều góc độ.