1. Tính cấp thiết của đề tài

MỞ ĐẦU

Cùng với quá trình phát triển kinh tế - xã hội, hoạt động của các NHTM ngày càng phát triển và đạt được những thành tựu nhất định trên nhiều mặt như: Hiện đại hoá công nghệ, cung ứng các sản phẩm dịch vụ mới, quản trị rủi ro, tái cấu trúc hoạt động hướng theo đối tượng khách hàng…Theo đó, hoạt động bán lẻ ngày càng chiếm tỷ trọng lớn trong hoạt động của các NHTM và đem lại nhiều lợi ích. Xét trên giác độ kinh tế - xã hội, hoạt động bán lẻ góp phần cải thiện đời sống dân cư, giảm chi phí xã hội, cải thiện văn minh trong thanh toán. Xét trên giác độ tài chính và quản trị NH, hoạt động bán lẻ phân tán và hạn chế rủi ro, tạo nguồn thu ổn định cho NH, đây là một hoạt động có xu hướng tăng trưởng nhanh của các NHTM trên thế giới trong những năm gần đây.

Tại Việt Nam, dưới áp lực cạnh tranh từ các tổ chức tài chính tín dụng và phi tín dụng khác, các NH nước ngoài, từ sự hiểu biết và nhu cầu ngày càng cao của KH và sự phát triển như vũ bão của công nghệ thông tin, hoạt động bán lẻ của NHTMVN trong những năm gần đây đã có những bước tiến đáng kể, tuy nhiên còn nhiều bất cập như: Thiếu tính đồng bộ trong việc phát triển hoạt động NHBL; sản phẩm dịch vụ mang nặng tính truyền thống, nghèo nàn về chủng loại, tính tiện ích chưa cao; chất lượng dịch vụ thấp; mức độ ứng dụng công nghệ trong phát triển dịch vụ còn hạn chế; các kênh phân phối chưa đa dạng và kém hiệu quả; thụ động trong việc tiếp thị bán hàng do không có hệ thống thông tin KH đầy đủ, chưa có đội ngũ cán bộ chuyên nghiệp về NHBL; chưa có hệ thống các chỉ tiêu để đánh giá về hoạt động bán lẻ cũng như quản lý rủi ro hữu hiệu; hiệu quả từ hoạt động ngân hàng bán lẻ trên các mặt KT và xã hội khá khiêm tốn.

Trong khi đó, với thị trường tiềm năng gần 86 triệu dân, các NH nước ngoài, các tổ chức tài chính phi NH, thậm chí cả các tổ chức phi tài chính đã vàđang hành động một cách ráo riết để chiếm lĩnh thị phần trong lĩnh vực này. Khi không có sự phân biệt giữa các tổ chức tín dụng trong nước và các tổ chức tín dụng nước ngoài trong các lĩnh vực hoạt động NH, các chi nhánh NH nước ngoài, các tổ chức phi NH với công nghệ hiện đại, năng lực tài chính dồi dào, sản phẩm và dịch vụ NH đa dạng, được phép mở rộng mạng lưới chiếm lĩnh thị trường nội địa, mở rộng đối tượng KH là dân cư thì các NHTMVN có thể thua ngay trên sân nhà. Vì vậy việc đánh giá thực trạng, đề xuất các giải pháp phát triển hoạt động bán lẻ là vấn đề cấp thiết đối với các NHTMVN.

Xuất phát từ những vấn đề trên đây, với mong muốn tìm ra các giải pháp đồng bộ, hữu hiệu, có tính thực tế nhằm phát triển hoạt động bán lẻ của các NHTMVN, tác giả đã chọn vấn đề: “Phát triển hoạt động bán lẻ tại các ngân hàng thương mại Việt Nam” làm đề tài Luận án Tiến sĩ của mình.

2. Tổng quan về tình hình nghiên cứu đề tài

Liên quan đến vấn đề “Phát triển hoạt động bán lẻ tại các NHTMVN” đã có một số tác giả tiếp cận ở các mảng nghiệp vụ và góc độ khác nhau. Một vài công trình nghiên cứu tiêu biểu liên quan đến các nghiệp vụ trong hoạt động bán lẻ của NHTMVN trong thời gian qua như:

Nghiên cứu về vấn đề phát triển các nghiệp vụ tín dụng của các NHTMVN có luận án tiến sỹ của tác giả Nguyễn Kim Anh (2004) – luận án đã trình bày một cách tổng quan về những nghiệp vụ tín dụng của các NHTM, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển nghiệp vụ tín dụng cho cả hai đối tượng khách hàng tổ chức và khách hàng cá nhân trong điều kiện nền KT thị trường;

Nghiên cứu về hình thức thanh toán thẻ của tác giả Nguyễn Danh Lương (2003) – luận án đã trình bày một cách tổng quan về thẻ và hình thức thanh toán thẻ, những tồn tại về hình thức thanh toán thẻ tại VN, từ đó đưa ra những giải pháp, kiến nghị nhằm phát triển hình thức thanh toán thẻ tại VN;

Nghiên cứu về huy động và sử dụng vốn ngoại tệ của tác giả Nguyễn Mạnh Tiến (2002) – luận án đã đi sâu nghiên cứu về vấn đề huy động và sử dụng vốn ngoại tệ nói riêng tại AGRIBANK, phân tích thực trạng của hoạt động này từ đó đưa ra các giải pháp hoàn thiện ;

Riêng nghiên cứu về dịch vụ NHBL có luận văn thạc sỹ của tác giả Trần Thị Lan Phương đề cập, tuy nhiên luận văn của tác giả cũng mới chỉ dừng trong phạm vi một ngân hàng VIETCOMBANK và không tìm hiểu hết toàn bộ các vấn đề của hoạt động NHBL.

Trong khi hoạt động bán lẻ của NHTM là hoạt động bao trùm nhiều mảng dịch vụ với đặc thù phục vụ chung một đối tượng KH là dân cư và hộ gia đình, thì các nghiên cứu trước đây chủ yếu tập trung phần lớn vào từng mảng dịch vụ như huy động vốn, sử dụng vốn, dịch vụ thẻ, hay công tác marketing nói chung. Từ năm 2004 đến nay chưa có nghiên cứu nào về hoạt động bán lẻ của NHTMVN mang tính toàn diện.

Vì vậy, trong luận án này, tác giả đã nghiên cứu một cách tổng quát về hoạt động bán lẻ của NHTM đó là lịch sử phát triển, khái niệm và đặc điểm, vai trò của hoạt động bán lẻ, các hoạt động ngân hàng bán lẻ, các kênh phân phối, các rủi ro thường gặp trong hoạt động bán lẻ của NHTM; quan điểm về phát triển hoạt động bán lẻ, các tiêu chí đánh giá sự phát triển của hoạt động bán lẻ, các nhân tố ảnh hưởng tới phát triển hoạt động bán lẻ của NHTM. Đồng thời, trên cơ sở phân tích thực trạng hoạt động bán lẻ của NHTMVN trong thời gian qua cũng như xem xét, kế thừa các công trình nghiên cứu đi trước, tác giả đã đề xuất một số giải pháp đồng bộ, có tính thực tiễn cao nhằm phát triển hoạt động bán lẻ - một mảng hoạt động mang tính chiến lược của các NHTMVN trong thời gian tới. Đây là công trình khoa học đầu tiên nghiên cứu một cách toàn diện về hoạt động bán lẻ của NHTMVN, do đó đề tài nghiên cứu không trùng lặp với các công trình đã được công bố trước đây.

3. Mục đích nghiên cứu

- Hệ thống hóa và làm rõ thêm lý luận cơ bản về hoạt động bán lẻ của NHTM.

- Đánh giá thực trạng hoạt động bán lẻ của các NHTMNN ở VN

- Đề xuất các giải pháp, kiến nghị nhằm phát triển hoạt động bán lẻ tại các

NHTMVN

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu hoạt động bán lẻ của các NHTM.

- Phạm vi nghiên cứu: Luận án tập trung nghiên cứu những vấn đề liên quan hoạt động bán lẻ của một số NHTM VN lớn nhất về quy mô, số lượng khách hàng, dịch vụ đa dạng và có lịch sử hoạt động lâu nhất đó là các ngân hàng AGRIBANK, BIDV, VIETCOMBANK, VIETINBANK

- Mốc thời gian nghiên cứu: Trong 5 năm từ năm 2004 đến năm 2008.

5. Phương pháp nghiên cứu

Để hoàn thành tốt luận án, tác giả luận án đã vận dụng các phương pháp phổ biến trong nghiên cứu kinh tế như phương pháp phân tích, tổng hợp, tư duy logic, các phương pháp kỹ thuật như thống kê, so sánh và đánh giá, phỏng vấn chuyên gia, kết hợp phương pháp định lượng và phương pháp định tính trong nghiên cứu lý luận cũng như trong đánh giá thực tiễn. Dữ liệu sử dụng phục vụ cho việc nghiên cứu, phân tích, đánh giá bao gồm cả dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu sơ cấp được thu thập bằng cách phỏng vấn các chuyên gia ngân hàng trong và ngoài nước đến từ Ngân hàng Nhà nước, Ngân hàng ngoại thương VN, Ngân hàng Công thương VN, Ngân hàng Nông nghiệp VN, Ngân hàng HSBC VN, Ngân hàng ANZ VN, Ngân hàng JP, Morgan Chase New York, Ngân hàng DBS, OCBC Singapore, Ngân hàng HSBC Hong Kong.., các đại diện tại VN của đối tác cung cấp giải pháp công nghệ ngân hàng như Mastercard Global, Microtec VN, Avaya, IBM, Sungard Asia Pacific Dữ liệu thứ cấp bao gồm các văn bản chế độ ngành ngân hàng,tài liệu hội thảo, báo cáo của các ngân hàng Nguốn số liệu được sử dụng trong phân tích và đánh giá thực trạng hoạt động bán lẻ của các NHTMVN đảm bảo độ tin cậy và phù hợp với các phương pháp nghiên cứu mà luận án sử dụng.

Trên cơ sở phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động bán lẻ của các NHTMVN, tác giả đã vận dụng phương pháp chuyên gia, tổng hợp và phân tích, tư duy độc lập trong việc vận dụng các quan điểm phát triển kinh tế của VN, tiếp cận các kết quả nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nước, vận dụng các kiến thức có được khi tham gia khảo sát thực tế tại một số NH nước ngoài trong việc đề xuất các giải pháp nhằm phát triển hoạt động bán lẻ của các NHTMVN.

6. Những đóng góp mới của Luận án

- Về mặt lý luận: Luận án đã thực hiện tiếp cận, luận giải một cách hệ thống làm rõ thêm những vấn đề cơ bản về hoạt động bán lẻ của NHTM với vai trò độc lập nhằm phát triển bền vững hoạt động bán lẻ của NHTM.

- Về mặt nghiên cứu thực tiễn: Trên cơ sở phân tích thực trạng hoạt động bán lẻ của NHTMVN trong những năm gần đây, luận án đã chỉ rõ những kết quả nhất định đã đạt được, những tồn tại và hạn chế trong hoạt động NHBL. Đây là lĩnh vực hoạt động mà các NH nước ngoài, các tổ chức tài chính phi NH đặc biệt rất quan tâm khai thác tại thị trường VN. Do đó, để giành chiến thắng trong cuộc cạnh tranh khốc liệt, các NHTMVN tất yếu phải chú trọng phát triển hoạt động NHBL.

- Về tính ứng dụng thực tiễn: Luận án đã phân tích, tổng kết hoạt động bán lẻ của các NHTMVN từ đó có đánh giá về những thành công, những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân ảnh hưởng, đồng thời có những nhận định về tiềm năng, xu thế phát triển hoạt động bán lẻ của NHTMVN để đưa ra các giải pháp có tính thực thi cao. Trên cơ sở này, tùy thuộc vào quy mô, chiếnlược phát triển của mình, các NHTMVN có thể vận dụng vào hoạt động thực tiễn cũng như bổ sung cơ sở lý luận trong hoạt động nghiên cứu tại mỗi NH.

Trong quá trình thực hiện nghiên cứu đề tài này, tác giả đã có một số thuận lợi và gặp phải khó khăn nhất định đó là:

+ Thuận lợi: Tác giả là cán bộ ngân hàng có kinh nghiệm, làm việc lâu năm trong một NHTM lớn, rất tâm huyết và đã trải nghiệm qua hầu hết các mảng nghiệp vụ của hoạt động bán lẻ như tiền gửi, tiền vay, phát hành và thanh toán thẻ, chuyển tiền trong và ngoài nước, thanh toán séc trong và ngoài nước, dịch vụ NH điện tử…ở cả hai vị trí là cán bộ tác nghiệp cũng như cán bộ quản lý. Vì vậy, tác giả có điều kiện tìm hiểu sâu, toàn diện về các mặt hoạt động NHBL, cũng như về các hoạt động của NH nói chung, từ đó có những nghiên cứu sát với thực tế và đưa ra giải pháp, kiến nghị có ý nghĩa thiết thực đối với các NHTMVN.

+ Khó khăn: Về mặt bản chất, hoạt động bán lẻ của NHTM đã hiện hữu ngay từ khi các NHTM bắt đầu hoạt động, tuy nhiên do lịch sử để lại, truyền thống của các NHTM là thực hiện tổ chức hoạt động kinh doanh theo mảng dịch vụ chứ không theo đối tượng KH. Cho đến mấy năm gần đây, theo xu thế của thế giới, các NH đã và đang hoàn thiện việc tái cơ cấu tổ chức và phát triển hoạt động hướng theo đối tượng KH, tuy nhiên các số liệu báo cáo vẫn thường hợp nhất theo mảng dịch vụ và chưa thực sự theo đối tượng KH nên việc thu thập số liệu phản ánh hoạt động bán lẻ khá khó khăn. Các NH chưa có hệ thống chỉ tiêu báo một cách chi tiết và đồng nhất về các hoạt động bán lẻ nên việc khai thác số liệu và so sánh gặp nhiều khó khăn.

7. Kết cấu nội dung luận án

Tên luận án: “Phát triển hoạt động bán lẻ tại các ngân hàng thương mại Việt Nam”.

Bố cục luận án: Ngoài phần mở đầu và kết luận, danh mục các tài liệutham khảo, phụ lục, luận án gồm 3 chương:

Chương 1: Những vấn đề cơ bản về phát triển hoạt động bán lẻ của Ngân hàng thương mại.

Chương 2: Thực trạng hoạt động bán lẻ tại các Ngân hàng thương mại ViệtNam.

Chương 3: Giải pháp phát triển hoạt động bán lẻ tại các Ngân hàng thương mại Việt Nam.

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU.... 1

CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG BÁN LẺ CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI .. 8

1.1. HOẠT ĐỘNG BÁN LẺ CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 8

1.2 PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG BÁN LẺ CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI .. 42

1.3 KINH NGHIỆM CỦA MỘT SỐ NGÂN HÀNG NƯỚC NGOÀI TRONG VIỆC PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG NGÂN HÀNG BÁN LẺ . 57

CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG BÁN LẺ TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM 69

2.1. TỔNG QUAN CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM .. 69

2.2. THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG BÁN LẺ CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM . 78

2.3 ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG BÁN LẺ TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM .. 98

CHƯƠNG 3 GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG BÁN LẺ TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM 116

3.1. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG BÁN LẺ CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM .. 116

3.2 GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG BÁN LẺ TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM 127

3.3 KIẾN NGHỊ .. 171

KẾT LUẬN..183

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ .185

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 187

PHỤ LỤC