TÓM TẮT : Hệ thống sông Sài Gòn – Đồng Nai đóng vai trò vô cùng quan trọng trong

sự phát triển kinh tế – xã hội của các tỉnh, thành phố nằm trên lưu vực; đồng thời tiếp nhận

các loại thải đô thị, công nghiệp và nông nghiệp. Sự đánh giá các nguy cơ độc học đối với hệ

sinh thái bắt đầu trở thành một vấn đề rất quan trọng ở Việt Nam và việc đặt ra một hệ thống

thử nghiệm sinh học thích hợp với các điều kiện của nuớc ta trong đó sử dụng một đại diện

của sinh vật vi giáp xác sống trong hệ sinh thái đang xét là rất cần thiết. Nghiên cứu này

nhằm phát triển và kiểm chứng các thử nghiệm độc học sinh thái với một loại sinh vật địa

phương nhằm phục vụ đánh giá nguy cơ đối với hệ sinh thái từ các nguồn ô nhiễm khác nhau.

Vi giáp xác Ceriodaphnia cornuta (Cladocera) được phân lập từ sông Sài Gòn. Kết

quả nghiên cứu đã xây dựng được một qui trình nuôi cấy C. cornuta thỏa mãn các điều kiện

phát triển lâu dài, đồng thời các chỉ tiêu về kiểm tra chất lượng nuôi cấy cũng được xác lập.

Các thí nghiệm độc học cấp tính với C. cornuta được tiến hành trên các mẫu môi

trường khác nhau như bùn lắng, nuớc và đất từ ruộng lúa vừa được phun thuốc bảo vệ thực

vật, nước thải đô thị và công nghiệp. Độc tính khá cao được tìm thấy từ một số mẫu môi

trường. Phân tích các các hệ số tương quan giữa kết quả phân tích độc học và phân tích hóa

học - kết quả phân tích ô nhiễm đại lượng (phân tích lý hóa) và ô nhiễm vi lượng (hóa phân

tích) đã được thực hiện. Nói chung, các trả lời về độc tính của mẫu xét nghiệm của C. cornuta

tương quan tốt với D. magna, nhưng trong đa số các trường hợp thì C. cornuta nhạy cảm hơn

D. magna. Nói chung có sự tương quan cao giữa chất ô nhiễm hữu cơ và kim loại với sự trả

lời từ các thí nghiệm độc học.

Kết quả nghiên cứu cho thấy bộ sinh vật thử nghiệm D. magna, C. cornuta, V. fischeri

rất thích hợp như một công cụ đánh giá nguy cơ độc học đối với hệ sinh thái như lưu vực Sài

Gòn – Đồng Nai nhằm phục vụ mục đích lâu dài quản lý tổng hợp nguồn nước.

1. GIỚI THIỆU

Hệ thống sông Sài Gòn – Đồng Nai đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế – xã

hội và trong quá trình công nghiệp hóa – đô thị hóa nhiều tỉnh, thành phố trên lưu vực sông.

Hiện trạng ô nhiễm đã và đang được quan trắc với những thông số thông dụng về lý hóa

nhưng vẫn chưa quan tâm nhiều đến ô nhiễm sinh học và nhất là độc học sinh thái liên quan

đến kim loại nặng và thuốc bảo vệ thực vật.

Việc quản lý chất lượng nguồn nước thông qua đánh giá nhận xét về độc học sinh thái là

vấn đề có ý nghĩa quan trọng về mặt khoa học và thực tế nhưng còn chưa được quan tâm

nghiên cứu đề xuất trong điều kiện nước ta. Nguyên nhân có thể là do chúng ta chưa nhận

thức hết vai trò quan trọng của độc học sinh thái trong đánh giá và dự báo tác động của các

chất nguy hại đối với môi trường nước, có thể do vấn đề còn mới mẻ hoặc còn do chưa đủ

điều kiện thiết bị máy móc chuyên dụng, kể cả về kiến thức chuyên môn.

Trong nghiên cứu này, trên cơ sở triển khai các nghiên cứu thực nghiệm và kiểm chứng

các thử nghiệm độc học sinh thái (ecotoxicology) hệ thống sông Sài Gòn – Đồng Nai khu vực

thành phố Hồ Chí Minh, nhóm nghiên cứu sẽ (1) xây dựng và đề xuất các chỉ tiêu độc học

Science & Technology Development, Vol 9, No.1 - 2006

Trang 76

sinh thái thích hợp với chương trình quan trắc phân tích sinh học (biomonitoring) phục vụ

công tác quản lý thống nhất và tổng hợp chất lượng nước hệ thống Sài Gòn – Đồng Nai và (2)

trình bày nghiên cứu trường hợp cụ thể giám sát các chỉ tiêu ô nhiễm môi trường với các mẫu

được lấy từ các loại mẫu khác nhau nằm trên lưu vực Sài Gòn – Đồng Nai, các thí nghiệm

liên quan các thí nghiệm độc học được kiểm chứng bằng các phân tích lý hóa, ô nhiễm vi

lượng cũng như kim loại nặng