LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Nghiên cứu vấn đề ruộng đất là chiếc chìa khoá để mở cánh cửa phương Đông, và Việt Nam là một bộ phận của vùng đất phương Đông rộng lớn đó. Thông qua chính sách ruộng đất của các triều đại sẽ cho chúng ta một bức tranh toàn cảnh về xã hội Việt Nam, từ khi hình thành Nhà nước đầu tiên (Nhà nước Văn Lang - Âu Lạc) cho đến khi chế độ phong kiến Việt Nam sụp đổ (vào nửa đầu thế kỷ XIX) và cho đến tận ngày nay, khi nền kinh tế nông nghiệp vẫn giữ một vai trò quan trọng đối với sự phát triển đất nước. Chính sách ruộng đất sẽ góp phần, phản ánh tình hình kinh tế xã hội của nước ta qua các triều đại khác nhau, từ đời sống của nhân dân cũng như của giai cấp địa chủ phong kiến, cho đến tình hình văn hoá xã hội diễn ra và biến đổi như thế nào. Sở dĩ ruộng đất có tầm quan trọng đặc biệt như vậy là vì Việt Nam và các quốc gia có chung điều kiện về vị trí và điều kiện tự nhiên tức là cùng chịu sự chi phối chung của vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến sự phát triển, nền tảng hình thành Nhà nước và nền kinh tế của đất nước chính là dựa trên cơ sở của sự phát triển nền kinh tế nông nghiệp với cây lúa nước là chính. Tất nhiên, trong giai đoạn hiện nay từ sau khi nước ta tiến hành thực hiện chính sách đổi mới, đưa đất nước phát triển theo con đường công nghiệp hoá, hiện đại hoá, bên cạnh việc ưu tiên cho phát triển công nghiệp và dịch vụ để đưa đất nước nhanh chóng hội nhập vào nền kinh tế khu vực và thế giới, vì vai trò và vị trí của nền kinh tế công nghiệp, trong đó có các chính sách về ruộng đất luôn giữ vững vị trí của mình trong suốt quá trình đó.

Nghiên cứu về ruộng đất là một vấn đề vô cùng to lớn, do vậy với khả năng còn hạn chế của mình tôi chỉ dừng lại ở việc tìm hiểu nghiên cứu chính sách ruộng đất dưới thời Lê Sơ (1428-1527). Có thể nói Lê Sơ là một trong những triều đại phong kiến khá phát triển thịnh đạt ở nước ta, dưới sự trị vì của các vị vua thời Lê Sơ, Đại Việt đã đạt được nhiều thành tựu rực rỡ về mọi mặt (chính trị, kinh tế - xã hội). Thông qua chính sách ruộng đất dưới triều đại này sẽ là một minh chứng cụ thể, sắc nét phản ánh tình hình kinh tế - xã hội, vai trò của Nhà nước đối với nông dân, đồng thời cũng cho thấy bản chất bóc lột mang tính triệt để của giai cấp phong kiến và sự bần cùng hoá của người nông dân. Đó là toàn bộ nội dung mà tôi muốn đề cập đến trong bài viết này. Song với trình độ còn hạn chế bài viết sẽ khó tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận được sự góp ý của thầy cô và các bạn để bài viết đạt được kết quả tốt hơn.

Xin chân thành cảm ơn!

Bố cục của bài viết được chia làm 4 phần:

Phần I: Tình hình kinh tế - xã hội của nước ta dưới thời Lê Sơ

Phần II: Chính sách ruộng đất của nhà Lê Sơ

Phần III: Vai trò và tác dụng của chính sách ruộng đất nhà Lê Sơ

Phần IV: Kết luận chung

PHẦN IV

KẾT LUẬN CHUNG

Chính sách ruộng đất của nhà Lê sơ trứoc tiên là sự kế thừa và phát huy các chính sách về ruộng đất của các triều đại trước, trên nền tảng đó nhà Lê sơ đã phát huy nhừng mặt tích cực, cố gắng sửa đổi mặt tiêu cực và đặt ra nhiều chính sách mới trước hết nhằm củng cố bộ máy chính quyền quan lieu, sau đó là phát triển đất nước. Bao trùm lên toàn bộ tiến trình phát triển đó, đó là chế độ sở hữu của nhà nước về ruộng đất luôn luôn giữ vị trí thống trị. Đương thời nó là cơ sở kinh tế chủ yếu, nguồn bóc lột chủ yếu của nhà nước trung ương, cũng là cái gốc tạo nên sức mạnh và sự bền vững chính trị của nhà nước. Chính trên cơ sở thống trị của chế độ sở hữu nhà nước về ruộng đất nhà nước trung ương đã ban hành những chính sách, biện pháp cần thiết có lợi cho sản xuất nông nghiệp. Nhà nước phong kiến thời Lê sơ đã tiến them một bước, gia tăng hiệu lực thực tế của chế độ sở hữu nhà nước, trực tiếp can thiệp vào vào cách chia, hướng ruộng đất công làng xã nhằm đạt tới một sự chi phối thực tế bộ phận ruộng đât thuộc sở hữu của mình. Tuy nhiên, dù đạt đến mức đó, nhà nước vẫn phải chấp nhận sự hưởng thụ trọn vẹn của dân làng đối với ruộng đất công của làng.

Cùng với chế độ sở hữu nhà nước về ruộng đất, sự tồn tại dai dẳng và bền vững của những tàn dư công xã nông thôn đã tạo nên tính châu Á của phương thức sản xuất ở Việt Nam các thế kỷ XI – XV. Vì vậy việc duy trì chế độ chiếm hữu làng xã về ruộng đất công ở các thế kỷ này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Dưới ảnh hưởng của xu thế tư hữu hoá, phong kiến hoá ngày càng mạnh, chế độ sở hữu nhà nước mới tiến công mạnh mẽ vào chế độ chiếm hữu làng xã, đẩy làng xã xuống địa vị người quản lý ruộng đất công của nhà nước. Làng xã mất quyền đo đạc, khai báo, mất cả quyền phân phối theo tục lệ.

Sự tồn tại và phát triển của chế độ sở hữu tư nhân về ruộng đất là một đặc trưng nổi bật của thế kỷ XV nói riêng và của toàn bộ thế kỷ XI- XV nói chung. Sự tồn tại và phát triển của chế độ sở hữu nhỏ của nông dân trongh suốt thời kỳ là một đặc điểm rất đáng chú ý của chế độ ruộng đất với quan hệ địa chủ tá điền và chế độ bóc lột địa tô là hình thứch sở hữu tương đối tiến bộ của chế độ phong kiến làm thành đặc trưng của chế độ ruộng đất phong kiến Việt Nam.

Trong thế kỷ XV, do nhiều nguyên nhân, chế độ sở hữu lớn về ruộng đất của nhà chùa hầu như hoàn toàn phá sản. Rải rác đây đó còn một vài chùa lớn với vài trăm hay vài chục mẫu ruộng.

Khai hoang mở rộng diện tích canh tác, lập làng là một hoạt động được tiến hành thường xuyên, liên tục không chỉ trong thời nhà Lê sơ mà trước đó đã có và nó còn tồn tại phát triển trong các giai đoạn về sau nữa. Có thể nói rằng, trong những điều kiện phát triển thấp kém và chậm chạp cuả lực lượng sản xuất, khai hoang mở rộng diện tích là một biện pháp tích cực, có tác dụng giải quyết những mâu thuẫn xã hội quan trọng.

Chính sách ruộng đất của nhà Lê sơ còn giữ một vị trí then chốt trong việc phát triển kinh tế - xã hội.

Như vậy có thấy bức tranh ruộng đất ở thế kỷ XV phát triển theo chiều hướng khá phức tạp ( sự phức tạp này được bắt đầu từ ngay những năm đầu thế ký XI ). Chế độ ruộng đất không phát triển nhanh theo một hướng nhất định, mà dưới sự chi phối của các thế lực phong kiến, quá trình phong kiến hoá và chế độ sở hữu làng xã đã làm phức tạp hoá tình các vấn đề ruộng đất. Cho đến cuối thế kỷ XV phương thức sản xuất phong kiến đã được xác lập về cơ bản. Bằng chính sách quân điền và lộc điền nhà nước đã thực hiện quyến sở hữu ruộng đất công trong cả nước một cách chặt chẽ làm cho nhà vua trở thành người đứng đầu của đẳng cấp phong kiến, chiếm hữu lớn về ruộng đất, làng xã phần nào bị mất đi quyền lực về ruông đất của mình, thay vào đó là sự lệ thuộc chặt chẽ vào nhà nước. Nhà nước biến những nông dân cày ruộng công thành tá điền thực sự, chế độ thuế ruộng công trở thành một hình thưc tô - thuế hợp nhất của nhà nước còn mạnh thì có thể dễ dàng quản lý đất nước, nhưng khi đất nước bất đầu có biểu hiện của sự suy yếu, sẽ nhanh chóng dẫn đến tình trạng các cứ, phân phong quyền lực và nhanh chóng đi đến sụp đổ (điều này đã được lịch sử chứng minh vào giữa thế kỷ XV nhà Lê sơ sụp đổ). Chế độ ban thưởng và phân phong ruộng đất của nhà Lê sơ cho các công thần và quý tộc có phần rất hậu, với chính sách này nhà Lê nhà Lê sơ đã tạo điều kiện thuận lợi cho giai cấp phong kiến mở rộng và phát triển mạnh mẽ, song song với quá trình này là tình trạng mua bán ruộng đất diễn ra ồ ạt, tư hữu ngà càng phát triển, phát sinh nhiều hiện tượng tieu cực trong xã hội, gây nên tình trạng bất ổn định, đất nước phát triển vượt ra ngoài tầm kiểm soát của nhà nước. Nhiều mâu thuẫn mới nảy sinh, đặc biệt tình tình trạng phân hoá xã hội diễn ra ngày càng mạnh mẽ, người giàu thì càng giàu hơn còn người nghèo và giai cấp nông dân - lực lượng sản xuất chính, nuôi sống cả xã hội thì ngày càng bị bần cùng hoá, đời sống bấp bênh. Khi tình trạng này phát triển lên đến đỉnh cao thì tất yếu phải xảy ra đó là những cuộc đấu tranh lật đổ chính quyền thống trị, thiết lập một xã hội mới.

Nói tóm lại, chính sách ruộng đất của nhà Lê sơ tuy còn nhiều hạn chế, nhưng chủ yếu tập trung ở giai đoạn về sau khi nhà nước bắt đầu có những dấu hiệu biểu hiện của sự suy tàn; song chúng ta cũng không thể phủ nhận những tác dụng tích cực mà nhà Lê sơ đã đạt được trong thời gian tồn tại của mình. Những chính sách đó phần nào đã nói lên sự cố gắng đổi mới đất nước ttheo chiều hướng tích cực của các vị vua thời Lê sơ.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Lê Ngọc Tạo, Các chính sách về xã hội của nhà nước thời Lê sơ (1428 – 1527), luận án tiến sĩ lịch sử, Hà Nội 2001.

2. Đỗ Đức Hung, Nguyễn Đức Nhuệ, Trần Thị Vinh, Trương Thị Yến; Việt Nam những sự kiện lịch sử từ khởi thuỷ đến 1885, NXB Giáo Dục.

3. Nguyễn Quang Ngọc, (Cb), Tiến trình lịch sử Việt Nam, NXB Giáo Dục

4. Học viện chính trị quốc gia thành phố Hồ Chí Minh, phân viện Hà Nội, khoa lịch sử, Một số chuyên đề về lịch sử Việt Nam, tập bài giảng, NXB Chính trị Quốc Gia.

5. Nguyễn Khắc Đạm, Góp mấy ý kiến về vấn đề ruộng tư trong lịch sử Việt Nam, Tạp chí nghiên cứu lịch sử.

6. Phan Huy Lê, Chế độ ban cấp ruộng đất thời Lê sơ và tính chất sở hữu của loại ruộng đất thế nghiệp, Tạp chí nghiên cứu lịch sử, số 4/1981, trang 15.

7. Phan Huy Lê, lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam, tập 2

8. Phan Huy Chú, Lịch triều hiến chương loại chí, tập 3, (Khoa mục chí, Quốc Dụng chí, Hình luật chí), NXB Sử học, Hà Nội 1961

9. Trần Trọng Kim, Việt Nam sử lược, NXB Văn hoá.

10. Vũ Huy Phúc, tìm hiểu chế độ ruộng đất Việt Nam ( nửa đầu thế kỷ XIX) NXB Khoa học xã hội, Hà Nội 1979.

11. Văn Tân, Sự khác biệt về chất: Giữa xã hội thời Trần và xã hội thời Lê sơ, tạp chí nghiên cứu lịch sử.

12. Lê Ngọc Tạo, Các chính sách về xã hội của nhà nước thời Lê sơ (1428 – 1527), luận án tiến sĩ lịch sử, Hà Nội 2001.

13. Đỗ Đức Hung, Nguyễn Đức Nhuệ, Trần Thị Vinh, Trương Thị Yến; Việt Nam những sự kiện lịch sử từ khởi thuỷ đến 1885, NXB Giáo Dục.

14. Nguyễn Quang Ngọc, (Cb), Tiến trình lịch sử Việt Nam, NXB Giáo Dục

15. Học viện chính trị quốc gia thành phố Hồ Chí Minh, phân viện Hà Nội, khoa lịch sử, Một số chuyên đề về lịch sử Việt Nam, tập bài giảng, NXB Chính trị Quốc Gia.

16. Nguyễn Khắc Đạm, Góp mấy ý kiến về vấn đề ruộng tư trong lịch sử Việt Nam, Tạp chí nghiên cứu lịch sử.

17. Phan Huy Lê, Chế độ ban cấp ruộng đất thời Lê sơ và tính chất sở hữu của loại ruộng đất thế nghiệp, Tạp chí nghiên cứu lịch sử, số 4/1981, trang 15.

18. Phan Huy Lê, lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam, tập 2

19. Phan Huy Chú, Lịch triều hiến chương loại chí, tập 3, (Khoa mục chí, Quốc Dụng Chí, Hình luật chí), NXB Sử học, Hà Nội 1961

20. Trần Trọng Kim, Việt Nam sử lược, NXB Văn hoá.

21. Vũ Huy Phúc, tìm hiểu chế độ ruộng đất Việt Nam ( nửa đầu thế kỷ XIX) NXB Khoa học xã hội, Hà Nội 1979.

22. Văn Tân, Sự khác biệt về chất: Giữa xã hội thời Trần và xã hội thời Lê sơ, tạp chí nghiên cứu lịch sử.

MỤC LỤC

LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 1

PHẦN I: TÌNH HÌNH XÃ HỘI VIỆT NAM ĐẦU THẾ KỈ XV 3

PHẦN II: CHÍNH SÁCH RUỘNG ĐẤT CỦA NHÀ LÊ SƠ (1428 – 1527 ) 7

I - Chính sách của nhà Lê sơ đối với bộ phận ruộng đất thuộc sở hữu trực tiếp của nhà nước 8

II - Chính sách của nhà Lê sơ đối với ruộng đất thuộc sở hữu nhà nước 9

1.1. Ruộng đất do nhà nước trực tiếp quản lí, (ruộng quốc khố) 10

1.2. Chính sách ban thưởng ruộng đất cho các công thần 12

1.2.1. Chính sách ban thưởng ruộng đất cho các công thần khai quốc 12

1.2.2. Chính sách ban thưởng ruộng đất ở các triều vua sau: 14

1.3 Chính sách ban cấp ruộng lộc 17

1.4 Ruộng đồn điền và khai hoang 20

1.4.1Chính sách ruộng đồn điền của nhà Lê sơ 20

1.4.2Chính sách khẩn hoang của nhà Lê sơ 21

2. Ruộng đât công làng xã, chế độ quân điền thời Lê sơ. 23

2.1 Ruộng đất công làng xã. 23

2.2 Chế độ quân điền thời Lê sơ. 25

2.2.1 Chính sách quân điền dưới thời Lê Thái Tổ 26

2.2.2 Chính sách quân điền dưới thời Lê Thánh Tông 26

3. Sự phát triển của chế độ tư hữu ruộng đất 30

3.1. Những chính sách ruộng đất của nhà Lê sơ đối với ruộng đất tư hữu 30

3.1.1. Về mua bán ruộng đất 31

3.1.2 Về ruộng đất bán lại cho con cháu 32

3.1.3. Về ruộng đất của vợ và chồng 34

3.2 Về ruộng đất địa chủ 34

3.3Tình hình điền trang 36

3.4.Ruộng đất nhà chùa 37

PHẦN III VAI TRÒ, TÁC DỤNG CỦA CHÍNH SÁCH RUỘNG ĐẤT CỦA NHÀ LÊ SƠ 38

1. Vai trò của chính sách ruộng đất của nhà Lê Sơ 38

PHẦN IV 41

KẾT LUẬN CHUNG 41

TÀI LIỆU THAM KHẢO 44