Vào những năm đầu của thập kỷ 90, công cuộc đổi mới do Đảng khởi xướng đã bước đầu thu được kết quả. Hiến pháp 1992 được ban hành đã khẳng định cơ sở pháp lý vững chắc cho việc thực hiện cơ chế kinh tế thị trường với sự tham gia của nhiều thành phần kinh tế, có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Sự nghiệp này đã trở thành ý chí thống nhất của toàn Đảng, toàn dân.

Những thành tựu của công cuộc đổi mới đã ảnh hưởng sâu sắc đến toàn bộ đời sống kinh tế xã hội Việt Nam. Hàng loạt những vấn đề mới xuất hiện và cũng hàng loạt vấn đề của cơ chế cũ đang được xem xét, nhìn nhận lại, thậm chí đứng trước nguy cơ: tồn tại hay không tồn tại ? Câu hỏi này được đặc biệt đặt ra đối với các hợp tác xã - hình thức tổ chức kinh tế tập thể - một trong hai thành phần kinh tế cơ bản của cơ chế kế hoạch hóa tập trung đã từng tồn tại gần 40 năm nay.

Trong thời kỳ cao điểm (năm 1987) cả nước có 33.000 hợp tác xã với hàng triệu lao động. Đến năm 1990 giảm xuống còn 13.000 hợp tác xã với 450.000 lao động và năm 1991 chỉ còn 6.900 hợp tác xã với 337.000 lao động. Như vậy, năm 1991 so với năm 1987 khu vực kinh tế tập thể đã giảm 70% số cơ sở và 72% số lao động [21, tr. 86]. Có thể nói đây là một sự suy giảm, tan rã đáng báo động, tạo nên những tác động không nhỏ đối với nền kinh tế cũng như đối với tâm lý của hàng triệu người lao động đã và đang làm việc trong loại hình tổ chức kinh tế này. Hợp tác xã đã trở thành mối quan tâm lớn của toàn xã hội Việt Nam trong những năm đầu của công cuộc chuyển đổi cơ chế quản lý kinh tế. Trong điều kiện mới, với sự hội nhập quốc tế và khu vực, bằng sự đánh giá khách quan, khoa học giữa phong trào hợp tác hóa của Việt Nam với thế giới, chúng ta càng nhận thức rõ hơn những bất hợp lý của mô hình hợp tác xã - tập thể hóa.

Năm 1996, trước những đòi hỏi bức xúc của thực tiễn cuộc sống, Luật Hợp tác xã đã được ban hành. Đây là một cơ sở pháp lý quan trọng, tạo môi trường thuận lợi cho việc tổ chức và hoạt động của các hợp tác xã kiểu mới. Tuy nhiên, qua 4 năm thi hành, do nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan việc áp dụng và thực hiện Luật Hợp tác xã vẫn còn nhiều bất cập. Do đó, ngay cả khi Luật Hợp tác xã đã được ban hành, vấn đề đổi mới tổ chức và quản lý các hợp tác xã theo Luật vẫn là một vấn đề cấp bách và thiết thực bởi vì, sự thi hành pháp luật còn quan trọng hơn là sự tạo ra nó.

Vấn đề không còn là có tồn tại nữa hay không mà là: các hợp tác xã ở Việt Nam cần được đổi mới như thế nào để có được bản chất của các hợp tác xã truyền thống đã tồn tại hàng trăm năm nay trên thế giới, để tiếp tục hoạt động một cách có hiệu quả trong cơ chế kinh tế mới hiện nay ở nước ta? Vì vậy, tôi đã chọn đề tài: "Những vấn đề pháp lý về đổi mới tổ chức và quản lý các hợp tác xã" để làm luận án tiến sĩ luật học của mình. Cùng với các công trình nghiên cứu khác, Luận án này sẽ góp phần đưa Luật Hợp tác xã vào cuộc sống, phát huy tác dụng trong công cuộc hợp tác hóa, xây dựng các hợp tác xã kiểu mới trong nền kinh tế thị trường hiện nay ở Việt Nam.

Kết cấu đề tài:

Chương 1: Cơ sở lý luận của việc đổi mới tổ chức và quản lý các hợp tác xã

Chương 2: Cơ sở pháp lý và thực tiễn của việc đổi mới tổ chức và quản lý các hợp tác xã

Chương 3: Một số khuyến nghị nhằm tiếp tục hoàn thiện các quy định pháp luật về tổ chức và quản lý các hợp tác xã