[FONT=Times New Roman]1. Tổng quan về lãi suất. Lãi suất được ghi nhận trong Bộ luật Dân sự (BLDS) nhưng không được BLDS định nghĩa. Thông thường, lãi suất được hiểu là khoản tiền mà bên vay phải trả cho bên cho vay do đã được bên cho vay giao tài sản để sử dụng. Nhìn từ góc độ pháp lý thì chính sách về lãi suất thay đổi theo thời gian và rất khác nhau từ xã hội này sang xã hội khác. Trong quá khứ, một số nước - nhất là những nước tôn giáo - nghiêm cấm vay có lãi. Ngày nay, hầu như các nước đều chấp nhận vay có lãi và thuận ngữ “lãi suất” không xa lạ trong pháp luật cũng như khoa học pháp lý Việt Nam.

[FONT=Times New Roman]Các quy định hiện nay về lãi suất nằm tản mạn trong BLDS và không đầy đủ. Chẳng hạn, trong thực tế không hiếm trường hợp một bên phải thanh toán cho bên kia nợ gốc và lãi nhưng khi thanh toán thì chỉ thanh toán được một phần. Phần đã thanh toán được tính vào nợ gốc hay khoản lãi? Theo tài liệu so sánh thì phần lớn các nước châu Âu ưu tiên tính lãi trước. Ví dụ, việc thanh toán được tính trên lãi trước nợ gốc được ghi nhận ở Bỉ, Bồ Đào Nha, Đức, Ý, Pháp, Tây Ban Nha1. Ở Việt Nam, quy định về vấn đề này không rõ nhưng thực tiễn xét xử lại theo hướng như các nước vừa nêu. Theo một bản án của Tòa án nhân dân tỉnh Trà Vinh, về “nguyên tắc vay lãi phải được trả trên vốn gốc trả lãi xong mới trả vốn gốc”2. Trong các vụ việc tương tự, Toà dân sự Toà án nhân dân tối cao (TANDTC) cũng theo hướng giải quyết này. Ví dụ, năm 1992, bà Phượng cho ông Khoe vay 32,666 lượng vàng với thời hạn một năm có lãi suất. Sau khi vay, ông Khoe đã trả được 29 lượng. Tuy nhiên, phía bà Phượng cho rằng đây là trả lãi còn ông Khoe cho rằng đây là trả gốc. Theo Toà dân sự TANDTC, “do giấy biên nhận trả vàng không ghi là trả gốc hay trả lãi, nhưng về nguyên tắc khi vay có quy định lãi thì số vàng đã trả cần được xác định là trả lãi và cấp phúc thẩm đã tính số vàng đã trả trừ vào số lãi phải trả là đúng”3. Tương tự như vậy, đối với vụ vay tiền có lãi và bên vay đã trả được năm triệu đồng nhưng bên cho vay cho rằng, đây là trả lãi, còn bên vay cho rằng, đây là trả gốc thì theo Toà dân sự TANDTC, “đến hạn bên vay không trả được gốc và lãi thì số tiền trả nợ ở giai đoạn sau phải được trừ vào tiền lãi như án phúc thẩm đã xác định là đúng”4. Có lẽ, khi sửa đổi về lãi suất trong BLDS, chúng ta cũng nên bổ sung những khiếm khuyết về lãi suất và, đối với quan hệ giữa gốc và lãi, chúng ta nên luật hóa “án lệ” nêu trên5.

[FONT=Times New Roman]Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi không có ý định nghiên cứu vấn đề lãi suất một cách tổng thể mà chỉ đề cập tới vấn đề “lãi suất trần (LST) cho vay”, một vấn đề đã được bàn cãi trong giới luật học từ rất lâu.

.

TÀI LIỆU

[FONT=Times New Roman](1) Xem G. Rouhette (chủ biên), Bộ nguyên tắc châu Âu về hợp đồng, Nxb. Société de législation comparée, 2003, tr. 267.

[FONT=Times New Roman](2) Bản án số 92/DSPT ngày 06/7/2004 của TAND tỉnh Trà Vinh.

[FONT=Times New Roman](3) Quyết định số 168/GĐT-DS ngày 22/9/2003 của Toà dân sự, TANDTC.

[FONT=Times New Roman](4) Quyết định số 183/GĐT-DS ngày 23/10/2002 của Toà dân sự TANDTC .

[FONT=Times New Roman](5) Về vấn đề lãi suất trong thực tiễn xét xử Việt Nam, xem thêm Đỗ Văn Đại, Luật hợp đồng Việt Nam - Bản án và Bình luận bản án, Nxb. CTQG 2009 (Tái bản lần thứ nhất, có sửa chữa, bổ sung), Bản án số 16, 19 và 20.

[FONT=Times New Roman](6) Bản án số 304/2008/DSPT ngày 14/07/2008 của TAND tỉnh An Giang.

[FONT=Times New Roman](7) Bản án số 131/2008/DSPT ngày 29/4/2008 của TAND tỉnh Kiên Giang.

[FONT=Times New Roman](8) Công văn của TANDTC số 46/KHXX ngày 17/5/1997 về thẩm quyền xử lý hợp đồng vô hiệu (gửi Uỷ ban nhân dân quận Ba Đình - Hà Nội).

[FONT=Times New Roman](9) M. Mariani, L’usure-Les limites de la réglementation, JCP E 2002, n° 42.

[FONT=Times New Roman](10) D. Caramalli, La loi pour l’initiative économique et le déplafonnement des taux d’intérêt : une nouvelle étape dans l’histoire de l’usure, Petites affiches 25/08/2003, tr. 4.

[FONT=Times New Roman](11) Ở Canada hiện nay có quy định về nặng lãi trong Bộ luật Hình sự (từ năm 1981): không được vượt quá 60%. Tuy nhiên dường như Canada không có quy định về lãi suất trần trong pháp luật dân sự.

[FONT=Times New Roman](12) Kinh nghiệm cho thấy, ngân hàng thường muốn hoàn toàn tự do và mong muốn này không có gì khó hiểu: ai cũng muốn tự do. Ở Pháp chẳng hạn, các ngân hàng thường kiến nghị bỏ lãi suất trần cho mọi hoạt động vay. Tuy nhiên, các cơ quan quyền lực của Pháp vẫn quyết tâm giữ những quy định này đối với một số hoạt động vay.

[FONT=Times New Roman](13) Bản án số 1184/2007/KDTM-ST ngày 10/7/2007 của TANDTP Hồ Chí Minh.

[FONT=Times New Roman](14) Bản án số 1743/2007/KDTM-ST ngày 20/9/2007 của TANDTP Hồ Chí Minh.

[FONT=Times New Roman](15) Bản án số 854/2007/KDTM-ST ngày 28/5/2007 của TANDTP Hồ Chí Minh.

[FONT=Times New Roman](16) Bản án số 801/2008/KDTM-ST ngày 3/6/2008 của TANDTP Hồ Chí Minh.

[FONT=Times New Roman](17) Việc rút xuống mức không được vượt quá này đã được quy định trong BLDS của miền Nam trước đây : theo Điều 1188, « lợi xuất dân sự nếu ấn định quá 12% và lợi xuất thương sự nếu ấn định quá 24% sẽ phải rút xuống bằng mức ấy và số lãi trả thừa sẽ được hoàn lại hoặc khấu trừ vào tiền vốn ».

[FONT=Times New Roman]