BẢO HỘ TRI THỨC TRUYỀN THỐNG

1.KHÁI QUÁT CHUNG VỀ TRI THỨC TRUYỀN THỐNG:

1.1 Lịch sử ra đời và khái niệm tri thức truyền thống:

Tri thức truyền thống là yếu tố đã có từ lâu đời, được xem là một yếu tố giúp phân biệt các cộng đồng dân cư với nhau. Đối với vài cộng đồng, tri thức truyền thống còn tiếp nhận các yếu tố cá nhân và yếu tố tâm linh, đồng thời phản ánh lợi ích của cả cộng đồng. Nhiều cộng đồng dựa vào vốn tri thức truyền thống này để tồn tại và phát triển.

Khái niệm tri thức truyền thống có thể được hiểu theo nhiều cách khác nhau, tùy thuộc vào từng cộng đồng khác nhau.

Mặc dù đã được nghiên cứu từ lâu, nhưng cho tới nay khái niệm về tri thức truyền thống vẫn chưa được thống nhất. Nói cách khác, tri thức truyền thống được định nghĩa theo nhiều cách khác nhau tùy thuộc vào các lĩnh vực chuyên môn và theo các mục đích sử dụng thuật ngữ khác nhau. Khái niệm tri thức truyền thống đã được Tổ chức Sở hữu trí tuệ (SHTT) Liên hợp quốc (WIPO) nghiên cứu từ năm 1978, mặc dù ban đầu chỉ giới hạn ở một loại tri thức truyền thống là "các hình thức thể hiện văn hóa dân gian" (Expressions of Folklore), nhằm đưa ra thuật ngữ đầy đủ và chính xác về đối tượng này. Vào năm 1982, "các quy định mẫu dành cho luật quốc gia về bảo hộ các hình thức thể hiện văn hóa dân gian chống lại việc khai thác trái phép và những hành vi xâm phạm khác" đã được WIPO phối hợp với Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) soạn thảo và công bố, trong đó có định nghĩa về "các hình thức thể hiện văn hóa dân gian". Đến nay thuật ngữ "tri thức truyền thống" không chỉ giới hạn ở "các hình thức thể hiện văn hóa dân gian" mà còn bao gồm các đối tượng khác như tri thức bản địa, kiến thức cổ truyền, kinh nghiệm dân gian . Để thống nhất về cách dùng thuật ngữ, trong Báo cáo về các cuộc khảo sát về SHTT và tri thức truyền thống (1998-1999), dưới góc độ SHTT, WIPO đã định nghĩa "tri thức truyền thống" là các sản phẩm văn học, nghệ thuật hoặc khoa học dựa trên truyền thống; sự biểu diễn; các sáng chế; các phát minh khoa học; các kiểu dáng; các nhãn hiệu, tên và biểu tượng; các thông tin bí mật; và tất cả các sáng kiến hoặc sản phẩm sáng tạo khác là thành quả của hoạt động trí tuệ dựa trên truyền thống trong các lĩnh vực công nghiệp, khoa học, văn học hoặc nghệ thuật. Cụm từ "dựa trên truyền thống" được hiểu là các hệ thống tri thức, các sản phẩm sáng tạo, sáng kiến và các hình thức thể hiện văn hóa được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, thường thuộc về hoặc gắn liền với một nhóm người cụ thể hoặc vùng lãnh thổ cụ thể nơi nhóm người đó sinh sống, được phát triển thường xuyên để thích nghi với môi trường biến đổi. Theo khái niệm này, thuật ngữ "các hình thức thể hiện văn hóa dân gian" được hiểu là những sản phẩm chứa yếu tố đặc trưng của di sản nghệ thuật truyền thống của cộng đồng. Các hình thức thể hiện văn hóa dân gian này có thể dưới dạng ngôn ngữ (truyện, thơ, câu đố dân gian .); âm nhạc (các bài hát dân gian, âm nhạc truyền thống .); động tác (múa dân gian, động tác thực hiện nghi lễ .) hoặc các dạng thể hiện hữu hình khác (các tác phẩm hội họa, điêu khắc, nghệ thuật tạo hình, sản phẩm thủ công mỹ nghệ .) và các tài sản văn hóa vật thể khác. Ngoài khái niệm về tri thức truyền thống của WIPO, một số nước cũng có các quy định riêng về thuật ngữ tri thức truyền thống. Một cách khái quát có thể hiểu: tri thức truyền thống là hệ thống tri thức mà người dân ở một cộng đồng tích lũy và phát triển dựa trên kinh nghiệm, đã được kiểm nghiệm qua thực tiễn và thường xuyên thay đổi để thích nghi với các môi trường văn hóa, xã hội