[FONT=Times New Roman]Cho đến nay, sau hơn 50 năm phát triển, dịch máy chứng tỏ là một ứng dụng

vô cùng thiết thực, đồng thời cũng là một bài toán khá hóc búa đặt ra cho các nhà

khoa học trên toàn thế giới. Từ đầu thập niên 1960, các nhà khoa học đã đúc kết lại

ba chiến lược dịch máy cơ bản, đó là dịch trực tiếp, dịch thông qua ngôn ngữ trung

gian và dịch dựa trên chuyển đổi. Và qua thực tế, chiến lược dịch dựa trên chuyển

đổi đã khẳng định được tính hiệu quả và tiềm năng của nó, và đây cũng là cách tiếp

cận mà chúng em đã và đang theo đuổi để xây dựng một hệ dịch tự động từ tiếng

Anh sang tiếng Việt.

Trong hệ dịch dựa trên sự chuyển đổi, khối chuyển đổi cây cú pháp (cấu trúc)

giữ một vai trò quan trọng, quyết định chất lượng hệ dịch. Vì lý do đó, chúng em đã

quyết định chọn “Xây dựng chương trình chuyển đổi cây cú pháp trong hệ dịch

Anh-Việt” làm đề tài luận văn tốt nghiệp cử nhân của mình. Khối chuyển đổi cây cú

pháp đảm nhiệm việc thay đổi trật tự, chèn, xoá các thành phần trong cây cú pháp

của câu Tiếng Anh sao cho sau khi hoàn tất việc gắn nghĩa, ta sẽ thu được câu tiếng

Việt có trật tự từ hợp lý.

Luận văn được tổ chức thành các phần chính sau:

™ Chương 1: Giới thiệu tầm quan trọng, mục tiêu, phạm vi của đề tài, cơ sở

lý thuyết ngôn ngữ học, tin học và hướng tiếp cận vấn đề.

™ Chương 2: Điểm qua các cách tiếp cận chuyển đổi cấu trúc.

™ Chương 3: Thuật toán nền tảng, mô hình học và mô hình áp dụng chuyển

đổi cây cú pháp.

™ Chương 4: Thiết kế – Cài đặt

™ Chương 5: Thử nghiệm – đánh giá

™ Chương 6: Kết quả – Kết luận – Hướng phát triển

™ Phần phụ lục. Tài liệu tham khảo. Luận văn tốt nghiệp

Danh sách các hình .................................................. ...11

Danh sách các bảng............................................ ...............13

1..TỔNG QUAN VỀ CHUYỂN ĐỔI CÂY CÚ PHÁP......................................14

1.1 Đặt vấn đề .................................................. .....................................14

1.2 Các chiến lược dịch máy.............................................. ..................16

1.1.1 Chiến lược dịch trực tiếp............................................ ...........................16

1.1.2 Chiến lược dịch dựa trên ngôn ngữ trung gian .....................................17

1.1.3 Chiến lược dịch dựa trên sự chuyển đổi ...............................................18

1.2 Vai trò của chuyển đổi cây cú pháp trong cách tiếp cận dựa trên

chuyển đổi............................................ .............20

1.3 Cơ sở lý thuyết.......................................... ......................................22

1.3.1 Cơ sở lý thuyết ngôn ngữ học của việc chuyển đổi ..............................23

1.3.2 Cơ sở lý thuyết tin học - Hướng tiếp cận vấn đề ..................................33

2................................................. .................................................. .....35 2

CÁC HƯỚNG TIẾP CẬN CHUYỂN ĐỔI CẤU TRÚC TRONG DỊCH

MÁY.............................................. .................................................. ................35

2.1 Hướng tiếp cận dựa trên luật cố định ..........................................35

2.1.1 Cơ chế chuyển đổi của cách tiếp cận dựa trên luật cố định ..................35

2.1.2 Nhận xét .................................................. ..............................................38

2.2 Hướng tiếp cận sử dụng case-frame............................................. 39

2.2.1 Chuyển đổi các thông tin cấp độ câu .................................................. ..40

2.2.2 Chuyển đổi ngữ động từ.............................................. ..........................41

2.2.3 Sự chuyển đổi của định ngữ, bổ ngữ............................................. ........42

2.2.4 Tự điển chuyển đổi............................................ ....................................43

2.2.5 Nhận xét .................................................. ..............................................44

2.3 Hướng tiếp cận sử dụng TAG đồng bộ (STAG)..........................44

2.3.1 Văn phạm TAG............................................... ......................................45

2.3.2 TAG đồng bộ (STAG) .................................................. ........................49

2.3.3 Nhận xét .................................................. ..............................................52

2.4 Cách tiếp cận phân tích ngữ pháp song song ..............................53

2.4.1 Ngữ pháp chuyển dịch đảo có thống kê (SITG) ...................................53

2.4.2 Thuật toán phân tích cú pháp song song với SITG...............................55

2.4.3 Đánh nhãn cấu trúc............................................. ...................................58

2.4.4 Chuyển đổi cây cú pháp song song cho cả hai ngôn ngữ .....................58

2.4.5 Nhận xét .................................................. ..............................................59

2.5 Cách tiếp cận dựa trên cấu trúc vị từ - đối số .............................60

2.5.1 Rút trích các cấu trúc vị từ - đối số .................................................. .....60

2.5.2 Khối chuyển đổi cấu trúc .................................................. ....................62

2.5.3 Nhận xét .................................................. ..............................................64

2.6 Tổng kết chương .................................................. ..........................65

3MÔ HÌNH CHUYỂN ĐỔI CÂY CÚ PHÁP .................................................6 6

3.1 Phương pháp học hướng lỗi dựa trên sự chuyển trạng thái ......66

3.1.1 Ý tưởng .................................................. ...............................................66

3.1.2 Thuật toán học TBL của Eric Brill............................................. ...........68

3.1.3 Nhận xét .............................70

3.2 Thuật toán học nhanh FnTBL............................................. .........71

3.2.1 Hình thức hóa TBL .................................................. .............................72

3.2.2 Thuật toán FnTBL............................................. ....................................73

3.3 Mô hình chuyển đổi cây cú pháp sử dụng thuật toán FnTBL ...78

3.3.1 Mô hình áp dụng chuyển đổi cây cú pháp ............................................80

3.3.2 Mô hình học luật chuyển đổi bằng phương pháp học FnTBL ..............82

3.4 Nâng cao khả năng mở rộng cho mô hình học ............................95

4.CÀI ĐẶT CHƯƠNG TRÌNH .................................................. ......................97

4.1 Thiết kế .................................................. .........................................97

4.1.1 Mô hình tổng thể .................................................. .................................97

4.2 Thuật toán gán nhãn cơ sở cho ngữ liệu ......................................99

4.2.1 Thuật toán............................................. .................................................9 9

4.2.2 xây dựng cây cú pháp............................................. ..............................99

4.2.3 xây dựng cây quan hệ.............................................. ...........................103

4.2.4 Thuật toán chuyển đổi theo nguyên tắc ..............................................105

4.3 Học chuyển đổi cùng cấp............................................. ................106

4.3.1 xây dựng ngữ liệu học............................................. ...........................106

4.3.2 xây dựng khung luật cho bộ học chuyển đổi cùng cấp ......................108

4.3.3 Sơ đồ lớp của chương trình học .................................................. ........114

4.3.4 xây dựng bộ luật (giai đoạn học cùng cấp) ........................................114

4.3.5 Áp dụng bộ luật chuyển đổi cùng cấp............................................. ....116

4.4 Học chuyển đổi khác cấp............................................. ................117

4.4.1 xây dựng ngữ liệu học............................................. ...........................117

4.4.2 xây dựng khung luật cho quá trình học chuyển đổi khác cấp ............120

4.4.3 Sơ đồ lớp của chương trình học .................................................. ........125

4.4.4 xây dựng bộ luật (giai đoạn học khác cấp) ........................................125

4.4.5 Áp dụng bộ luật chuyển đổi khác cấp .................................................1 27

THỬ NGHIỆM – ĐÁNH GIÁ .................................................. ..................128

5.1 Thử nghiệm.......................................... .........................................128

5.1.1 Độ đo sử dụng .................................................. ...................................128

5.1.2 Kết quả học rút luật chuyển đổi .................................................. ........129

5.1.3 Một số kết quả chuyển đổi .................................................. ................131

5.2 Đánh giá .................................................. ......................................134

5.2.1 Ngữ liệu thử nghiệm .................................................. .........................134

5.2.2 Nhận xét .................................................. ............................................135

6...TỔNG KẾT .................................................. ................................................13 7

6.1 Kết quả............................................. .............................................137

6.2 Hướng phát triển........................................... ...............................137

6.3 Kết luận............................................ .............................................138

PHỤ LỤC 1................................................. .................................................1 39

KHUNG LUẬT VÀ MỘT SỐ LUẬT CÙNG CẤP......................................139

PHỤ LỤC 2................................................. .................................................1 41

KHUNG LUẬT VÀ MỘT SỐ LUẬT KHÁC CẤP......................................141

PHỤ LỤC 3................................................. .................................................1 42

MỘT SỐ KẾT QUẢ DỊCH SỬ DỤNG KHỐI CHUYỂN ĐỔI CÂY CÚ

PHÁP VCLTRANSFER....................................... ..............142

PHỤ LỤC 4................................................. .................................................1 47

MỘT SỐ CÂU DỊCH CỦA HAI HỆ DỊCH ...............................................147

PHỤ LỤC 5................................................. .................................................1 53

HỆ THỐNG NHÃN NGỮ PHÁP .................................................. .............153