Lịch sử xã hội loài người từ khi có giai cấp là lịch sử đấu tranh giai cấp. Đó là cuộc đấu tranh giữa các giai cấp đối kháng nhau, là cuộc đấu tranh giữa những kẻ áp bức bóc lột và những người bị áp bức bóc lột. Trong các cuộc đấu tranh giai cấp ấy bao giờ cũng xuất hiện các lực lượng, các tổ chức đứng ra lãnh đạo phong trào, thể hiện bằng các hình thức tổ chức khác nhau và hình thức tổ chức cao nhất là sự ra đời của các chính đảng của các giai cấp, hay còn gọi là các đảng chính trị

Đảng chính trị là sản phẩm của cuộc đấu tranh giai cấp và là yêu cầu tất yếu của đấu tranh giai cấp. Đó là tổ chức tự nguyện của ngững người có cùng mục tiêu, lý tưởng, theo đuổi cùng một mục đích chính trị nhất định, hướng đến thiết lập sự thống trị của giai cấp mình. Đảng chính trị không phải là toàn bộ giai cấp mà là một bộ phận của giai cấp, gắn bó hữu cơ với giai cấp, và đây là bộ phận bao gồm những phần tử ưu tú nhất, tiên tiên nhất trong giai cấp, là bộ phận nòng cốt, tiên phong của giai cấp. Tính chất tiền phong và vai trò nòng cốt của đảng chính trị thể hiện ở chỗ, nói như C.Mác và Ph.Ăngghen, nó không những là người đại biểu cho lợi ích của toàn bộ phong trào giai cấp mà còn là người luôn đi đầu, dẫn dắt, thúc đẩy sự phát triển của phong trào theo mục đích chính trị của giai cấp. Bàn về vai trò của chính đảng trong cuộc đấu tranh giai cấp của giai cấp công nhân, C.Mác và Ph.Ăngghen viết: “Trong cuộc đấu tranh của mình chống quyền lực liên hợp của các giai cấp hữu sản, giai cấp công nhân, chỉ khi được tổ chức thành một chính đảng độc lập đối lập với tất cả các chính đảng cũ do các giai cấp hữu sản lập nên, thì mới có thể hành động với tư cách là một giai cấp” C.Mác và Ph. Ăngghen Toàn tập, Nxb CTQG, H. 1995, tập 18, tr. 203.

Khi giành được thắng lợi, lật đổ được chính quyền cũ, thiết lập được chính quyền mới, thì đảng chính trị lãnh đạo chính quyền ấy thực hiện sự nghiệp xây dựng xã hội mới mang hình ảnh giai cấp của nó. Như vậy, đảng chính trị đó trở thành đảng lãnh đạo chính quyền nhà nước, đảng nắm chính quyền nhà nước, chi phối chính quyền nhà nước, và do đó, trở thành đảng cầm quyền. Vậy là, đảng cầm quyền là kết quả của cuộc đấu tranh giai cấp; và chỉ khi nào đảng chính trị giành được chính quyền, nắm chính quyền nhà nước thì khi đó mới trở thành đảng cầm quyền.

Đảng cầm quyền. Ở đây có một số thuật ngữ có liên quan cần phải thống nhất nhận thức: “đảng chấp chính”, “đảng nắm chính quyền”, “đảng lãnh đạo chính quyền”. Các khái niệm “đảng cầm quyền”, “đảng chấp chính”, “đảng nắm chính quyền”, “đảng lãnh đạo chính quyền” tuy diễn đạt khác nhau nhưng đều thống nhất là một, nhằm biểu đạt vị trí, vai trò của một đảng chính trị đã nắm được chính quyền. Các khái niệm trên đã được dùng từ lâu trong lịch sử ở các nước phương Tây để phân biệt giữa đảng chính trị đã nắm được chính quyền nhà nước với các đảng chính trị khác không nắm chính quyền, hoặc ở vị trí đối lập. Giai cấp thống trị tổ chức ra bộ máy nhà nước và sử dụng bộ máy nhà nước đó để thực thi quyền lực chính trị của giai cấp mình. Khi đó, quyền lực chính trị của giai cấp thống trị trở thành quyền lực nhà nước; như thế, nhà nước nào cũng là công cụ của giai cấp thống trị, được giai cấp ấy sử dụng để áp đặt ý chí của mình đối với các giai cấp khác và toàn xã hội; đồng thời để chống lại, đè bẹp, đập tan mọi sự chống đối của các giai cấp và lực lượnh chính trị khác.