Bài điều kiện                                                           Hoàng Thị Vân - K54B Lịch sử

Bài làm

Nói đến các đô thị cổ Việt Nam, chúng ta không thể không nhắc tới địa danh Phố Hiến. Nhân dân ta có câu: “Thứ nhất Kinh Kỳ, thứ nhì Phố Hiến”. Vậy, Phố Hiến là đô thị như thế nào mà lại có vai trò quan trọng “thứ nhỡ” của nước ta vào những thế kỷ XVI - XVIII?.

1. Vị trí địa lý

Phố Hiến còn được gọi là chợ Hiến (Hiến thị), dinh Hiến (Hiến danh) hoặc có khi là chợ dinh Hiến (Hiến danh thị).

Phố Hiến ngày nay thuộc địa phận thị xã Hưng Yên. Xưa kia Phố Hiến nằm sát bên bờ tả ngạn sông Hồng, nhưng do phù sa bồi đắp nên ngày nay đã ở cách dòng sông khoảng chừng 2 km. Theo đường sông, Phố Hiến cách Hà Nội 55 km. Trước đây từ Thăng Long xuôi thuyền xuống Phố Hiến mất khoảng 2 ngày, ngược dòng lên Kinh đô mất 3 ngày.

Vị trí của Phố Hiến có vai trò đặc biệt quan trọng đối với các tuyến giao thông đường thuỷ thuộc hệ thống sông Hồng-sông Thái Bình nằm trong vùng đồng bằng Bắc Bộ. Bằng đường thuỷ, từ Phố Hiến có thể liên lạc tới hầu hết các địa phương thuộc các trấn Sơn Nam, Hải Dương, An Quảng. Phố Hiến là nơi trung chuyển, cửa ngõ án ngữ hoặc thông thương của mọi tuyến giao thương đường sông từ vùng biển Bắc Bộ đi sâu vào đất liền tới Kinh thành Thăng Long, qua các tuyến sông Đáy, sông Hồng, sông Thái Bình. Vị trí này được thể hiện rõ trên Bản đồ dòng chảy Sông Đàng Ngoài từ Cacho (Hà Nội) ra đến biển do một nhà hàng hải người Anh vẽ vào thế kỷ XVII. Trong chuyến du hành đến Đàng Ngoài Việt Nam năm 1688, một nhà hàng hải người Anh tên là William Dampier đã nhắc đến hai cửa sông chính từ biển Đông vào Đàng Ngoài là cửa Rokbo và cửa Domea.

Cửa Rokbo là cửa sông Đáy, cửa sông lớn nhất kể từ phía Nam, trong các thư tịch cổ còn mang tên Cửa Đại, Cửa Đại Ác hoặc Cửa Liêu. Tên Rokbo là biến âm của Độc Bộ, tên đoạn hạ lưu sông Đáy thông ra biển, ngược lên sông Vị Hoàng (thuộc Nam Định), ăn thông vào sông Hồng. Vào thế kỷ XVII, cửa sông này tương đối nông, độ nước sâu không quá 12 bộ (khoảng 3, 648 m), nhưng đáy là một lớp phù sa mềm, nên rất tiện lợi cho các thuyền nhỏ. Cho đến khoảng giữa thế kỷ XVII, đó là lối vào chính của các thuyền mành Trung Quốc và Xiêm La ngược sông lên bỏ neo ở Phố Hiến. J. B. Tavernier trong Du ký năm 1679 gọi là “Cua Dag” và nhận xét: “Tất cả những tàu lớn đều phải dừng lại ở cửa này, không thể vào đường sông lớn Kẻ Chợ, vì nú đã bị bồi đầy cát từ vài năm nay”. Đại Nam nhất thống chí cũng ghi: “Cửa Liêu là cửa biển trọng yếu ở Bắc Kỳ, sau vì cát bồi lấp, thuyền ghe không thông”.