Mấy ghi nhận về thánh tản viên

TRONG TÍN NGƯỠNG DÂN GIAN VIỆT NAM

                                                                                         Ngô Đức Thịnh

                                                                      (Viện Nghiên cứu Văn hoá dân gian)

              1. Tản viên là vị Thánh, Thần được thê phông khá phổ biến trong tín ngưỡng dân dã người Việt và người Mường. Có lúc ông “hiện diện” như là một vị thần Nói (Sơn Thần) trong tín ngưỡng phong thủy cổ sơ của cư dân bản địa, có lúc ông là vị thần Thành Hoàng ngù trong các ngôi đình làng của người Việt hay Mường. Ông lại là một vị Thánh - Thánh Tản Viên, thê phông ở các đền của hệ thống Đạo giáo bản địa của người Việt, thậm chí vươn tới là mét trong “Tứ bất tử” của điện thần Việt tộc. Độc đáo hơn, ông còn là vị: Vua thần, được gọi với cái tên Mường - Việt: Bua thơ, Bua Ba Ví và được thê phông ở hầu khắp các gia đình của người Mường. Ông là nhân vật huyền thoại, “đi mây về gió” “ban phúc trừ tà” cho nhân gian, nhưng có lúc ông Èn mình trong các sự kiện dã sử - lấy con gái vua Hùng, giúp Hùng Vương đánh Thục và sau đó kế vị vua Hùng cũng như nhường ngôi cho Thục Phán An Dương Vương. Ở đây cũng đủ độ “cổ sơ” để hiện hình trong tâm thức dân gian Việt - Mường như là mét “anh hùng văn hóa” dạy dân làm lụng, vui chơi giải trí...

              Từng Êy góc độ và khía cạnh của ‘chân dung” vị Thần, Thánh Tản Viên cũng đủ để ông chiếm mét vị trí đặc biệt trong tín ngưỡng dân dã tộc Việt và Mường.

              2. Trong dân gian cũng như trong sách vở chép về ông với nhiều danh thần khác nhau:

              Thánh Tản Viên, Sơn Thần, Đại Vương Sơn Thần, Cao Sơn, Nguyên Tuân (Nguyễn Tuấn), Bua Thơ, Bua Ba Ví, Thần Khu... Riêng ở Mẫn Đức, theo J.Cuisinier, Bua Thơ (tức Tản Viên thần) còn mang 7 tên gọi khác: Đức Mê Wang Da, Bua Pun, Bua Mai, Bua Tít, Bua Ông, Bua Non và Bua