Phần I: NỘI DUNG CỦA THẾ GIỚI QUAN DUY VẬT BIỆN CHỨNG

1.1 Quan điểm duy vật về thế giới

Trong lịch sử triết học, các nhà triết học trước hết phải giải đáp vấn đề bản chất của thế giới là gì? Là vật chất hay tinh thần? Các nhà triết học cho rằng, bản chất của thế giới là vật chất. Ngược lại, các nhà triết học duy tâm lại cho rằng, bản chất của thế giới là tinh thần. Quan điểm của các nhà triết học duy vật cũng không ngừng được bổ sung và phát triển gắn liền với sự phát triển của khoa học và thực tiễn. Kế thừa tư tưởng của nhà triết học duy vật và căn cứ vào thành tựu khoa học tự nhiên, chủ nghĩa duy vật biện chứng đi đến khẳng định rằng: Bản chất của thế giới là vật chất; thế giới thống nhất ở tính vật chất và vật chất là thực tại khách quan tồn tại độc lập với ý thức, quyết định ý thức và được ý thức phản ánh.

Những nội dung trên không phải là sự sáng tạo thuần túy từ tư duy của các nhà duy vật biện chứng mà nó là sự khái quát các thành tựu của khoa học tự nhiên. Bản chất của vật chất và tính thống nhất vật chất của thế giới được chứng minh không phải bằng vài ba lời khéo léo của kẻ làm trò ảo thuật mà bằng một sự phát triển lâu dài, khó khăn của triết học và khoa học tự nhiên.

1.2 Tính thống nhất vật chất của thế giới

Đối lập với các nhà duy tâm, chủ nghĩa duy vật biện chứng cho rằng “bản chất thế giới là vật chất”, do đó điều nhận thấy đầu tiên là tính thống nhất của thế giới thể hiện ở:

- Chỉ có một thế giới duy nhất và thống nhất, đó là thế giới vật chất, không có và không thể có một thế giới không vật chất nằm cạnh thế giới vật chất.

- Tất cả các sự vật hiện tượng đều là những dạng tồn tại cụ thể của vật chất hay là những thuộc tính của vật chất.

- Các sự vật hiện tượng trong thế giới đề có mối liên hệ vật chất với nhau, đều là nguyên nhân và kết quả của nhau, đều bị chi phối bởi các quy luật chung giống nhau.

Trước Mác, chủ nghĩa duy vật và phép biện chứng về cơ bản bị tách rời nhau. Chủ nghĩa duy vật tuy có chứa đựng một số tư tưởng biện chứng nhất định, nhưng nhìn chung phương pháp siêu hình giữ vai trò giữ vai trò thống trị đặc biệt trong chủ nghĩa duy vật thế kỷ XVII - XVIII.

Trong khi đó, phép biện chứng lại đạt đến đỉnh cao ở chủ nghĩa duy tâm với quan niệm về sự phát triển của "ý niệm tuyệt đối" trong triết học cổ điển Đức. Việc tách rời giữa thế giới quan duy vật với phép biện chứng đã không chỉ làm các nhà duy tâm mà ngay cả các nhà duy vật trước Mác không hiểu về mối liên hệ phổ biến, về sự thống nhất và nối tiếp nhau của các sự vật hiện tượng trong thế giới vật chất.

Với việc kế thừa những tư tưởng hợp lý của các học thuyết trước đó, với việc tổng kết thành tựu các khoa học của xã hội đương thời, C. Mac và Ăngghen đã giải thoát thế giới quan duy vật khỏi hạn chế siêu hình và cứu phép biện chứng khỏi tính chất duy tâm thần bí để hình thành nên chủ nghĩa duy vật biện chứng với sự thống nhất hữu cơ giữa thế giới quan duy vật với phép biện chứng.

- Quan niệm duy vật triệt để (duy vật cả về mặt xã hội)

Chủ nghĩa duy vật trước Mác là chủ nghĩa duy vật không triệt để. Khẳng định sản xuất vật chất là cơ sở của đời sống xã hội, phương thức sản xuất quyết định quá trình sinh hoạt xã hội, chính trị và tinh thần nói chung, tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội và coi sự phát triển của xã hội loài người là một quá trình lịch sử - tự nhiên, chủ nghĩa duy vật biện chứng đã khắc phục được tính không triệt để của chủ nghĩa duy vật cũ.

- Tính thực tiễn - cách mạng: Tính thực tiễn - cách mạng của chủ nghĩa duy vật biện chứng trước hết thể hiện ở

+ Chủ nghĩa duy vật biện chứng là vũ khí lý luận của giai cấp vô sản.

+ Chủ nghĩa duy vật biện chứng không chỉ giải thích thế giới mà còn đóng vai trò cải tạo thế giới.

+ Chủ nghĩa duy vật biện chứng không chỉ giải thích thế giới mà còn đóng vai trò cải tạo thế giới