LỜI NÓI ĐẦU

● Sự cần thiết của đề tài

Trong số các rủi ro mà một ngân hàng thương mại có thể đối mặt trong quá trình hoạt

động, rủi ro lãi suất là một trong những nguyên nhân quan trọng gây nên sự yếu kém của

ngân hàng. Tài sản Nợ và Có của ngân hàng bị ảnh hưởng bởi sự thay đổi lãi suất, dẫn đến

biến động nguồn vốn chủ sở hữu .

Những tháng nửa đầu năm 2008, với chính sách thắt chặt tiền tệ của Chính phủ, thị

trường tiền tệ nóng lên chưa từng thấy trong lịch sử nền kinh tế Việt Nam, vốn VNĐ trở

nên khan hiếm. Các ngân hàng sử dụng lãi suất như một vũ khí lợi hại trong cuộc chiến

giành thị phần, lãi suất huy động rất cao đã tạo ra nhiều rủi ro cho các ngân hàng. Thu nhập

lãi ròng giảm kéo theo lợi nhuận giảm do thu nhập từ lãi (lãi tín dụng, lãi tiền gửi, lãi đầu

tư .) là nguồn thu chủ yếu. Từ cuối năm 2008 đến nay, tình hình lãi suất đã dần dần đi vào

ổn định nhờ sự can thiệp kịp thời của Ngân hàng nhà nước; tuy nhiên vẫn còn tiềm ẩn

nhiều rủi ro như lãi suất huy động còn cao (ngoài lãi chính thức ghi trong hợp đồng, các

ngân hàng không ngừng gia tăng các hình thức khuyến mãi), lãi suất cho vay cao (các

khoản phí thu kèm theo lãi suất cho vay) gây khó khăn cho các doanh nghiệp, dẫn đến rủi

ro không thu hồi được nợ và ảnh hưởng đến cung – cầu thanh khoản của ngân hàng.

Các yếu tố trên cho thấy tầm quan trọng của công tác quản lý rủi ro lãi suất tại các

ngân hàng. Thế nhưng hiện nay, công tác này chưa được chú trọng đúng mức. Xuất phát từ

thực trạng đó, đề tài này được thực hiện với hy vọng có thể giúp các ngân hàng thương mại

Việt Nam hoạt động an toàn, hiệu quả và phát triển vững vàng trong thời kỳ hội nhập.

● Tổng quan các nghiên cứu trước đây

Lý thuyết về quản trị rủi ro lãi suất tại các NHTM khá phong phú với các tài liệu trong

và ngoài nước như:

 Peter Rose (2001) là một trong những nhà kinh tế tiên phong cung cấp các kỹ thuật

và chiến lược quản lý tài sản – nợ phòng chống rủi ro lãi suất. Trong sách Quản trị ngân

hàng thương mại của mình, tác giả đã trình bày chi tiết chiến lược quản lý khe hở nhạy cảm

lãi suất – mô hình tái định giá và chiến lược quản lý khe hở kỳ hạn – mô hình thời lượng

ứng dụng trong lượng hóa rủi ro lãi suất tại các NHTM.

 Kế thừa các nghiên cứu trước, Nguyễn Văn Tiến (2005) đã chỉ ra ưu nhược điểm

của từng mô hình lượng hóa rủi ro lãi suất và tiếp tục mở rộng mô hình thời lượng với các

nội dung nâng cao về mức độ biến động, tính lồi của mô hình.

 Trần Huy Hoàng (2003, 2007) đã có những đóng góp quan trọng trong việc đưa các

nghiên cứu hiện đại trên thế giới về quản trị ngân hàng vào thực tiễn Việt Nam qua việc

viện dẫn các quy định pháp luật về ngân hàng khi phân tích lý thyết. Tác giả cũng đã khái

quát hóa các chiến lược phòng ngừa rủi ro lãi suất một cách cô đọng và đầy đủ.

Những năm gần đây, trong nước cũng đã có một vài nghiên cứu ứng dụng các kỹ thuật

quản lý rủi ro lãi suất tại các NHTM Việt Nam, tiêu biểu như Mã Thị Nam Chi (2008) và

Thái Thị Ngọc Liên (2008). Các tác giả đã khảo sát thực trạng quản lý rủi ro lãi suất tại các

ngân hàng và tiến hành đo lường rủi ro lãi suất bằng khe hở nhạy lãi, tiến đến đề xuất quy

trình quản lý rủi ro cho các ngân hàng. Tuy nhiên, nhìn chung, các nghiên cứu còn mang

nặng tính lý thuyết và chỉ mới ứng dụng mô hình tái định giá vào thực tiễn hoạt động của

các ngân hàng; dẫn đến chưa thể lượng hóa hết rủi ro lãi suất mà ngân hàng có thể đương

đầu.

● Mục tiêu nghiên cứu

Xuất phát từ nhu cầu bức thiết của công tác quản trị rủi ro lãi suất tại các NHTM và

thực tiễn nghiên cứu trong thời gian qua, đề tài xác định các mục tiêu cần thực hiện:

 Hệ thống hóa lý thuyết về các mô hình lượng hóa rủi ro lãi suất và kết hợp với các

mô hình tài chính hiện đại khác nhằm kiện toàn các kỹ thuật, chiến lược quản trị rủi ro lãi

suất.

 Bên cạnh mô hình tái định giá, đề tài sẽ ứng dụng mô hình thời lượng vào thực tiễn

để lượng hóa rủi ro lãi suất của ngân hàng với những tính toán cụ thể và phù hợp với đặc

điểm hoạt động của các NHTM Việt Nam.

 Đề xuất quy trình quản lý rủi ro lãi suất một cách xuyên suốt và khả thi tại ngân

hàng để có thể tạo điều kiện cho việc ứng dụng các mô hình tài chính hiện đại vào thực tiễn

mà không làm xáo trộn hoạt động của ngân hàng.

● Đối tượng, phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài:

 Rủi ro lãi suất (đối với Việt Nam đồng) tại các NHTM Việt Nam.

 Các mô hình lượng hóa rủi ro lãi suất và giải pháp phòng ngừa.

M MỤ ỤC C L LỤ ỤC C

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT iii

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU iv

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ .iv

DANH MỤC PHỤ LỤC .v

LỜI NÓI ĐẦU .1

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN LÝ THUYẾT VỀ RỦI RO LÃI SUẤT VÀ CÁC MÔ

HÌNH QUẢN TRỊ RỦI RO 5

1.1. Rủi ro lãi suất trong kinh doanh ngân hàng .5

1.1.1. Định nghĩa rủi ro lãi suất .5

1.1.2. Nguyên nhân của rủi ro lãi suất .5

1.1.3. Tác động của rủi ro lãi suất .6

1.2. Các mô hình quản lý rủi ro lãi suất hiện đại và khả năng ứng dụng tại Việt Nam 7

1.2.1. Mô hình kỳ hạn đến hạn 7

1.2.2. Mô hình định giá lại 9

1.2.3. Mô hình thời lượng 11

1.2.4. Mô hình tối ưu hóa 15

1.2.5. Mô hình mô phỏng Monte Carlo .16

TÓM TẮT CHƯƠNG 1 .17

CHƯƠNG 2: ỨNG DỤNG CÁC MÔ HÌNH QUẢN LÝ RỦI RO LÃI SUẤT HIỆN

ĐẠI TẠI CÁC NHTM VIỆT NAM .18

2.1. Thực trạng công tác quản lý rủi ro lãi suất tại các NHTM Việt Nam 18

2.1.1. Cơ chế điều hành lãi suất của Ngân hàng nhà nước và sự tác động đối với các

NHTM trong thời gian qua 18

2.1.2. Chính sách lãi suất của các NHTM Việt Nam 20

2.1.3. Thành công và hạn chế trong công tác quản lý rủi ro lãi suất đang thực hiện tại

các ngân hàng 23

2.2. Ứng dụng các mô hình hiện đại trong việc đo lường và phòng ngừa rủi ro lãi suất tại

các NHTM Việt Nam – Trường hợp điển hình tại NHTMCP Đông Á 24

2.2.1. Lượng hoá rủi ro lãi suất .24

2.2.2. Phòng ngừa rủi ro lãi suất 28

TÓM TẮT CHƯƠNG 2 .35

CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP CHO VIỆC ỨNG DỤNG CÁC MÔ HÌNH HIỆN ĐẠI

TRONG QUẢN LÝ RỦI RO LÃI SUẤT TẠI CÁC NHTM VIỆT NAM .36

3.1. Thiết lập và hoàn thiện quy trình quản lý rủi ro 36

3.1.1. Tổ chức quản lý rủi ro .36

3.1.2. Nhận dạng rủi ro và dự báo lãi suất .39

3.1.3. Đo lường rủi ro 40

3.1.4. Phòng ngừa rủi ro 41

3.2. Kiện toàn phương pháp phòng ngừa rủi ro lãi suất bằng cách kết hợp các kỹ thuật bảo

hiểm lãi suất 42

3.2.1. Hợp đồng lãi suất kỳ hạn .42

3.2.2. Hợp đồng lãi suất tương lai .43

3.2.3. Hợp đồng hoán đổi lãi suất 45

3.2.4. Hợp đồng quyền chọn lãi suất .46

3.3. Kiến nghị đối với Ngân hàng nhà nước và các Bộ ngành liên quan .47

3.3.1. Về cơ chế điều hành lãi suất 47

3.3.2. Về quy định đối với các NHTM trong công tác quản trị rủi ro lãi suất 49

3.3.3. Về việc phát triển thị trường tài chính .49

TÓM TẮT CHƯƠNG 3 & TỔNG KẾT 50

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO vi

PHỤ LỤC . viii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

DongA Bank Ngân hàng thương mại cổ phần Đông Á

DGAP Khe hở kỳ hạn (Duration Gap)

ISA Tài sản Có nhạy cảm lãi suất (Interest-rate Sensitive Asset)

ISL Tài sản Nợ nhạy cảm lãi suất (Interest-rate Sensitive Liability)

IS GAP Khe hở nhạy cảm lãi suất (Interest-rate Sensitive Gap)

NHNN Ngân hàng nhà nước

NHTM Ngân hàng thương mại

NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần

NIM Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên (Net Interest Margin)

NW Giá trị ròng (Net Worth)

TCTD Tổ chức tín dụng

VNĐ Đồng Việt Nam

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

Bảng 2.1: Phạm vi biến động lãi suất huy động qua các năm

Bảng 2.2: Phạm vi biến động lãi suất cho vay qua các năm

Bảng 2.3: Phân tích khe hở nhạy cảm lãi suất NHTMCP Đông Á năm 2009

Bảng 2.4: Kỳ hạn hoàn vốn trung bình của danh mục tài sản Có và kỳ hạn hoàn trả trun

bình của danh mục tài sản Nợ NHTMCP Đông Á năm 2009

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ

Hình 1.1: Độ tin cậy của mô hình thời lượng trong thực tế

Hình 2.1: Diễn biến các loại lãi suất VNĐ giai đoạn 2004 – 2010

Hình 2.2: Cấu trúc kỳ hạn lãi suất tiết kiệm của NHTMCP Đông Á cuối năm 2009 – đầ

năm 2010

Hình 2.3: Cấu trúc kỳ hạn lãi suất tiết kiệm của NHTMCP Đông Á từ tháng 4/2010

Hình 2.4: Phân tích độ nhạy tỷ lệ NIM trước biến động lãi suất

Hình 3.1: Mô hình tổ chức quản lý rủi ro lãi suất

Hình 3.2: Tổng kết quy trình quản lý rủi ro lãi suất

Hình 3.3: Phòng chống thế đoản khi lãi suất thị trường tăng

Hình 3.4: Phòng chống thế trường khi lãi suất thị trường giảm

Hình 3.5: Mua hợp đồng quyền bán khi lãi suất thị trường tăng

Hình 3.6: Mua hợp đồng quyền mua khi lãi suất thị trường giả