TÓM TẮT: Bài viết trình bày các kết quả nghiên cứu địa hóa môi trường của một số kim loại

nặng tiêu biểu (Pb, Cu, Cr, Zn và Cd) trong trầm tích sông rạch TP. Hồ Chí Minh. Hệ thống sông

và kênh rạch đã và đang phải gánh chịu lượng lớn các chất thải sinh hoạt cũng như chất thải từ

các cơ sở tiểu thủ công nghiệp và cả các khu công nghiệp. Một trong các số chất ô nhiễm hiện nay

là các kim loại nặng. Các kết quả nghiên cứu đã cho thấy có sự tích lũy của các kim loại nặng (Cu,

Zn, Cr và Cd) trong trầm tích sông rạch. Đặc biệt, tại nhiều vị trí như kênh Tân Hóa-Lò Gốm và

Tàu Hũ-Bến Nghé, hàm lượng kim loại nặng đã vượt qua giới hạn cho phép. Dựa trên kết quả xử lý

thống kê các số liệu thu được đã cho thấy sự tích lũy của các kim loại nặng trong trầm tích phụ

thuộc vào các thông số địa hóa môi trường và hàm lượng các vật chất hữu cơ.

Từ khóa: địa hóa môi trường, kim loại nặng, trầm tích

1. ĐẶT VẤN ĐỀ

Tài nguyên nước mặt với vai trò cung cấp nước cho các hoạt động sống của người dân thành

phố và cho các hoạt động sản xuất là vô cùng quan trọng đối với sự phát triển của Thành phố Hồ

Chí Minh. Hiện tại, thành phố Hồ Chí Minh có hệ thống sông rạch chính bao gồm sông Sài Gòn,

sông Nhà Bè và 5 kênh rạch chi lưu (Nhiêu Lộc-Thị Nghè, Tàu Hũ-Bến Nghé, Tân Hóa-Lò Gốm,

Đôi-Tẻ và Tham Lương-Bến Cát). Trong thực tế, hệ thống sông rạch thành phố cũng là nơi tiếp

nhận một lượng lớn các nguồn nước thải và chất thải từ đô thị và khu công nghiệp, các cơ sở công

nghiệp không tập trung. Mặc dù thành phố Hồ Chí Minh đã có sự quan tâm đến vấn đề bảo vệ và

quản lý môi trường, nhưng sự phát triển kinh tế xã hội và đô thị hóa mạnh mẽ đã làm cho chất

lượng nguồn tài nguyên nước mặt ngày càng suy giảm. Nguyên nhân là do các con sông không có

khả năng làm sạch khối lượng quá lớn các chất thải sinh hoạt và công nghiệp. Thành phố hiện vẫn

chưa có hệ thống xử lý chất thải sinh hoạt, chất thải sinh hoạt chủ yếu qua bể tự hoại vào hệ thống

thu gom của thành phố rồi xả ra nguồn nước. Hệ thống sông rạch còn phải nhận lượng chất thải từ

các khu công nghiệp. Nguyên nhân là phần lớn các khu công nghiệp hiện nay đều chưa có hệ thống

xử lý nước thải hoặc có nhưng hoạt động không hiệu quả, chất thải từ các tai nạn tràn đổ dầu, . .

Bài báo trình bày những kết quả nghiên cứu về sự tích lũy và hiện trạng ô nhiễm của một số

kim loại nặng (Cu, Pb, Zn, Cr và Cd) trong trầm tích sông rạch thành phố Hồ Chí Minh. Bên cạnh

đó, bài báo cũng đề cập đến các đặc điểm địa hóa môi trường của các kim loại nặng, đây là những

thông tin hết sức cần thiết để đánh giá tác động môi trường cũng như lựa chọn biện pháp xử lý thích

hợp với các chất ô nhiễm này.

2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Trong môi trường nước, chỉ có một phần nhỏ các kim loại nặng tồn tại trong pha hòa tan (dạng

ion). Các nghiên cứu về ô nhiễm kim loại nặng trong các lưu vực sông trên thế giới đã cho thấy

hàm lượng của pha không hòa tan (tức là hàm lượng các chất ô nhiễm này trong trầm tích và ở dạng

keo) thường rất cao so với pha hòa tan (>100.000 lần tại sông Elbe (CHLB Đức) và 1.000- 10.000

lần (sông Schuylkill)). Nguyên nhân là do hầu hết các kim loại nặng như As, Cd, Hg, Pb và Zn đều

tồn tại chủ yếu ở dạng liên kết với các hạt keo (0,45 m) hoặc tích lũy trong môi trường trầm tích

(chiếm từ 50-90% tổng hàm lượng kim loại). Tương tự, hầu hết các kim loại được xếp trong danh

sách các chất có nguy cơ ô nhiễm (chỉ với ngoại lệ Sb) của Cục bảo vệ môi trường Mỹ (US-EPA)

đều ở dạng bền vững và có xu thế tích tụ trong trầm tích (các trầm tích đáy và dạng keo) hoặc trong

các thủy sinh vật . Do đó, nếu chỉ dựa trên các kết quả phân tích mẫu nước sẽ không phản ánh

đầy đủ mức độ ô nhiễm kim loại nặng của một nguồn nước. Chính vì những lý do nêu trên, phạm vi

nghiên cứu của tác giả đã tập trung vào các mẫu trầm tích bề mặt (0-30 cm). Đây là tầng trầm tích

phản ánh sự ô nhiễm trong thời gian hiện tạ