Quỹ BHXH là quỹ tiền tệ tập trung được hình thành trên cơ sở sự đóng góp của người lao động, người sử dụng lao động để đảm bảo thu nhập cho người lao động trong trường hợp bị giảm hoặc mất khả năng lao động, giảm hoặc mất thu nhu nhập. Quỹ BHXH còn là quỹ an toàn về tài chính. Như vậy, quỹ BHXH vừa mang bản chất kinh tế, vừa có giá trị pháp lý rằng buộc với các chủ thể tham gia với nhà nước.

Dưới góc độ kinh tế: quỹ HBXH là một quỹ tài chính độc lập, tập trung nằm ngoài ngân sách nhà nước để chi trả cho người được BHXH và gia đình họ khi rơi vào những rủi ro nhất định.

Dưới góc độ pháp lý: chế độ hình thành và quản lý quỹ HBXH là tổng hợp những quy định của nhà nước về đóng góp, sử dụng, chi trả quỹ HBXH cho người lao động và trong một số trường hợp là thành viên của gia đình họ khi bị giảm hoặc mất khả năng lao động.

Trên cơ sở đó, quỹ bảo hiểm xã hội có những đặc điểm sau:

- Sự an toàn về tài chính của quỹ bảo hiểm xã hội được nhà nước đảm bảo.

- Quỹ HBXH là một quỹ tiêu dùng, trên cơ sở tuân teo quy luật công bằng, ở mức độ nhất định theo nguyên tắc tương đương đồng thời phải tham gia điều chỉnh cần thiết giữa các nhu cầu và lợi ích.

- Quỹ vừa mang tính hoàn trả, không hoàn trả vừa mang tính tương trợ cộng đồng cao.

- Quỹ HBXH là một quỹ tiền tệ tập trung lớn tồn tại trong thời gian dài, luôn vận động và có số dư tạm thời nhàn rỗi lớn.

- Quỹ HBXH luôn chịu sự tác động của các điều kiện kinh tế- xã hội mà nó tồn tại