I. Lý do chọn đề tài

1.1 Hội An là đô thị tiêu biểu của Việt Nam ở thế kỷ (TK)

XVII-XVIII, còn tồn lại một hệ thống di tích khá nguyên vẹn.

2. Nghiên đô thị cổ Hội an nhằm đánh giá chính xác hơn về

đô thị đã từng phồn vinh, bổ sung vào những nghiên cứu về hệ thống

đô thị Việt Nam (VN) trong lịch sử.

3. Vẫn thiếu vắng công trình chuyên sâu làm rõ bản chất và

đặc trưng của các loại hình kiến trúc nhằm góp phần vào nghiên cứu

LSKT đô thị Hội An nói riêng và VN nói chung.

Từ những lý do trên, chúng tôi mạnh dạn chọn vấn đề “Di tích

kiến trúc Hội An trong tiến trình lịch sử” làm đề tài luận án tiến sĩ

lịch sử.

II. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Các tác giả VN nghiên cứu Hội An trên nhiều phương diện. Ô

châu cận lục (1553) của Dương Văn An là tác phẩm đầu tiên đề cập

đến vấn đề hình thành Hội An. Các công trình biên niên và địa chí: Đại

Việt sử ký toàn thư của Ngô Sĩ Liên và các sử thần nhà Lê, Đại Nam

thực lục tiền biên, Đại Nam nhất thống chí của Quốc sử quán triều

Nguyễn, Phủ biên tạp lục của Lê Quý Đôn hay Ngoại phiên thông

thư . phác họa đô thị thương cảng Hội An trong bối cảnh xã hội vùng

Thuận Hoá - Quảng Nam đương thời.

Sallet với Le vieux Faifo - BAVH (1919), Trần Kinh Hoà với

Historical Notes on Hoi An (1975); Phố Đường Nhai và việc buôn bán

ở Hội An TK XVII - XVIII, Mấy điều nhận xét về Minh Hương xã và cổ

tích tại Hội An. Nguyễn Thiệu Lâu có chuyên khảo La formation et

4

l’évolution du village de Minh Hương (Faifo) - BAVH (1941) nghiên

cứu các vấn đề trên nhiều phương diện (kinh tế, chính trị, địa lý, tự

nhiên, xã hội, nguồn gốc cư dân) thế kỷ (TK) XVII-XVIII. Một số

chuyên khảo về kiến trúc (KT) được nhìn nhận dưới góc độ lịch sử và

khai thác rất tỉ mỉ về phố Khách, Hoa thương, Minh Hương xã . Bức

tranh Giao chỉ của dòng họ Chaya (Nhật Bản) là nguồn tư liệu quý phác

hoạ về diện mạo Hội An thời kỳ hưng thịnh. Ghi chép về Xứ Đàng Trong

1621 của Cristoforo Borri; Hành trình và truyền giáo của A.de Rhodes;

Léon Pagére và Manguin; Hải ngoại ký sự của Thích Đại Sán cũng miêu

tả về diện mạo đô thị Hội An và các kiến trúc trong khu phố.

Hội thảo năm 1985, xác định được khung thời gian “vận hành”

của Hội An từ thời Chămpa đến đầu TK XX, xác định mốc thời gian

thịnh đạt là vào nửa đầu TK XVII, nhất là vị trí của Hội An trong các

đô thị cổ VN với mối quan hệ ở trong và ngoài nước. HTQT (1990,

1999, 2000, 2002). KT đô thị Hội An đã được đặt ra thành một nội

dung cấp thiết. Diện mạo KT của Hội An dần được nhìn nhận theo từng

thời kỳ lịch sử. Một số bài nghiên cứu như Đô thị cổ Hội An (QN-ĐN)

(Nguyễn Hồng Kiên); Gặp lại bộ “vài” trong kiến trúc cổ Hội An; Phố

cổ Hội An và việc giao lưu văn hoá ở Hội An (Nguyễn Quốc Hùng)

khởi đầu đánh giá tổng quan DTKT ở Hội An. Kiến trúc phố cổ Hội

An - Việt Nam (2003) đã đánh giá, phân loại KT Hội An chủ yếu ở loại

hình KT nhà ở.

Các nhà nghiên cứu Nhật Bản và Trung Quốc đã đặt Hội An

trong bối cảnh lịch sử và đối sánh với hình mẫu đô thị phương Đông

nói chung và những đặc trưng riêng/chung với những đô thị đương thời

ở quốc gia họ để minh chứng về mối cộng hưởng, giao lưu trong lịch

sử giữa các vùng đất và các nền văn hoá. Nghiên cứu của Lan-Shiang

Huang - Comparison of Traditional Chinese Townhouse in Hoi An and

5

Lu-Gang đối sánh giữa kiến trúc nhà phố Hội An và ở Lu-Gang qua từng

giai đoạn. Charles Wheeler lại đánh giá vị trí Hội An trong lịch sử VN

nói chung và trong lịch sử thương mại châu á nói riêng.

Tháng 8/2006, KCH đã phát hiện một khối lượng hiện vật kiến

trúc phong phú ngay dưới lòng đất đô thị Hội An. Những kết quả khai

quật này có ý nghĩa quan trọng đã chứng minh về sự hiện diện của

người Nhật ở Hội An và khẳng định rõ hơn về giao thông thương mại

cũng như sự hiện diện của lớp cư dân tại Hội An ở TK XVI - XVII.

Ngót nửa thế kỷ, các nhà khoa học trên mọi lĩnh vực đã tìm

hiểu, khám phá, nghiên cứu dần được nhận diện khu phố cổ ẩn chứa

nhiều bí ẩn