NỘI DUNG

[FONT=Times New Roman]Vào thời điểm hiện nay, pháp luật Việt Nam đã ghi nhận trách nhiệm bồi thường của nhà nước ở nhiều cấp độ văn bản pháp luật khác nhau. Ý niệm chung về trách nhiệm đó đã xuất hiện tại Điều 74 khoản 4 Hiến pháp 1992, các Điều 619, 620 Bộ luật Dân sự 2005 (BLDS 2005) quy định chi tiết hơn về trách nhiệm của cơ quan nhà nước, cơ quan tố tụng gây hại cho cá nhân và tổ chức, Nghị quyết số 388/2003/NQ-UBTVQH11 của ủy ban thường vụ Quốc hội quy định bồi thường cho công dân khi bị khởi tố hoặc chịu án oan sai. Ngoài ra còn các quy định tản mạn khác, như Điều 101 Bộ luật Tố tụng dân sự 2004 về trách nhiệm của thẩm phán khi quyết định áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời.

[FONT=Times New Roman]Như vậy, dù chưa có một đạo luật riêng, nhưng trách nhiệm bồi thường nhà nước đã bước đầu được ghi nhận bằng nhiều văn bản pháp luật. Trên thực tế đã xuất hiện một số vụ kiện đòi cơ quan tố tụng bồi thường cho người chịu án oan sai theo Nghị quyết 388 được trích dẫn ở trên. Đi xa hơn những ghi nhận pháp lý kể trên, trong xã hội đang có những tranh luận dưới đây:

[FONT=Times New Roman](i) Chính sách lớn mà sai thì ai chịu, ví dụ những chính sách lớn liên quan đến đầu tư công, mở rộng công nghiệp hóa mà quá thu hẹp đất trồng lúa của nông dân, ô nhiễm suy thoái môi trường. Kể cả trong các chính sách giáo dục lớn, các cuộc cải cách giáo dục chưa giúp cho nguồn nhân lực Việt Nam có năng lực cạnh tranh hơn để đáp ứng yêu cầu công việc (ví dụ mới đây cho thấy, trong 2000 người dự tuyển vào làm cho hãng Intel đặt tại Việt Nam, phần lớn là cử nhân các trường kỹ thuật, hãng này chỉ chọn được 90 người; như vậy chưa đầy 5% cử nhân đáp ứng yêu cầu công việc). Nếu những chính sách này chưa trúng và chưa đúng, gây hậu quả nặng nề và lâu dài, thì nhà nước có bồi thường không, và bồi thường cho ai?

[FONT=Times New Roman](ii) Trách nhiệm của người làm công tác lập pháp sẽ như thế nào, nếu họ có lỗi trong làm luật, ví dụ cách hành văn của Pháp lệnh Dân số một thuở đã gây ra vô số hiểu lầm, hay Điều 53.1 Luật Đầu tư 2005 đã khéo léo từ chối trách nhiệm của cơ quan cấp phép khi thẩm định năng lực của nhà đầu tư, dẫn đến nhiều dự án bị treo do nhà đầu tư nước ngoài thiếu năng lực tài chính. Dự án treo, người bị giải tỏa chịu thiệt hại, liệu họ có yêu cầu người làm công tác lập pháp bồi thường thiệt hại được không?

[FONT=Times New Roman](iii) Trách nhiệm của người làm công tác lập quy (Chính phủ, bộ, các địa phương) khi họ ban hành văn bản pháp quy gây thiệt hại cho người dân, ví dụ, gần đây Bộ Giao thông Vận tải buộc hợp tác hóa các phương tiện vận tải của xã viên, hoặc quy định của Uỷ ban nhân dân thành phố Hà Nội không cho giao dịch nhà đất khi chưa có sổ đỏ. Tương tự như vậy, là Nghị quyết 32 của Chính phủ cấm lưu thông xe ba gác . Những quy định này của cơ quan hành pháp nếu gây thiệt hại cho người dân, thì người làm công tác lập quy có phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại hay không?

[FONT=Times New Roman](iv) Trách nhiệm của cơ quan công quyền khi các tổ chức này vi phạm nghĩa vụ hành chính, ví dụ trách nhiệm của Sở Y tế thành phố Hồ Chí Minh khi 6 năm không công bố nước tương có chất gây ung thư, khi cơ quan đăng kiểm Việt Nam và cơ quan quản lý chất lượng đã cho phép lưu hành hàng triệu chiếc xe máy với cái ống xả đầy bụi khói chĩa thẳng vào người lái xe kế tiếp, khi hàng vạn bình ga đã qua sử dụng ở Malaixia được cho phép nhập vào Việt Nam. Ví dụ có thể còn dễ dàng được liệt kê, song cơ quan nhà nước vi phạm nghĩa vụ công quyền thì có phải đền bù cho người dân hay không?

[FONT=Times New Roman](v) Các nguyên tắc xác định mức bồi thường, thủ tục đòi bồi thường, giải quyết tranh chấp liên quan đến bồi thường nhà nước nên như thế nào để công lý được xác lập cho người dân (mức bồi thường được xác định đúng, thủ tục nhanh gọn đỡ làm khó cho người dân).

[FONT=Times New Roman]Sau khi tham khảo pháp luật Trung Quốc (Luật Bồi thường nhà nước ngày 12/05/1994, 06 chương, 35 điều), pháp luật Cộng hòa Liên bang Đức (Luật Cơ bản Điều 34, BLDS Điều 839 BGB), chúng tôi thấy có những vấn đề sau đây liên quan đến chính sách pháp luật cần được tranh luận thêm