mở đầu

1. Tính cấp thiết của đề tài

Công cuộc đổi mới và sự nghiệp xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân ở nước ta đang đặt ra nhiều vấn đề cần được kiến giải về phương diện lý luận và kiểm chứng về mặt thực tiễn. Trong đó, hoàn thiện lý luận quan hệ pháp luật, củng cố và phát triển hệ thống quan hệ pháp luật trên thực tế là mét trong các vấn đề thiết thực.

Quan hệ pháp luật là mét trong những vấn đề lý luận cơ bản của khoa học pháp lý, vì vậy nó đã được các nhà khoa học trong và ngoài nước quan tâm nghiên cứu ở mét sè góc độ nhất định. Các kết quả nghiên cứu đó đã góp phần hình thành cơ sở lý luận về quan hệ pháp luật và ở mức độ này hay mức độ khác được vận dụng trên thực tế góp phần giải quyết những vấn đề cụ thể của đời sống pháp lý. Tuy nhiên, nhà nước và pháp luật là những hiện tượng xã hội có sự ổn định tương đối, trong đó quan hệ pháp luật là yếu tố có sự biến đổi linh hoạt. Chính vì vậy, các kết quả nghiên cứu trước đây đó bộc lộ những điểm không phù hợp mà hậu quả gián tiếp là bó hẹp hệ thống quan hệ pháp luật trên thực tế. Điều này đòi hỏi cần phải tiếp tục nghiên cứu về quan hệ pháp luật để không hạn chế tư duy nhận thức về điều chỉnh pháp luật, xác định luận cứ phân chia ngành luật, chế định pháp luật.

Trong cơ chế điều chỉnh pháp luật, quan hệ pháp luật là một thành tố quan trọng. Nó là tấm gương phản chiếu đời sống pháp lý hiện thực trên tất cả các lĩnh vực của đất nước qua mỗi chặng đường xây dựng và phát triển. Đồng thời nó là cơ sở, môi trường thực tế để đánh giá hiệu quả pháp luật, giá trị xã hội của pháp luật. Điều này cho thấy, quá trình nghiên cứu quan hệ pháp luật ngoài việc tiếp tục phát triển lý luận cơ bản, đòi hỏi phải có sự ứng dụng vào thực tiễn để giải quyết các vấn đề thực tiễn đặt ra, làm sáng tỏ các vấn đề nóng hổi và thiết thực hiện nay là vì sao pháp luật Ýt đi vào cuộc sống, hiệu quả pháp luật không cao, trật tự pháp luật và pháp chế còn lỏng lẻo.

Trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường và hội nhập ở nước ta hiện nay, quan hệ pháp luật hình thành, vận động đa dạng, linh hoạt. Tuy nhiên, hệ thống quan hệ pháp luật cũng như các yếu tố cơ sở của nó đã bộc lộ những điểm hạn chế nhất định. Đó là thiếu tính cân đối trong sù phát triển của các loại quan hệ pháp luật, năng lực chủ thể không theo kịp với nhu cầu đòi hỏi của đời sống xã hội, cơ chế kiểm soát quá trình hình thành và vận động quan hệ pháp luật trên thực tế kém hiệu quả, nhiều loại quan hệ pháp luật bị biến dạng về cơ cấu và tính chất v.v... Điều này cho thấy không những phải có một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh, nâng cao hiệu quả pháp luật mà cần thiết phải xem xét một cách toàn diện về hệ thống pháp luật trên cơ sở gắn liền việc nghiên cứu cơ bản với khảo cứu hệ thống quan hệ pháp luật thực tế.

Những luận cứ trên đây là lý do để tôi lựa chọn vấn đề "Quan hệ pháp luật - những vấn đề lý luận và thực tiễn ở Việt Nam hiện nay" làm đề tài nghiên cứu của luận án tiến sĩ luật học.

2. Tình hình nghiên cứu

Tõ trước đến nay vấn đề quan hệ pháp luật có ý nghĩa lớn về mặt lý luận và thực tiễn vì vậy nó đã thực sự tạo ra được sù quan tâm nghiên cứu của các nhà khoahọc ở các nước xã hội chủ nghĩa, đặc biệt là ở Liên Xô trước đây như: C.C. ALekceeb; Ju K. Tolstj; Y.A.Ylin; A.A.Kovatrev; V.O. Lutrin; A.E.Kazlov, A.V.Miskevich, A.F.Sebanov; V. P. Kzimichuc; V. M. Gorshenev, C. A Komarov, V.V. Lazareva, N.I. Matuzova, V.N. Khropanhiuc v.v... đã nghiên cứu quan hệ pháp luật dưới góc độ khoa học lý luận chung và khoa học pháp lý chuyên ngành. Những công trình khoa học của các tác giả này đã đề cập đến nhiều nội dung như: khái niệm, đặc điểm, cơ cấu của quan hệ pháp luật cũng như vị trí, vai trò của quan hệ pháp luật trong cơ chế điều chỉnh pháp luật và trong đời sống thực tiễn. Nhìn chung, đa số các nhà khoa học đều thừa nhận khái niệm quan hệ pháp luật là một khái niệm có tính nền tảng của khoa học pháp lý nên Ýt nhiều nã còng đem lại tính thống nhất trong nhận thức nghiên cứu về các dạng thức quan hệ pháp luật chuyên ngành. Tuy nhiên, trong tình hình hiện nay, không Ýt nhà khoa học lại cho rằng không nên quan niệm như vậy nữa bởi nó sẽ làm hạn chế sự cởi mở tư duy điều chỉnh pháp luật