THỰC TRẠNG

NGÀNH CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN GỖ VIỆT NAM1

Phần I

GIỚI THIỆU CHUNG

Cho đến những năm cuối 1990, hệ thống chế biến lâm sản của Việt Nam chỉ là một số lượng

nhỏ các doanh nghiệp chế biến lâm sản của nhà nước với những máy thiết bị chế biến lạc

hậu, sản xuất theo kế hoạch của nhà nước, sử dụng nguyên liệu là gỗ rừng tự nhiên, và hầu

hết các doanh nghiệp này đều nằm trong tình trạng làm ăn thua lỗ. Trong 5 năm qua, ngành

chế biến lâm sản của Việt Nam đã có những sự chuyển đổi và tăng trưởng mạnh mẽ. Trước

hết là sự chuyển đổi và tăng trưởng của các doanh nghiệp chế biến gỗ và sự tham gia của các

thành phần kinh tế ngoài quốc doanh vào chế biến và kinh doanh các sản phẩm gỗ. Tính đến

cuối năm 2007 Việt Nam có 2.526 doanh nghiệp chế biến gỗ, tăng 2,8 lần so với năm 2000,

và 7,7 lần so với năm 1990. Hơn thế, 96% tổng số doanh nghiệp chế biến gỗ hiện nay là

doanh nghiệp dân doanh. Các sản phẩm chế biến đã có sự phát triển mạnh mẽ về chủng loại,

số lượng và chất lượng. Các sản phẩm gỗ của Việt Nam không chỉ sử dụng trong nước mà

còn được xuất khẩu với kim ngạch xuất khẩu ngày một tăng. Theo số liệu thống kê của Tổng

cục hải quan thì hiện nay các cơ sở chế biến lâm sản ở Việt Nam sản xuất và xuất khẩu trên

3.000 mặt hàng khác nhau. Năm 2001, kim ngạch xuất khẩu sản phẩm gỗ và găm gỗ mới chỉ

đạt 335 triệu USD (tính theo giá FOB), năm 2004 đã vượt trên 1,1 tỷ USD, và năm 2007 giá

trị xuất khẩu đã vượt 2,4 tỷ USD, trong đó 90% là đồ gỗ (dự án GTZ, 2008). Đồ gỗ Việt

Nam hiện có mặt trên thi trường của 120 nước trên thế giới, trong đó Mỹ được đánh giá là

thị trường số 1 với giá trị nhập khẩu hơn 30% tổng giá trị đồ gỗ và lâm sản xuất khẩu của

Việt Nam, khối EU là nhà nhập khẩu lứn thứ hai (giá trị nhập khẩu gần 30%), Nhật Bản

đứng thứ ba (27.Tổng giá trị xuất khẩu các sản phẩm từ gỗ của Việt Nam đã đưa ngành chế

biến gỗ trở thành một trong bốn ngành sản xuất có giá trị xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam.

Dự kiến giá trị xuất khẩu đồ gỗ của Việt Nam sẽ đạt khoảng 3,5 tỷ đô la vào năm 2010.

Bên cạnh những đóng góp cho xã hội về mặt sản phẩm, tạo ra nguồn thu nhập ngoại tệ cho

nền kinh tế của đất nước, các cơ sở chế biến sản phẩm gỗ xuất khẩu đang tạo việc làm cho

lao động ở các vùng nông thôn của Việt Nam. Theo số liệu thống kê của Hiệp hội gỗ và lâm

sản thì có trên 250 nghìn lao động đang làm việc cho các cơ sở chế biến sản phẩm gỗ xuất

khẩu. Mặt khác, sự phát triển công nghiệp chế biến gỗ còn có tác dụng thúc đẩy hàng triệu hộ gia đình nông dân nghèo ở vùng nông thôn miền núi của Việt Nam phát triển trồng rừng để cải thiện thu nhập.

Tuy đạt được tốc độ phát triển khá cao, hoạt động sản xuất kinh doanh của nhiều các cơ sở chế biến trong ngành chế biến gỗ đang phải đối mặt với nguy cơ bị đổ vỡ do thiếu nguyên liệu để sản xuất, sản phẩm sản xuất ra có chất lượng thấp, thiếu thông tin thị trường, sản phẩm bị tẩy chay hoặc không tiêu thụ sản phẩm trên thị trường quốc tế do những cáo buộc về sử dụng gỗ có nguồn gốc bất hợp pháp, không tuân thủ theo những luật lệ về thương mại của các thị trường đang tiêu thụ sản phẩm gỗ của Việt Nam . Sự đổ vỡ này không chỉ gây ra tác hại đối với chủ doanh nghiệp mà còn đối với những người lao động làm thuê, những người trồng rừng và nói rộng ra là nền kinh tế của đất nước.

Báo cáo này sẽ tiến hành phân tích những cơ hội và thách thức hiện thời của ngành công

nghiệp chế biến gỗ của Việt Nam và đề xuất những sự điều chỉnh để đưa ngành chế biến gỗ

phát triển phù hợp với chiến lược phát triển đã được xác định (chiến lược phát triển ngành

chế biến gỗ, chiến lược phát triển lâm nghiệp) và bối cảnh Việt Nam gia nhập WTO. Để

thực hiện mục tiêu chung này, báo cáo sẽ tiến hành:(i) Đánh giá hiện trạng công nghiệp chế

biến gỗ ở Việt Nam (phân bố, sở hữu, hoạt động và định hướng) và chỉ ra những yếu tố then

chốt ảnh hưởng đến sự thay đổi của ngành trong vài năm gần đây; (ii) Đánh giá tình hình

cung cấp nguyên liệu cho chế biến gỗ; (iii) Phân tích tình hình sản xuất và tiêu thụ sản phẩm

ở thị trường trong nước và quốc tế; (iv) Phân tích những ảnh hưởng của cải cách chính sách

đối với công nghiệp chế biến gỗ ở Việt Nam; (v) Đề xuất về điều chỉnh chính sách và các

giải pháp để thúc đẩy sự phát triển của công nghiệp chế biến gỗ ở Việt Nam.

Báo cáo này được hoàn thành với sự tài trợ về tài chính của FAO, cùng với sự giúp đỡ của

nhiều cá nhân và đơn vị, trong đó đặc biệt là sự giúp đỡ của bà Xiaojie Fan - Phòng lâm

nghiệp của FAO tại Rome, Mr Andrew William Speedy - Đại diện văn phòng FAO tại Hà

Nội, bà Nguyễn Thị Tường Vân - phó giám đốc Chương trình hỗ trợ ngành lâm nghiệp.

Nhóm chuyên gia tiến hành nghiên cứu và xây dựng báo cáo này gồm 4 thành viên: TS.

Nguyên Tôn Quyền - Tổng thư ký VIFORES, Vũ Long - Tư vấn độc lập, Lê Quang Trung -

Tư vấn độc lập, Huỳnh Thạch - Tư vấn độc lập. Thời gian để tiến hành nghiên cứu và xây

dựng báo cáo là 3 tháng. Thông tin được sử dụng trong các phân tích và đánh giá của báo

cáo được nhóm nghiên cứu thu thập từ nhiều cấp với những phương pháp thu thập thông tin

khác nhau. Theo cấp thu thập thông tin, các thông tin đã được thu thập từ các cơ quan quản

lý nhà nước, cơ quan hoạch định chính sách, cơ quan nghiên cứu, người sản xuất và người

tiêu thụ sản phẩm của một số thành phố và tỉnh điển hình (Thành phố Hà Nội, TP. Hồ Chí

Minh, TP. Hải Phòng, tỉnh Bình Định, Quảng Ninh, Phú Thọ, Nghệ An). Theo phương pháp thu thập thông tin, các thông tin được tập hợp từ những văn bản chính sách, các báo cáo và phỏng vấn trực tiếp theo bảng câu hỏi hoặc phương pháp phỏng vấn bán cấu trúc.

Báo cáo này được chia thành 5 phần, bao gồm:

Phần I. Giới thiệu chung

Phần II. Thực trạng ngành công nghiệp chế biến gỗ của Việt Nam

Phần III. Thách thức và cơ hội của ngành công nghiệp chế biến gỗ VN

Phần IV. Khuyến nghị về hoàn thiện chính sách và các giải pháp để thúc đẩy sự phát triển bền vững ngành công nghiệp chế biến gỗ Việt Nam

Phần V. Phụ lục

Phần VI. Tài liệu tham khả