MS: LVDL-DLH029

SỐ TRANG: 195

TRƯỜNG: ĐHSP TPHCM

NGÀNH: ĐỊA LÝ

CHUYÊN NGÀNH: ĐỊA LÝ HỌC

NĂM:2009

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Với mục tiêu đến năm 2020, nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp nên

quá trình công nghiệp hóa đang diễn ra ngày càng nhanh ở khắp các tỉnh thành. Quá

trình này đã làm thay đổi bộ mặt kinh tế - xã hội của từng địa phương với những

mức độ khác nhau. Đồng thời, nó thúc đẩy quá trình đô thị hóa phát triển. Sự phát

triển đô thị ở một số thành phố lớn như: Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh,…không

chỉ tác động đến kinh tế - xã hội - môi trường trên địa bàn thành phố mà còn ảnh

hưởng mạnh mẽ đến những huyện, tỉnh tiếp giáp, nằm gần.

Với vai trò là trung tâm đa chức năng, Thành phố Hồ Chí Minh đã có những

ảnh hưởng to lớn đến các tỉnh trong vùng kinh tế trọng điểm (đặc biệt là các khu vực

vùng ven hoặc các tỉnh lân cận) trong đó có huyện Cần Giuộc, Cần Đước. Đây là 2

huyện nằm ở phía Nam của tỉnh Long An, phía Bắc và phía Đông tiếp giáp với

Thành phố Hồ Chí Minh. Có thời kỳ Cần Giuộc, Cần Đước vốn là địa bàn của tỉnh

Chợ Lớn.

Về giao thông đường bộ, có quốc lộ 50 chạy từ Thành phố Hồ Chí Minh qua

Cần Giuộc, Cần Đước đến Tiền Giang và các tỉnh miền Tây; đường thủy có sông

Cần Giuộc là đường vận chuyển hàng hóa của các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long

lên Thành phố Hồ Chí Minh và ngược lại. Với vị trí quan trọng như thế, trong những

năm qua Thành phố Hồ Chí Minh là nhân tố tác động đến kinh tế - xã hội Cần

Giuộc, Cần Đước sâu sắc. Việc chuyển nguồn vốn đầu tư từ Thành phố Hồ Chí

Minh đến Long An đã tạo nên mối liên kết giữa Thành phố Hồ Chí Minh với Cần

Giuộc, Cần Đước trong việc khai thác tài nguyên, nguồn nhân lực, vốn, thị trường,

cơ sở hạ tầng ,…góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội hai huyện này phát triển hơn. Xu

hướng trên cũng làm cho diện tích đất nông nghiệp - một phương tiện kiếm sống của

người nông dân bị thu hẹp dần, môi trường sống bị ô nhiễm,…

Hiện nay, với sức ép gia tăng dân số cơ giới đã làm đô thị hóa Thành phố Hồ

Chí Minh ngày càng lan rộng ra ngoại thành, tác động đến các tỉnh nằm gần thành

phố. Trong thời gian tới, với việc quy hoạch, mở rộng vùng Thành phố Hồ Chí Minh về các hướng, trong đó có hướng về phía tỉnh Long An (Nam - Tây Nam) sẽ làm cho

kinh tế - xã hội - môi trường ở huyện Cần Giuộc, Cần Đước càng bị tác động mạnh.

Nghiên cứu tình hình phát triển kinh tế - xã hội của hai huyện dưới tác động

của quá trình đô thị hóa Thành phố Hồ Chí Minh ở một số mặt để từ đó có những

giải pháp mang tính khả thi nhằm phát triển kinh tế - xã hội Cần Giuộc, Cần Đước

trong thời gian tới. Chính vì vậy mà chúng tôi đã chọn đề tài “Tác động của quá

trình đô thị hóa Thành phố Hồ Chí Minh đến huyện Cần Giuộc, Cần Đước tỉnh

Long An dưới góc độ địa lý kinh tế - xã hội” để nghiên cứu với mong muốn góp

phần nhỏ bé vào sự phát triển của huyện nhà.

2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

Làm rõ tác động của quá trình đô thị hóa nói chung và Thành phố Hồ Chí

Minh nói riêng đến một số mặt kinh tế - xã hội huyện Cần Giuộc, Cần Đước tỉnh

Long An và ngược lại.

Qua đó đề ra các định hướng và giải pháp chủ yếu để phát huy những thế

mạnh cũng như hạn chế những mặt tiêu cực từ quá trình đô thị hóa mang lại, góp

phần phát triển kinh tế - xã hội Cần Giuộc, Cần Đước trong thời gian tới, đời sống

người dân từng bước được cải thiện,…

Để đạt được mục đích này, đề tài đề ra các nhiệm vụ sau:

- Hệ thống hóa các vấn đề có liên quan đến quá trình đô thị hóa, làm rõ các

khái niệm, các tác động của quá trình đô thị hóa đến một số mặt kinh tế - xã hội.

- Điều tra, khảo sát các số liệu cần thiết.

- Phân tích tác động của quá trình đô thị hóa Thành phố Hồ Chí Minh đến một

số mặt kinh tế - xã hội huyện Cần Đước, Cần Giuộc tỉnh Long An, những thành tựu

đạt được và những hạn chế cần khắc phục trong thời gian tới.

- Xây dựng định hướng cũng như dự báo một số chỉ tiêu trong thời gian tới, đề

ra những giải pháp mang tính khả thi.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài được xác định là ảnh hưởng của quá trình đô

thị hóa trong mối liên hệ giữa không gian kinh tế mở Thành phố Hồ Chí Minh với

huyện Cần Giuộc, Cần Đước của tỉnh Long An dưới góc độ địa lý kinh tế - xã hội.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Về nội dung nghiên cứu : Tập trung phân tích tác động của quá trình đô thị

hóa Thành phố Hồ Chí Minh đến một số mặt kinh tế - xã hội huyện Cần Giuộc, Cần

Đước tỉnh Long An.

Về không gian: Huyện Cần Giuộc, huyện Cần Đước tỉnh Long An nằm trong

mối quan hệ với Thành phố Hồ Chí Minh.

Thời gian: Đề tài tập trung giai đoạn 2001 - 2007, 20081

. Riêng quá trình đô

thị hóa Thành phố Hồ Chí Minh sẽ mở rộng thêm về quá khứ (từ năm 1975 đến

2007).

4. Lịch sử nghiên cứu đề tài

Vấn đề đô thị hóa từ lâu đã thu hút sự quan tâm nghiên cứu của các nhà Địa lý

trên thế giới, nhưng ở Việt Nam quá trình nghiên cứu vấn đề này gần đây mới được

chú ý đến. Theo GS. Đàm Trung Phường - nhà đô thị lão thành thuộc lớp kiến trúc

sư đầu tiên tham gia quy hoạch xây dựng lại các đô thị miền Bắc bị tàn phá trong

kháng chiến chống Pháp (1945 -1954) và nhiều thành phố công nghiệp mới của Việt

Nam, cho rằng: “cho đến giữa thập niên 90 vẫn chưa có ai viết sách và tiếp cận có

hệ thống”.

Năm 1995 cuốn “Đô thị Việt Nam tập I, tập II ” của GS. Đàm Trung Phường

ra đời và đã được tái bản lần thứ nhất vào năm 2005, tác giả tập trung giải quyết 2

vấn đề cơ bản là:

---------------------------------------------------

1

Ngày 06 tháng 02 năm 2001 biên bản hợp tác phát triển kinh tế - xã hội giữa tỉnh Long An và TP.HCM được kí kết

và

thực thi tạo điều kiện cho một số huyện của tỉnh Long An nằm tiếp giáp Thành phố Hồ Chí Minh có nhiều cơ hội và thách

thức phát triển kinh tế - xã hội, trong đó có huyện Cần Giuộc, huyện Cần Đước.

“Biên bản hợp tác phát triển kinh tế - xã hội giữa tỉnh Long An và TP.HCM”: Xem phụ lục + Đánh giá thực trạng mạng lưới đô thị Việt Nam và nghiên cứu những định

hướng phát triển trong bối cảnh đô thị hóa thế giới và tiến trình công nghiệp hóa,

hiện đại hóa của thời kỳ đổi mới nước ta.

+ Mở rộng những khái niệm về đô thị học có quan hệ với những tiến bộ của

thế giới, cập nhật những thông tin liên quan đến đô thị trong nước để tham khảo cho

giáo trình giảng dạy sinh viên đại học và chủ yếu là sau đại học.

Chính vì vậy mà chúng tôi coi cuốn sách “Đô thị Việt Nam tập I, tập II ” của

GS. Đàm Trung Phường là một trong những công trình quan trọng để tiếp cận các

vấn đề lý luận về đô thị nói chung cũng như đại cương về đô thị hóa ở Việt Nam nói

riêng. Tuy nhiên, như chính tác giả của công trình thừa nhận “quyển đô thị Việt Nam

chưa có điều kiện đi sâu vào từng đô thị mà chỉ mới dừng lại ở cấp vĩ mô (macro) và

trung mô (mezo)”. [43, tr.5]

Bên cạnh đó còn hàng loạt công trình đề cập đến đô thị hóa và những vấn đề

liên quan đến nó như: “Dự án quy hoạch tổng thể vùng phát triển kinh tế trọng điểm

phía Nam” của Trung tâm nghiên cứu kinh tế miền Nam (1996); “Đô thị hóa và

chính sách phát triển đô thị trong công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam” của

Trần Văn Chữ, Trần Ngọc Hiên (Đồng chủ biên) (Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội

1998); “Định hướng quy hoạch tổng thể phát triển đô thị Việt Nam đến năm 2020”

của Bộ Xây dựng (1999); “Dân số học đô thị” của Trần Hùng (Nxb Xây dựng Hà

Nội, 2001); “Những con đường về thành phố - Di dân đến Thành phố Hồ Chí Minh

từ một vùng Đồng bằng sông Cửu Long” của Vũ Thị Hồng, Patrick Gubry, Lê Văn

Thành (Nxb TP.HCM 2003); “Quản lý đô thị thời kỳ chuyển đổi” của TS. Võ Kim

Cương (Nxb Xây dựng Hà Nội, 2004); “Dự thảo nhiệm vụ quy hoạch xây dựng

vùng Thành phố Hồ Chí Minh” của Bộ Xây Dựng (2004); “Vùng đô thị Châu Á và

TPHCM” của Nguyễn Minh Hòa ( Nxb Tổng hợp TPHCM 2005); “Kinh tế đô thị

và vùng” của Trần Văn Tấn (Nxb Xây dựng Hà Nội, 2006); “Ngập lụt tại các đô thị

Châu Á - kinh nghiệm cho Thành phố Hồ Chí Minh ” của Nguyễn Minh Hòa, Lê

Thị Hồng Diệp, Trương Nguyễn Khải Huyền (Nxb Tổng hợp TPHCM 2006); Văn

hóa ngoại thành TPHCM (từ góc nhìn thiết chế) của Nguyễn Minh Hòa (Nxb Tổng hợp TPHCM 2007); “Hiệp Phước trên đường tiến ra biển Đông” của Phan Chánh

Dưỡng, Nguyễn Văn Kích, Tôn Sĩ Kinh (Nxb Tổng hợp TPHCM 2006); “Công tác

thực hiện quy hoạch xây dựng đô thị” của Trần Trọng Hanh (Nxb Xây dựng 2008);

“Địa lý đô thị”của Phạm Thị Xuân Thọ (Nxb Giáo dục 2008); vv…. Ngoài các công

trình kể trên còn có bài viết của một số tác giả được đăng trên các tạp chí hoặc báo

cáo tại các hội thảo khoa học.

Các công trình nghiên cứu cũng như các hội thảo trên đã đề cập rất nhiều vấn

đề từ lý luận đến thực tiễn đô thị hóa trên thế giới và trong cả nước, kể cả TP.HCM.

Nhưng nhìn chung, cho đến nay vẫn chưa có công trình nào đề cập trực tiếp đến tác

động của quá trình đô thị hóa TP. HCM đến huyện Cần Giuộc, Cần Đước tỉnh Long

An. Chính vì vậy, luận văn này có thể được xem là một trong những công trình đầu

tiên nghiên cứu về tác động của quá trình đô thị hóa TP. HCM đến huyện Cần

Giuộc, Cần Đước tỉnh Long An dưới góc độ địa lý kinh tế - xã hội.

5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu

5.1. Quan điểm

5.1.1. Quan điểm tổng hợp lãnh thổ

Đây là quan điểm cơ bản, truyền thống của Địa lý học. Trong thực tế các sự

vật hiện tượng địa lý luôn có sự phân hóa không gian làm cho chúng có sự khác biệt

giữa nơi này với nơi khác. Do đó, khi nghiên cứu tác động của quá trình đô thị hóa

TP. HCM đến huyện Cần Giuộc, Cần Đước tỉnh Long An phải tìm hiểu mối quan hệ

bên trong lãnh thổ và mối quan hệ giữa lãnh thổ nghiên cứu với các lãnh thổ lân cận.

, đó chính là mối quan hệ không gian tương tác của đối tượng nghiên cứu.

5.1.2. Quan điểm hệ thống

Đô thị hóa là quá trình chuyển hóa và vận động phức tạp mang tính quy luật.

Đô thị hóa diễn ra trong mối quan hệ chặt chẽ với sự phát triển của cách mạng khoa

học kỹ thuật làm thay đổi kinh tế - xã hội, môi trường sống. Vì vậy, các tác động của

quá trình đô thị hóa TP. HCM đến huyện Cần Giuộc, Cần Đước tỉnh Long An cần

được xem như là một hệ thống nằm trong hệ thống kinh tế - xã hội hoàn chỉnh, luôn

vận động và phát triển không ngừng. TP. HCM là một yếu tố quan trọng trong hệ thống đô thị của quốc gia, tạo nên một cực phát triển trong hệ thống kinh tế - xã hội

của các vùng xung quanh và cả nước.

5.1.3. Quan điểm lịch sử viễn cảnh

Quan điểm này chú ý đến khía cạnh địa lý lịch sử. Các sự vật, hiện tượng

không chỉ biến đổi trong không gian mà biến đổi cả theo thời gian. Do đó, việc

nghiên cứu tác động của quá trình đô thị hóa TP. HCM đến huyện Cần Giuộc, Cần

Đước tỉnh Long An trong mối liên hệ quá khứ - hiện tại - tương lai sẽ làm rõ bản

chất của vấn đề theo một chuỗi thời gian, đảm bảo được tính logic, khoa học và

chính xác khi nghiên cứu.

5.1.4. Quan điểm sinh thái và phát triển bền vững

Con người luôn chịu tác động của môi trường tự nhiên và môi trường xã hội.

Trong quá trình phát triển đô thị, con người đã làm biến đổi tự nhiên, gây ra những

vấn đề môi trường nghiêm trọng. Cho nên, khi nghiên cứu cần phải quán triệt quan

điểm sinh thái và phát triển bền vững để đề ra những giải pháp nhằm đảm bảo sự hài

hòa giữa phát triển kinh tế - xã hội và tài nguyên môi trường.

5.2.Phương pháp nghiên cứu

5.2.1. Phương pháp thống kê

Trong luận văn đã sử dụng và phân tích cơ sở số liệu thống kê của Tổng cục

thống kê, Cục thống kê TP. HCM, Long An, Phòng Thống kê Cần Giuộc, Cần Đước

.Các số liệu điều tra từ các cơ quan và người dân tại địa phương,…Nhờ đó, chúng

tôi đã có cơ sở để đánh giá mức độ tác động của quá trình đô thị hóa TP. HCM đến

huyện Cần Giuộc, Cần Đước tỉnh Long An.

5.2.2. Phương pháp phân tích, tổng hợp

Từ các tài liệu thu thập được, chúng tôi sắp xếp, phân loại và phân tích các

thông tin, so sánh, đối chiếu nhằm tìm ra mối liên hệ giữa đô thị hóa với kinh tế - xã

Hội. Qua đó, đánh giá tác động của quá trình đô thị hóa đến kinh tế - xã hội.

5.2.3. Phương pháp bản đồ, biểu đồ

Nhằm chứng minh, làm sáng tỏ sự biến đổi của các hiện tượng kinh tế - xã hội,

sự tác động của các yếu tố với nhau, ngoài việc dùng số liệu tương đối và tuyệt đối

để chứng minh, chúng ta còn cụ thể hóa bằng các biểu đồ, bản đồ thích hợp.

Bản đồ - biểu đồ là phương pháp đặc trưng của khoa học Địa lý. Việc sử dụng

phương pháp này giúp cho các vấn đề nghiên cứu được cụ thể, trực quan và toàn

diện hơn. Một số bản đồ trong luận văn được xây dựng bằng phần mềm Mapinfo 7.5

dựa trên các dữ liệu đã thu thập và xử lý.

5.2.4. Phương pháp dự báo

Chúng tôi sử dụng phương pháp dự báo dựa trên cơ sở tính toán từ các số liệu

đã thu thập được và sự phát triển có tính quy luật của các sự vật, hiện tượng trong

quá khứ, hiện tại và tương lai.

5.2.5. Phương pháp thực địa

Đây là phương pháp cần thiết đối với nghiên cứu để có thể xác định mức độ

tin cậy của các tài liệu, số liệu đã thu thập được. Tác giả đã điều tra thực tế một số

nơi trên địa bàn, trực tiếp quan sát những thay đổi về kinh tế - xã hội, môi trường

dưới sự tác động của quá trình đô thị hóa. Qua các thông tin và tìm hiểu thực địa, tác

giả khẳng định lại mức độ tin cậy của số liệu và những nhận định đã có.

6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài

Sưu tầm, tổng hợp, phân tích và rút ra những tác động từ quá trình đô thị hóa

Thành phố Hồ Chí Minh ảnh hưởng đến Cần Giuộc, Cần Đước.

Dựa trên thực trạng tác động từ quá trình đô thị hóa Thành phố Hồ Chí Minh,

đề tài đưa ra những giải pháp, kiến nghị…nhằm hạn chế mặt tiêu cực và phát huy

những ảnh hưởng tích cực để kinh tế - xã hội Cần Giuộc, Cần Đước phát triển hơn

nữa, rút ngắn khoảng cách so với các khu vực lân cận.

Đóng góp một phần nhỏ vào việc quy hoạch vùng Thành phố Hồ Chí Minh

đến năm 2020 tầm nhìn 2050, bao gồm toàn bộ ranh giới hành chính Thành phố Hồ

Chí Minh và 7 tỉnh xung quanh gồm: Bình Dương, Bình Phước, Tây Ninh, Long An, Đồng Nai, Bà Rịa-Vũng Tàu với diện tích 30.404 km2

, bán kính ảnh hưởng từ

150 - 200 km.

7. Cấu trúc đề tài

Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và danh mục các tài liệu tham khảo,

phần nội dung nghiên cứu gồm ba chương:

Chương 1 : Đô thị hóa và một số vấn đề liên quan.

Chương 2: Tác động của quá trình đô thị hóa Thành phố Hồ Chí Minh đến

huyện Cần Giuộc, Cần Đước tỉnh Long An dưới góc độ địa lý kinh tế - xã hội.

Chương 3: Định hướng và giải phá