MỤC LỤC

I. Cơ sở lý thuyết 1

1. Câu đơn 1

2. Phân loại câu đơn 1

3. Mô hình tổng quát câu đơn 2

II. Tư liệu 4

1. Câu đơn bình thường 4

2. Câu đơn đặc biệt 17

III. Nhận xét 21

I. Cơ sở lý thuyết

1. Câu đơn

Là loại câu cơ sở, phổ biến nhất của loại hoạt động giao tế ngôn từ. Phần lớn câu đơn tiếng Việt ứng với một kết cấu chủ - vị. Câu đơn mang thông tin ngữ nghĩa tự thân, trong khi câu ghép phần lớn mang thông tin ngữ nghĩa kết hợp.

Câu đơn, ngoài kết cấu chủ - vị là hạt nhân, còn được xây dựng bằng những đơn vị khác, bằng các kết cấu khác. Đó là câu đơn một tiếng: “Mưa!”, “Cháy!”; câu đơn một từ đa tiết: “Cánh đồng”; câu đơn một đoản ngữ: “Một buổi sáng mùa thu”, “Đêm trắng”, “Càng đánh càng mạnh”; câu đơn một kết cấu cố định: “Ý chí kiên cường và phẩm chất cao cả.” v.v…

Kết cấu cú pháp của câu đơn quy định nghĩa cú pháp của nó. Câu có thể là câu kể, câu hỏi, câu cầu khiến và trong mỗi kiểu câu như vậy lại có thể là câu khẳng định hoặc phủ định.

Các kiểu câu đơn trên đây có sự đối lập về dạng thức. Dạng thức trong tiếng Việt được thể hiện bằng con đường từ vựng - ngữ pháp và bằng ngữ điệu với các từ tình thái.

2. Phân loại câu đơn

Có thể có nhiều cách phân loại câu đơn theo những tiêu chí khác nhau.

- Phân theo tiêu chuẩn từ loại làm vị ngữ, chúng ta có những kiểu câu với những ý nghĩa khác nhau: câu định danh, câu quá trình, câu tính chất, v.v…

- Phân theo thói quen sử dụng, chúng ta có câu bình thường với nòng cốt chủ - vị và câu đặc biệt không đủ nòng cốt chủ - vị.

- Phân theo cơ sở cấu tạo, chúng ta có câu hai thành phần được cấu tạo trên cơ sở kết cấu chủ - vị, câu một thành phần được cấu tạo trên cơ sở từ và cụm từ.

- Phân theo cơ sở ngữ nghĩa, có hai nhóm kiểu câu cơ bản là câu sự kiện và câu định danh.