Dưới triều Nguyễn, một triều đại phong kiến tập quyền chuyên chế cao độ cuối cùng của Việt Nam, về nguyên tắc, các hoàng đế vẫn là những người ra quyết định tối hậu. Tính từ khi Gia Long lên ngôi cho đến Bảo Đại thoái vị (1802-1945), các nhà vua Nguyễn đ• phải duyệt phê một khối lượng công văn khổng lồ, “nghe nói đời sau tiến hành kiểm kê, sắp xếp lại, có tới 3200 tập, mỗi tập dày khoảng 6 đến 10 cm, với trên dưới 600 trang giấy viết tay” .

Con đường từ “kênh phát” – các cơ quan trấn, dinh, tỉnh… của các văn kiện ấy đến “kênh nhận” cao nhất là nhà vua là một chặng đường phức tạp nhiều thủ tục, qua nhiều cơ quan các cấp. Theo GS Trần Nghĩa, “con đường” ấy đại thể như sau: từ các trấn, dinh, tỉnh… những công văn giấy tờ ấy trước tiên chuyển đến các Bộ, Nha liên quan xem xét, sau đó được tập trung về Nội các. Những công thần quan lại làm việc trong Nội các tuỳ theo tính chất, nội dung vấn đề hoặc tự mình dự thảo cách trả lời, hoặc gửi lại Bộ, Nha liên quan đề nghị cho ý kiến cụ thể, gọi là “Phiếu nghĩ”. Sau đó, các bản tấu, sớ… kèm với hồ sơ do Nội các hay Bộ, Nha chuẩn bị mới được các viên Thị vệ hay Thái giám “đệ” vào Nội cung để vua xem xét.

Trên cơ sở các văn bản đó cùng các “phiếu nghĩ” đó, Nhà vua sẽ tự cho ý kiến riêng của mình bằng cách viết lên những giấy tờ đó gọi là “ngự phê”. Do xưa trong các triều đình phong kiến, loại mực mà vua viết đều là mực son, nên gọi là châu phê hay châu bút(朱 châu-chu). Các bản tấu, sớ… cùng những tờ thảo chiếu, dụ trả lời … phàm được vua xem (ngự l•m) và có “châu phê” đều được gọi chung là Châu Bản.

Đây là một nguồn tư liệu vô cùng quý giá, nó cung cấp một số thông tin quan trọng (đ• đến tay vua) về kinh tế, chính trị, quân sự, văn hoá, tư tưởng, phong tục tập quán, công việc bang giao… ở nước ta dưới triều Nguyễn ở thế kỷ XIX. Năm 1826, Minh Mạng cho xây dựng Đông Các ngay trong thành Nội để lưu trữ các văn thư thuộc loại trên. Đến triều Tự Đức, Châu bản phần lớn được giao cho Quốc sử quán giữ gìn để biên soạn các bộ quốc sử lớn: Đại Nam thực lục tiền biên; Đại Nam thực lục chính biên; Đại Nam liệt truyện…

Kết cấu đề tài:

I. Đôi nét về Châu bản và châu bản triều Tự Đức

II. Vấn đề Thiên Chúa giáo trong Châu bản triều Tự Đức:

III. Một vài nhận xét