LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình thực hiện luận án tiến sỹ kinh tế tôi được sự giúp đỡ của PGS.TS Phạm Thị Quý; PGS.TS Trần Văn Tá giáo viên hướng dẫn, tập thể ban Giám hiệu, các thày giáo, các cô giáo Trường Đại học Kinh tế quốc dân, Bộ Tài chính, tỉnh Bắc Ninh, tỉnh Quảng Ninh, tỉnh Hải Dương, tỉnh Hưng Yên, tỉnh Hà Tây, tỉnh Bắc Giang và bạn bè đồng nghiệp đã tạo điều kiện để tôi hoàn thành được luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn.

Tác giả luận án

Nguyễn Lương Thành

MỤC LỤC

Nội dung Trang

TRANG PHỤ BÌA 1

LỜI CAM ĐOAN 2

MỤC LỤC 4

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT 5

DANH MỤC CÁC BẢNG, ĐỒ THỊ 6

MỞ ĐẦU 8

CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƯ XÂY DỰNG CÁC CÔNG TRÌNH KẾT CẤU HẠ TẦNG KINH TẾ - XÃ HỘI 13

1.1 Sự cần thiết phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội 13

1.2 Những vấn đề cơ bản về huy động vốn đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội 26

1.3 Kinh nghiệm về thu hút vốn đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội của một số tỉnh 40

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƯ XÂY DỰNG CÁC CÔNG TRÌNH KẾT CẤU HẠ TẦNG KINH TẾ- XÃ HỘI TỈNH BẮC NINH THỜI KỲ 1997-2005 55

2.1 Đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội tỉnh Bắc Ninh ảnh hưởng đến huy động vốn đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng 55

2.2 Thực trạng huy động vốn đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội tỉnh Bắc Ninh thời kỳ 1997-2005 61

2.3 Đánh giá chung về huy động vốn đầu tư các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội tỉnh Bắc Ninh thời kỳ 1997- 2005 109

CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP ĐẨY MẠNH HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƯ XÂY DỰNG CÁC CÔNG TRÌNH KẾT CẤU HẠ TẦNG KINH TẾ-XÃ HỘI TỈNH BẮC NINH TRONG THỜI GIAN TỚI 123

3.1 Mục tiêu đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Bắc Ninh trong thời gian tới 123

3.2 Quan điểm thực hiện các giải pháp huy động vốn 138

3.3 Giải pháp huy động vốn đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội 143

3.4 Các kiến nghị để thực hiện đồng bộ các giải pháp huy động vốn xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Bắc Ninh trong thời gian tới 168

KẾT LUẬN 179

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 187

DANH MỤC PHỤ BIỂU THAM KHẢO 189

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 194

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT

ADB Ngân hàng phát triển Châu á

ASEAN Hiệp hội các nước Đông Nam á

BOO Xây dựng - sở hữu - vận hành

BOT Xây dựng - kinh doanh - chuyển giao

BT Xây dựng - chuyển giao

CĐSP Trường Cao đẳng sư phạm

CEPT Hiệp định về ưu đãi thuế quan có hiệu lực chung

CNH-HĐH Công nghiệp hoá -hiện đại hoá

DNNN Doanh nghiệp nhà nước

EPR Hệ số bảo hộ hiệu dụng

EU Liên minh Châu Âu

EUR Đồng tiền chung Châu Âu

FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài

GD-ĐT Giáo dục - Đào tạo

GDP Tổng sản phẩm quốc nội

GDTX Giáo dục thường xuyên

GNP Tổng sản phẩm quốc dân

GTNT Giao thông nông thôn

HĐND Hội đồng nhân dân

HOST Hệ thống tổng đài chủ

HTX Hợp tác xã

ICOR Chỉ số vốn - gia tăng đầu ra

IMF Quỹ tiền tệ quốc tế

KT-XH Kinh tế xã hôi

NDT Nhân dân tệ

NGO Tổ chức phi chính phủ

NIEs Các nền kinh tế mới công nghiệp hoá

NSNN Ngân sách nhà nước

ODA Viện trợ phát triển chính thức

PTNT Phát triển nông thôn

QL Đường quốc lộ

RCA Hệ số lợi thế so sánh trông thấy

THCS Trung học cơ sở

TNCs Các công ty xuyên quốc gia

UBND Uỷ ban nhân dân

UNDP Chương trình phát triển của Liên hợp quốc

USD Đôla Mỹ

VHTT Văn hoá thông tin

WTO Tổ chức Thương mại thế giới

XDCB Xây dựng cơ bản

DANH MỤC CÁC BẢNG, ĐỒ THỊ

Bảng Nội dung Trang

Bảng 2.1 Chỉ tiêu kinh tế - xã hội Tổng hợp giai đoạn 1997-2005 58

Bảng 2.2

Vốn đầu tư¬ xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Bắc Ninh 67

Bảng 2.3

Huy động vốn nhà nước đầu tư¬ Xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Bắc Ninh thời kỳ 1997-2005 70

Bảng 2.4 Tổng hợp tiền sử dụng đất của các dự án xây nhà ở để bán 72

Bảng 2.5 Tình hình thực hiện các dự án quỹ đất tạo vốn 76

Bảng 2.6 Tổng hợp chi ngân sách địa ph¬ương 77

Bảng 2.7

Vốn huy động ngoài nhà nước đầu tư¬ Xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Bắc Ninh 80

Bảng 2.8

Tình hình thực hiện các dự án sử dụng vốn ODA tỉnh Bắc Ninh Giai đoạn 1997-2005 83

Bảng 2.9

Kết quả đầu tư làm đường giao thông nông thôn và hỗ trợ của tỉnh cho chương trình xây dựng đường giao thông nông thôn 2000-2005 87

Bảng 2.10

Kết quả huy động vốn đầu tư giao thông trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh 1998-2005 89

Bảng 2.11 Tổng mức đầu tư xây dựng mạng lưới cấp điện 1997 -2005 91

Bảng 2.12

Kết quả đầu tư xây dựng kiên cố hoá kênh mương loại III từ năm 1999 - 2005 94

Bảng 2.13

Tổng hợp đầu từ xây dựng và sửa chữa các trạm bơm trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh từ năm 1997 đến nay 95

Bảng 2.14

Tổng hợp vốn ngân sách đầu t¬ư cho công tác tu bổ đê kè cống và xây dựng trụ sở ngành nông nghiệp từ năm 1997 đến nay 96

Bảng 2.15

Kết quả thu hút đầu tư vào các khu công nghiệp tập trung đến 2005 99

Bảng 2.16

Thống kê các nguồn vốn đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng giáo dục Bắc Ninh qua các năm 1997-2005 104

Bảng 2.17

Tổng hợp kết quả huy động vốn xây dựng công trình y tế 1997-2005 106

Bảng 2.18 Kết quả huy động vốn đầu tư kết cấu hạ tầng văn hoá thông tin 108

Bảng 3.1 Báo cáo nhu cầu đầu tư¬ Bắc Ninh từ 2006-2020 131

Bảng 3.2

Dự kiến huy động vốn đầu tư¬ xây dựng các công trình hạ tầng kinh tế - xã hội bắc ninh thời kỳ 2006-2020 132

Bảng 3.3

Kế hoạch đầu tư¬ phát triển giao thông vận tải Bắc Ninh

Giai đoạn 2006-2020 134

Bảng 3.4

Kế hoạch đầu tư¬ xây dựng công trình thuỷ lợi giai đoạn 2006 - 2010 136

Bảng 3.5

Nhu cầu về vốn xây dựng kết cấu hạ tầng GD - ĐT Bắc Ninh giai đoạn 2006 - 2010 137

Đồ thị 2.1 Tốc độ tăng trưởng kinh tế thời kỳ 1997-2005 58

Đồ thị 2.2 Tổng đầu tư toàn xã hội thời kỳ 1997-2005 59

Đồ thị 2.3

Cơ cấu vốn đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Bắc Ninh thời kỳ 1997-2005 67

Đồ thị 2.4

Tốc độ huy động vốn đầu tư của cả nước và Bắc Ninh thời kỳ 2001-2005 68

Đồ thị 2.5 Cơ cấu huy động vốn đầu tư nhà nước thời kỳ 1997-2005 70

Đồ thị 2.6

Cơ cấu vốn ngoài nhà nước trong đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội 80

Đồ thị 3.1 Cơ cấu dự kiến huy động vốn đầu tư¬ xây dựng các công trình hạ tầng kinh tế - xã hội Bắc Ninh thời kỳ 2006-2020 132

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội có vai trò quan trọng, nó là tổng thể các điều kiện, là cơ sở vật chất, kỹ thuật, đóng vai trò cơ bản cho các hoạt động kinh tế - xã hội, là nhân tố ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động đầu tư trong quá trình thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và phát triển xã hội. Trong nền kinh tế thị trường hiện đại, kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội được coi là hàng hoá công cộng - hàng hoá phục vụ cho cả cộng đồng.

Phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội thể hiện sự quan tâm đầu tư, trình độ quản lý kinh tế của Chính phủ, sự đóng góp của cả cộng đồng, của mỗi ngành, mỗi người của cả quốc gia và cả dân tộc đó. Đầu tư kinh tế không những tạo ra đòn bảy đưa kinh tế vượt qua một giới hạn nào đó mà còn là phương thức đạt tới những mục tiêu xã hội - nhân văn. Chống mọi nguy cơ tụt hậu và giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng và công bằng xã hội.

Nước ta trong giai đoạn hiện nay, việc phát triển kết cấu hạ tầng một cách đồng bộ, đạt trình độ tiên tiến, tiêu chuẩn hiện đại đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội vừa là điều kiện vừa là nội dung cơ bản của sự nghiệp CNH-HĐH đất nước và tạo cơ sở quan trọng cho sự nghiệp đổi mới và phát triển bền vững nền kinh tế đất nước, là động lực để phát triển kinh tế, hội nhập kinh tế quốc tế và rút ngắn khoảng cách với bên ngoài. Hệ thống kết cấu hạ tầng tiên tiến và đồng bộ tạo điều kiện phát triển đồng đều giữa các địa phương, các vùng lãnh thổ, làm giảm sự chênh lệch về mức sống và dân trí giữa các khu vực dân cư.

Thực tế, điều kiện để phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội lại phụ thuộc nhiều vào nguồn vốn đầu tư, khi đất nước chuyển sang kinh tế thị trường và mở cửa, khả năng huy động vốn cho đầu tư phát triển kinh tế, cho phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội cũng đa dạng hơn. Tuy nhiên, điều đó cũng không đơn giản vì khả năng và mức độ huy động vốn còn tuỳ thuộc vào nhiều nhân tố chủ quan, khách quan. Những năm qua (1997-2005) Bắc Ninh đã đạt được một số kết quả trong huy động vốn đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội nhưng mức độ huy động vốn vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu nhằm nâng cao chất lượng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội.

Nhu cầu vốn đầu tư để xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội Bắc Ninh trong thời kỳ tới rất lớn trong khi nguồn lực ngân sách lại có hạn. Bài toán cấp bách đặt ra phải tiếp tục huy động mọi nguồn lực, mọi thành phần kinh tế tham gia đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Bắc Ninh.

Vì vậy, NCS chọn hướng nghiên cứu là “Tăng cường huy động vốn đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Bắc Ninh trong thời kỳ đổi mới: thực trạng - kinh nghiệm và giải pháp” làm đề tài nghiên cứu khoa học của mình.

2. Tổng quan tình hình nghiên cứu

Phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội là một cuộc cách mạng kinh tế, là một nội dung trọng yếu trong mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Trước sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế thị trường, xu hướng hội nhập kinh tế quốc tế và sự cạnh tranh gay gắt trong môi trường toàn cầu hiện nay, một vấn đề đặt ra với các địa phương là làm thế nào để huy động được nhiều vốn cho đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội.

Trong những năm gần đây, Chính phủ đã đặt ưu tiên cho việc phát triển mạng lưới hạ tầng quốc gia như hệ thống đường xá, sân bay, bến cảng và cấp điện . cũng như kết cấu hạ tầng địa phương. Trong giai đoạn 2001-2005, Nhà nước đã giành 27,5% tổng đầu tư nguồn ngân sách tập trung cho lĩnh vực giao thông vận tải, bưu chính- viễn thông. Chính vì vậy, trong những năm qua đã đạt được những kết quả rất đáng ghi nhận trong việc cải thiện khu vực kết cấu hạ tầng.

Song trong giai đoạn hiện nay yêu cầu phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội đã, đang và sẽ là vấn đề bức xúc. Phát triển kết cấu hạ tầng đồng bộ nhằm tạo điều kiện và động lực phát triển đất nước, địa phương, cả cấp vĩ mô lẫn vi mô. Để đáp ứng được yêu cầu đầu tư xây dựng, vấn đề nguồn vốn đang đặt ra cho các quốc gia và mỗi địa phương, trong điều kiện nguồn vốn ngân sách nhà nước còn hạn hẹp thì việc tăng cường huy động vốn đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội càng trở nên cấp thiết. Trong những năm qua Đảng và Nhà nước đã đề ra các chính sách nhằm tăng cường thu hút, quản lý, sử dụng vốn đầu tư xây dựng cơ bản nói chung và xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội nói riêng. Các chính sách đã được thể hiện trong hệ thống các văn bản pháp luật hướng dẫn thực hiện qui chế quản lý đầu tư và xây dựng, qui chế đấu thầu (Nhà xuất bản Chính trị quốc gia năm 2004). Vừa qua Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam khoá XI - Kỳ họp thứ 8 đã thông qua Luật đầu tư (ngày 18/10/2005).

Nhiều nhà khoa học đã dày công nghiên cứu nhằm đưa ra các giải pháp hữu hiệu tăng cường huy động, sử dụng vốn đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội: Nguyễn Văn Hùng (2004), Một số biện pháp nhằm tăng cường thu hút vốn đầu tư trên địa bản tỉnh KONTUM, luận văn thạc sỹ chuyên ngành quản trị kinh doanh, Trường Đại học Đà Nẵng. Đỗ Hoài Nam, Lê Cao Đoàn (2001), Xây dựng hạ tầng cơ cở nông thôn trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở Việt Nam, Nhà xuất bản Khoa học xã hội. Bùi Nguyên Khánh (2001), Thu hút và sử dụng vốn nước ngoài trong xây dựng kết cấu hạ tầng của ngành giao thông vận tải Việt Nam, luận án tiến sỹ kinh tế, Trường Đại học Ngoại thương. Phan Mạnh Chính (1994), Xây dựng kết cấu hạ tầng của Thủ đô Hà Nội định hướng và các giải pháp thu hút vốn đầu tư nước ngoài, luận án phó tiến sỹ khoa học kinh tế - Trường Đại học Kinh tế Quốc dân. Nguyễn Thanh Nuôi (1996), Giải pháp huy động vốn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng kinh tế địa phương bằng tín dụng nhà nước, luận án phó tiến sỹ khoa học kinh tế - Trường Đại học Tài chính Kế toán Hà Nội. Phan Lan Tú (2002), Khai tác và quản lý vốn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng kỹ thuật đô thị ở Việt Nam, luận án tiến sỹ kinh tế Học viện Tài chính .

Bắc Ninh là một tỉnh mới được tái lập với nền tảng vật chất - kỹ thuật còn thiếu thốn, lạc hậu và nguồn vốn ngân sách nhà nước còn hạn hẹp thì việc tăng cường huy động vốn đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội càng trở nên cấp thiết. Hơn nữa, trong khoa học kinh tế lẫn thực tiễn đổi mới và phát triển kinh tế - xã hội nước ta đang còn nhiều bất cập và vấn đề mới đặt ra cần được tổng kết, nhận thức đầy đủ, kịp thời và xử lý có hiệu quả. Nhiều vấn đề trong đó, nếu không muốn nói là tất cả đều được phản ánh và có thể tìm được phần nào lời giải qua thực tế của tỉnh Bắc Ninh, một địa phương mang tính đại diện cao vì không chỉ gần như đi từ đầu mà còn chủ động và có nhiều thành công trong phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, vì vậy NCS chọn đề tài “Tăng cường huy động vốn đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Bắc Ninh trong thời kỳ đổi mới: Thực trạng, kinh nghiệm và giải pháp” nhằm góp phần cùng các nhà khoa học hoàn thiện hệ thống các giải pháp về huy động vốn đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội.

3. Mục đích nghiên cứu

- Luận án được đặt ra nhằm nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về huy động vốn đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội.

- Phân tích thực trạng huy động vốn đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội ở Bắc Ninh trong thời kỳ 1997 - 2005 và kinh nghiệm huy động vốn của một số tỉnh trong vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ.

- Đề xuất một số giải pháp nhằm tiếp tục đẩy mạnh huy động vốn đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Bắc Ninh trong thời gian tới.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu của luận án tập trung vào thực trạng quá trình huy động vốn đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội của tỉnh Bắc Ninh.

4.2. Phạm vi nghiên cứu

-Về không gian: nghiên cứu trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh.

-Về thời gian: nghiên cứu kết quả huy động vốn đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội của tỉnh Bắc Ninh chủ yếu từ khi tái lập đến nay (1997-2005). Đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường huy động vốn đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội của tỉnh Bắc Ninh trong thời kỳ 2006-2010-2015-2020.

5. Phương pháp nghiên cứu

Luận án sử dụng các phương pháp:

- Phương pháp chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử;

- Phương pháp lịch sử kết hợp với phương pháp lôgic;

- Phương pháp lấy ý kiến các chuyên gia;

- Phương pháp thống kê, so sánh, phân tích và tổng hợp để giải quyết nội dung nghiên cứu;

6. Đóng góp của luận án

- Hệ thống hoá một số vấn đề lý luận cơ bản về huy động vốn đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội.

- Làm rõ thực trạng huy động vốn cho đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội của tỉnh Bắc Ninh trong thời kỳ tỉnh tái lập (1997 - 2005). Từ đó tìm ra nguyên nhân của thành công và hạn chế, những bài học kinh nghiệm trong công tác huy động vốn đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội của địa phương.

- Đề xuất một số giải pháp huy động vốn đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội những năm tới.

7. Kết cấu của luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận, luận án được trình bày trong 3 chương

Chương1: Những vấn đề lý luận và thực tiễn về huy động vốn đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội .

Chương 2: Thực trạng huy động vốn đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Bắc Ninh trong thời kỳ 1997-2005.

Chương 3: Giải pháp đẩy mạnh huy động vốn đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Bắc Ninh trong thời gian tới