TÓM TẮT: An ninh – quốc phòng là lĩnh vực đặc biệt quan trọng đối với mỗi quốc gia

dù trong bất cứ thời đại nào. Đối với Nhật Bản , vấn đề an ninh – quốc phòng có nhiều khác

biệt so với những quốc gia khác. Sự khác biệt này bắt nguồn từ lịch sử quân sự Nhật Bản từ

khi đảo quốc này bước vào thời kỳ hiện đại hoá sau cải cách Minh Trị ( 1868 ). Nhờ tiếp thu

những thành quả khoa học kỹ thuật của phương Tây, Nhật Bản đã vươn lên thành một cường

quốc khu vực, gạt bỏ ảnh hưởng của Trung Quốc trên bán đảo Triều Tiên thông qua cuộc

chiến Trung – Nhật,1894 – 1895; đồng thời sau chiến tranh này Nhật Bản cũng giành luôn

quyền cai trị Đài loan cho đến năm 1945. Sang đầu thế kỷ XX, Nhật Bản bắt đầu thách thức

chủ nghĩa đế quốc Nga Sa Hoàng bằng cuộc chiến tranh Nga – Nhật,1904 – 1905. Lần đầu

tiên trong lịch sử xung đột Đông – Tây, một dân tộc châu Á da mầu đã chiến thắng người da

trắng. Hoà ước Portsmouth ký với Sa Hoàng tháng 9/1905 khiến cho nước Nhật được hưởng

mọi đặc quyền kinh tế vùng Mãn châu nội địa và chiếm giữ quần đảo Kuriles. Tham gia chiến

tranh với nước Nga Sa Hoàng, Nhật Bản đã thật sự bước ra vũ đài quốc tế. Sau này, khi Đại

chiến thế giới lần thứ hai gần kề thì Nhật Bản lại chủ động mở cuộc tấn công xâm lược Trung

Quốc từ năm 1931, và đến năm 1940 thì mở rộng khắp vùng Đông Nam Á. Nhìn từ góc độ địa

– chính trị, các cuộc chiến tranh kể trên giữa Nhật Bản với Trung Quốc hay Nga đều nhằm

giải quyết mâu thuẫn về quyền lợi của các nước lớn khu vực Đông Bắc Á. Nhưng khi tham gia

đồng minh với phe Trục ( Axis ) năm 1936 , thì tham vọng của Nhật Bản đã mang tầm thế giới.

Những ràng buộc lịch sử ấy không thể một sớm một chiều mà cởi bỏ, nếu không muốn nói

rằng mỗi ngày một phức tạp hơn. Từ sau Hội nghị Alta ( tháng 2/1945 ) giữa Tam cường Xô-

Mỹ-Anh, trật tự thế giới hai cực được hình thành, từ đó xuất hiện trạng thái đối đầu giữa hai

phe Xã hội Chủ nghĩa và Tư bản Chủ nghĩa mà người ta quen gọi là Chiến tranh Lạnh. Những

mục tiêu an ninh – quốc phòng của Nhật Bản từ đó cũng phải thay đổ . Tuy nhiên, những món

nợ lịch sử của Nhật với tư cách là một cường quốc thế giới thì dường như vẫn nguyên vẹn. Bài

viết này tập trung khảo cứu chính sách an ninh – quốc phòng của Nhật Bản trong và sau

Chiến tranh Lạnh, dưới cơ chế an ninh chiến lược Nhật – Mỹ, nhằm đánh giá những thay đổi

về mục tiêu, biện pháp, quá trình thực hiện chính sách trên của Nhật Bản, trong điều kiện

Science & Technology Development, Vol 12, No.15 - 2009

Trang 26 Bản quyền thuộc ĐHQG-HCM

những thay đổi tương ứng quốc tế và khu vực. Từ góc độ lịch sử, bài viết đưa cái nhìn khái

quát về chính sách an ninh – quốc phòng của Nhật Bản hơn nửa thế kỷ qua theo những nội

dung chủ yếu. Người đọc sẽ thấy rằng, chính các món nợ lịch sử truyền thống cùng những yếu

tố an ninh mang tính nội sinh và ngoại sinh đã tạo ra sự thay đổi trong chính sách an ninh –

quốc phòng của Nhật Bản trong các phân đoạn của Chiến tranh Lạnh và từ sau Chiến tranh

Lạnh đến na