MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước là mục tiêu hàng đầu trong đường lối xây dựng phát triển của nước ta, "Đến năm 2020 đất nước ta về cơ bản phải trở thành nước công nghiệp". Muốn thực hiện thành công sự nghiệp này, chúng ta phải thấy rõ nhân tố quyết định thắng lợi chính là nguồn nhân lực con người Việt Nam. Nền giáo dục của ta không chỉ lo đào tạo cho đủ về số lượng mà cần quan tâm đặc biệt đến chất lượng đào tạo.

Trước tình hình đó, nhiệm vụ quan trọng đề ra cho các môn học trong trường phổ thông là phải làm sao cho khi vào đời, bắt tay tham gia vào lao động sản xuất hoặc lao động trong một ngành khoa học kỹ thuật nào đó, học sinh có thể nhanh chóng tiếp thu được cái mới, mau chóng thích ứng với trình độ hiện đại của khoa học và kỹ thuật. Để làm được điều đó, ngoài việc trang bị cho học sinh vốn kiến thức, kỹ năng tối thiểu cần thiết, các môn học cần phải tạo ra cho họ một tiềm lực để họ có thể đi xa hơn những hiểu biết mà họ đã thu lượm được trong nhà trường. Tiềm lực đó chính là khả năng giải quyết những vấn đề mà sản xuất và đời sống đặt ra cho họ, là khả năng tự vạch ra đường đi để đạt tới những nhận thức mới. Tiềm lực đó nằm trong phương pháp tư duy và hành động một cách khoa học. Do đó vấn đề bồi dưỡng cho học sinh các phương pháp nhận thức khoa học đã trở thành nhiệm vụ quan trọng của các môn học trong nhà trường phổ thông.

Chỉ trên cơ sở dạy cho các em các phương pháp nhận thức khoa học chúng ta mới có thể làm cho các em biết học tập một cách chủ động, mới rèn luyện được trí thông minh, sáng tạo ở các em. Nhưng việc rèn luyện trí thông minh sáng tạo trong dạy học ở trường phổ thông nước ta hiện nay còn mới mẻ, đang còn nhiều khó khăn cả về lý luận lẫn thực tiễn.

Để đạt được mục đích đó, chúng ta cần phải nghiên cứu, áp dụng và liên tục cải tiến các phương pháp giảng dạy. Nền giáo dục của nước ta hiện nay đã sử dụng một số phương pháp dạy học mang lại những hiệu quả nhất định như phương pháp thực nghiệm, phương pháp đàm thoại nêu vấn đề, phương pháp diễn giảng...

Phương pháp mô hình (PPMH) là một trong những phương pháp nhận thức khoa học và đã được vận dụng vào trong dạy học. Khi nghiên cứu những hiện tượng Vật lý xảy ra trong thế giới vi mô, nhất là trong dạy học vật lý, chúng tôi đặc biệt quan tâm tới PPMH.

PPMH ngày càng trở nên quan trọng không những trong Vật lý mà cả trong những ngành khoa học tự nhiên và xã hội khác. Chính vì vậy, chúng tôi chọn đề tài: Nghiên cứu sử dụng phương pháp mô hình trong dạy học chương “Thuyết động học phân tử và chất khí lý tưởng” vật lý lớp 10 trung học phổ thông .

2. Mục đích nghiên cứu

Sử dụng PPMH trong dạy học chương “Thuyết động học phân tử và chất khí lý tưởng” nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học vật lý trong trường THPT.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

- PPMH: Trong nghiên cứu vật lý và trong dạy học vật lý.

- Hoạt động dạy và học vật lý của giáo viên và học sinh ở trường THPT.

- Quá trình dạy học vật lý chương “ Thuyết động học phân tử và chất khí lý tưởng” lớp 10 THPT Tĩnh gia II.

4. Giả thuyết khoa học

- Có thể sử dụng PPMH ở các mức độ khác nhau để dạy học chương “ Thuyết động học phân tử và chất khí lý tưởng”.

- Việc dùng PPMH dạy học chương “ Thuyết động học phân tử và chất khí lý tưởng” sẽ mang lại kết quả học sinh không những nắm vững sâu sắc kiến thức của mình mà còn được bồi dưỡng PPMH của nhận thức vật lý.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Tìm hiểu lý thuyết về MH và PPMH trong nghiên cứu vật lý và trong dạy học vật lý.

- Nghiên cứu chương trình và sách giáo khoa vật lý phần nhiệt học.

- Tìm hiểu thực trạng nhận thức về PPMH và sử dụng PPMH trong dạy học vật lý ở trường phổ thông.

- Thiết kế các phương án dạy học chương “Thuyết động học phân tử và chất khí lý tưởng” theo PPMH.

- Thực nghiệm sư phạm các phương án đã xây dựng.

6. Phương pháp nghiên cứu

- Nghiên cứu lý luận:

+ Các văn kiện của Đảng và Nhà nước, của Bộ giáo dục và đào tạo có liên quan đến vấn đề nghiên cứu.

+ Các tài liệu, công trình liên quan đến hướng nghiên cứu.

- Nghiên cứu tình hình thực trạng trên đối tượng cụ thể: Dự giờ, quan sát việc dạy của giáo viên và việc học của học sinh trong quá trình thực nghiệm sư phạm.

- Thực nghiêm sư phạm: Thực hiện các bài dạy đã thiết kế, so sánh với lớp đối chứng để rút ra những cần thiết, chỉnh lý thiết kế đề xuất hướng áp dụng vào thực tiễn, mở rộng kết quả nghiên cứu.

7. Kết quả nghiên cứu

Qua quá trình triển khai đề tài: Nghiên cứu sử dụng phương pháp mô hình trong dạy học chương “Thuyết động học phân tử và chất khí lý tưởng” vật lý lớp 10 THPT, chúng tôi đã thu được một số kết quả như sau:

- Về mặt lý luận:

+ Nhận thức được cấu trúc của PPMH, vai trò của PPMH trong nghiên cứu vật lý và trong dạy học vật lý.

+ Nắm được các bước cơ bản vận dụng PPMH trong dạy học vật lý.

- Về mặt nghiên cứu ứng dụng:

+ Sắp xếp lại nội dung một số vấn đề chương “Thuyết động học phân tử và chất khí lý tưởng” để thực hiện dạy học theo PPMH.

+ Xây dựng, thiết kế các giáo án chương “Thuyết động học phân tử và chất khí lý tưởng” theo PPMH.

+ Thực nghiệm sư phạm: chúng tôi nhận thấy, có thể tiến hành dạy học chương “Thuyết động học phân tử và chất khí lý tưởng” theo PPMH, nhờ đó học sinh làm quen với PPMH -phương pháp nhận thức quan trọng của vật lý học.

8. Cấu trúc luận văn

Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, phần phụ lục và tài liệu tham khảo, luận văn có 3 chương sau:

Chương 1: Cơ sở lý luận của đề tài

Chương 2: Tổ chức dạy học chương “Thuyết động học phân tử và chất khí lý tưởng” vật lý lớp 10 THPT theo PPMH.

Chương 3: Thực nghiệm sư phạm

KẾT LUẬN

Bồi dưỡng cho học sinh phương pháp nhận thức bộ môn là nhiệm vụ dạy học ở trường phổ thông. Phương pháp mô hình là phương pháp đặc thù của nhận thức vật lý, cần thiết phải đưa vào nội dung của dạy học vật lý.

Qua quá trình triển khai đề tài: Nghiên cứu sử dụng phương pháp mô hình trong dạy học chương “Thuyết động học phân tử và chất khí lý tưởng” vật lý lớp 10 THPT, chúng tôi đã thu được một số kết quả như sau:

1. Về mặt lý luận:

- Phân tích vai trò của PPMH trong sự phát triển của vật lý học và trong dạy học vật lý.

- Phân tích cấu trúc của PPMH : đưa ra được sơ đồ cấu trúc của PPMH phù hợp với năng lực nhận thức của học sinh trung học phổ thông.

2. Về mặt nghiên cứu ứng dụng:

- Có thể sử dụng phương pháp mô hình để dạy học một số bài học chương “Thuyết động học phân tử và chất khí lý tưởng” ở chương trình lớp 10 phù hợp với tiến trình học tập theo PPMH, phù hợp với điều kiện thực tế dạy và học ở lớp 10 với trình độ học sinh đại trà.

- Sáu bài học thực nghiệm bước đầu khẳng định tính khả thi và hiệu quả của việc áp dụng PPMH trong dạy học vật lý. Kết quả thực nghiệm khẳng định giả thuyết đã nêu ra: học sinh có thể tiếp thu được PPMH, bước đầu hình thành cách suy nghĩ trên mô hình và trong một số trường hợp đã có thể sử dụng mô hình đồ thị để giải quyết nhiệm vụ nhận thức của mình.

- Để nâng cao hiệu quả của PPMH trong dạy học, chúng ta cần xác định rõ mức độ thích hợp để học sinh tham gia vào các giai đoạn của PPMH nhằm tránh sự quá sức đi đến chủ nghĩa hình thức, đặc biệt là giai đoạn xây dựng các mô hình biểu tượng, tính tự lực của học sinh bị hạn chế. Trong PPMH cần có những sự kiện khởi đầu, đặc biệt là những sự kiện thực nghiệm và thí nghiệm kiểm tra. Thiếu những yếu tố này thì mô hình chỉ có nghĩa như giả thiết. Bởi vậy cần tăng cường thiết bị thí nghiệm cho những bài định sử dụng PPMH.

- Để phát huy hết tính năng ưu việt của PPMH trong dạy học vật lý, đề tài cần thiết được mở rộng phạm vi nghiên cứu sang các phần khác trong chương trình vật lý phổ thông sao cho thừa kế và phát triển những kết quả đã đạt được trong đề tài này.