PGS.TS. THÁI VĨNH THẮNG

Trên thế giới có những văn bản quy phạm pháp luật nổi tiếng bởi sự trường tồn của chúng. Đó là những minh chứng sinh động nhất về tính hợp lý của văn bản quy phạm pháp luật, bởi những văn bản quy phạm pháp luật không hợp lý sẽ nhanh chóng bị đời sống thực tiễn loại bỏ. Sự trường tồn ở đây được xét trên hai phương diện: một là chúng có hiệu lực điều chỉnh lâu dài các quan hệ xã hội, hai là có thể chúng không còn hiệu lực trên thực tế nữa nhưng tư tưởng, tinh thần của nó được tiếp thu và thể hiện trong các văn bản quy phạm pháp luật của các đời sau.

Một trong những ví dụ điển hình là Bộ luật dân sự Napoleon 1804. Bộ luật này đã tồn tại trên 200 năm và còn giữ được nguyên vẹn trên 1000 điều luật. Nhiều luật gia Pháp gọi đây là Hiến pháp dân sự của Pháp, là giáo đường của pháp luật. Mặc dù đã trải qua hơn 200 năm với nhiều thay đổi, bổ sung, nhưng Bộ luật vẫn giữ nguyên cấu trúc gồm 3 quyển, với 2283 điều.

1. Sự ra đời của Bộ luật dân sự Napoleon 1804 là ước muốn lâu đời của nước Pháp

Dưới chế độ phong kiến (người Pháp thường gọi là Ancien Regime) nước Pháp có quá nhiều nguồn pháp luật: tập quán, pháp luật hoàng gia, pháp luật giáo hội, pháp luật La Mã. Hơn thế nữa nước Pháp chia làm hai vùng lãnh thổ có chế độ pháp luật khác nhau. Miền Bắc là vùng pháp luật tập quán, còn miền Nam là nơi áp dụng pháp luật thành văn – pháp luật La Mã. Vào các thế kỷ XV, XVI, XVII người Pháp đã có ý định pháp điển hoá pháp luật bằng việc ban hành các sắc lệnh và luật:

- Sắc lệnh của Montils – Les -Tour, năm 1453, là sắc lệnh thể hiện sự thừa nhận các tập quán của các vùng; một thời gian sau, một bộ sưu tập về tập quán trong các vùng đã được xuất bản.

- Sắc lệnh 1629 đã một phần thực hiện ý định pháp điển hoá bằng cách điều chỉnh rất nhiều lĩnh vực dân sự như tặng cho tài sản, thừa kế, chuyển nhượng, phá sản, cho vay lấy lãi, hôn nhân. Tuy nhiên, sắc lệnh này đã bị các toà án phản đối một cách mạnh mẽ.

- Các sắc lệnh của Colbert về tố tụng dân sự năm 1667, về pháp luật hình sự 1670, về pháp luật thương mại năm 1673 cũng là những bước tiến quan trọng trong tư duy pháp điển hoá của nước Cộng hoà Pháp.

- Luật Saint – Germain (1679) thể hiện trung thành tinh thần pháp luật tập quán của Pháp đã được đưa vào giảng dạy trong các trường đại học bên cạnh luật La Mã và Luật giáo hội.

- Dưới thời Louis 14 (1638- 1715), Chánh án Paris là ông Guillaume de Lamoignon, với sự cho phép của nhà vua, đã tiến hành pháp điển hoá nhưng công trình của ông đã không được thừa nhận chính thức.

- Vào thế kỷ XVIII linh mục Saint -Pierre và Daguessau cũng đã có những hoạt động nhằm thống nhất pháp luật nhưng không thành.

Theo giáo sư André Castaldo (Đại học Paris II), có một nguyên tắc xa xưa từ thời trung cổ là nhà vua cần phải tôn trọng tập quán, vì thế các vị vua thường ít can thiệp vào các phong tục tập quán. Các phong tục tập quán lại thường tồn tại chủ yếu trong lĩnh vực luật tư vì thế các sắc lệnh của các vua ban hành thường ít liên quan đến lĩnh vực luật tư. Ví dụ, các sắc lệnh của vua Louis XIV chỉ giới hạn trong lĩnh vực tố tụng hình sự và hình sự hoặc chỉ liên quan đến lĩnh vực thương mại, không có sắc lệnh nào liên quan đến luật dân sự.

Những ví dụ và những phân tích trên đây cho thấy, Bộ luật dân sự Napoleon ra đời không phải là một kết quả ngẫu nhiên, mà ngược lại Bộ luật này chính là sự chuyển hoá thành hiện thực mong ước của người Pháp trong nhiều thế hệ và qua nhiều thế kỷ