ĐẶT VẤN ĐỀ

[FONT=Times New Roman]Luật Thương mại 2005 (LTM 2005) không còn quy định: “quá thời hạn khiếu nại, bên có quyền lợi bị vi phạm mất quyền khởi kiện tại trọng tài, toà án có thẩm quyền” như khoản 1 Điều 241 Luật Thương mại 1997 (LTM 1997). Thực tế lập pháp đó làm nảy sinh vấn đề: tòa án hay trọng tài phải quyết định như thế nào trong trường hợp tương tự, khi không còn quy định rõ ràng về hậu quả pháp lý của việc bỏ qua thời hạn khiếu nại?

A.MỞ ĐẦU

B.NỘI DUNG

I. Thời hạn khiếu nại theo LTM 1997 và thực tiễn tài phán

II. Thời hạn khiếu nại theo LTM 2005 và thực tiễn tài phán

III. Khiếu nại trong pháp luật thương mại nước ngoài và quốc tế

IV. Chế định khiếu nại theo LTM 2005 cần áp dụng

C. KẾT LUẬN

TÀI LIỆU

(1) Điều 23 Pháp lệnh Trọng tài kinh tế năm 1990.

(2) Khoản 1 Điều 31 Pháp lệnh Thủ tục xét xử các vụ án kinh tế.

(3) Vào thời điểm này, do một thiếu sót về mặt kỹ thuật, Bộ luật Dân sự 1995 thậm chí không quy định thời hiệu khởi kiện chung cho các tranh chấp dân sự, mà chỉ quy định thời hiệu khởi kiện đối với các tranh chấp về thừa kế (Điều 648) cũng như việc không áp dụng thời hiệu khởi kiện đối với một số trường hợp (Điều 169). Do đó, theo Thông tư liên ngành số 03/TTLN của TANDTC và VKSNDTC ngày 10/08/1996, thì “các hợp đồng dân sự được xác lập từ ngày 1/7/1996 mà có vi phạm, thì bên bị vi phạm không bị hạn chế thời gian khởi kiện trước Tòa án, nếu pháp luật không có quy định khác” (mục III.1.a). Pháp lệnh Thủ tục giải quyết các vụ án dân sự năm 1989 cũng không quy định thời hiệu khởi kiện.

(4) Điều 1, khoản 2 Điều 5 và Điều 45 LTM 1997.

(5) Khoản 4 Điều 5 LTM 1997.

(6) Điều 3 LTM 1997 chỉ quy định: “Các hoạt động thương mại phải tuân theo các quy định của Luật này và các quy định pháp luật khác có liên quan”.

(7) LTM 1997 chỉ có một quy định duy nhất liên quan đến hợp đồng vô hiệu, đó là khoản 3 Điều 126, theo đó hợp đồng đại lý mua bán hàng hóa chấm dứt trong trường hợp hợp đồng vô hiệu khi nội dung hợp đồng hoặc việc thực hiện hợp đồng trái với quy định của pháp luật. Xét từ bản chất của chế định hợp đồng vô hiệu thì quy định này là không chính xác, vì khi hợp đồng bị tuyên bố vô hiệu thì nó được xem là không tồn tại chứ không “chấm dứt”.

(8) Điều 242 LTM 1997. Tuy nhiên, Luật này sử dụng thuật ngữ không chính xác là “thời hiệu tố tụng”. Bởi vậy, các tòa án, trọng tài khi căn cứ điều khoản này đều sử dụng thuật ngữ “thời hiệu khởi kiện”.

(9) Khoản 1 Điều 241 LTM 1997.

(10) Khoản 2 Điều 241 LTM 1997.

(11) Quy định về thời hạn khiếu nại làm phát sinh vấn đề: Liệu bên bị vi phạm có thể khởi kiện ngay trong thời hạn khiếu nại mà không cần phải thực hiện khiếu nại trước khi khởi kiện hay không? Về vấn đề này có nhiều ý kiến khác nhau. Tuy nhiên, bài viết này không nhằm giải quyết vấn đề này.

(12) Xem: Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), Chương trình hỗ trợ doanh nghiệp DANIDA, Các quyết định trọng tài quốc tế chọn lọc, Nxb Tư pháp, Hà Nội 2007: Quyết định số 10, “Tranh chấp trong hợp đồng mua bán thiết bị”, tr.72-77.

(13) Trong vụ kiện này, Hội đồng trọng tài đã đề nghị UBTVQH giải thích về nội dung điểm c khoản 2 Điều 241 LTM 1997. Trên cơ sở yêu cầu đó, UBTVQH đã ban hành Nghị quyết số 746/2005/NQ-UBTVQH11 ngày 28/01/2005 về việc giải thích điểm c khoản 2 Điều 241 LTM. Theo đó: “Đối với khiếu nại về vi phạm các nghĩa vụ khác trong việc thực hiện các hành vi thương mại thì thời hạn khiếu nại là ba tháng kể từ khi bên vi phạm phải hoàn thành nghĩa vụ theo hợp đồng, trừ trường hợp quy định tại khoản 4 Điều 170 của LTM. Như vậy, trừ khiếu nại về số lượng hàng hóa quy định tại điểm a khoản 2 Điều 241 và khiếu nại về quy cách, chất lượng hàng hóa quy định tại điểm b khoản 2 Điều 241 của LTM thì thời hạn khiếu nại đối với các vi phạm nghĩa vụ về thanh toán, thời hạn giao hàng và các vi phạm khác trong mua bán hàng hóa, đại lý mua bán hàng hóa, môi giới thương mại và trong các hành vi thương mại khác được qui định tại Điều 45 của LTM là ba tháng, kể từ khi bên vi phạm phải hoàn thành nghĩa vụ theo hợp đồng, trừ trường hợp quy định tại khoản 4 Điều 170 của LTM”.

(14) Xem Quyết định giám đốc thẩm số 07/2007/KDTM-GĐT ngày 07/8/2007 của Hội đồng thẩm phán TANDTC tại: Tạp chí Tòa án nhân dân, số 13 kỳ I tháng 7/2008, tr. 45-48.

(15) Tờ trình của Chính phủ về Dự án LTM (sửa đổi) ngày 05/10/2004 cũng không đề cập vấn đề này trong Mục B.5 về nội dung cơ bản của Chương V “Chế tài trong thương mại và giải quyết tranh chấp trong thương mại”.

(16) Trong quá trình thu thập tư liệu, tác giả chưa tìm thấy một bản án hay phán quyết trọng tài nào có liên quan đến Điều 318 LTM 2005, nên chưa thể nêu quan điểm của tòa án hay trọng tài về vấn đề này.

(17) Mặc dù theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều 168 BLTTDS, khoản 1 Điều 32 Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án kinh tế thì việc „người khởi kiện không có quyền khởi kiện“ cũng là căn cứ để tòa án, trọng tài trả lại đơn kiện, nhưng thực tế tòa án, trọng tài chưa hề trả lại đơn kiện theo các quy định này bằng cách viện dẫn bên khởi kiện đã mất quyền khởi kiện do không thực hiện khiếu nại trong thời hạn khiếu nại theo quy định tại khoản 1 Điều 241 LTM 1997.

(18) Tờ trình của Chính phủ về Dự án LTM (sửa đổi) ngày 05/10/2004, mục II.5.

(19) Về sau luật về tổ chức thương nhân được tách dần ra khỏi các Bộ luật Thương mại này, hình thành nên Luật công ty.

(20) Luật La Mã không biết đến thời hiệu khởi kiện và thời hiệu yêu cầu giải quyết việc dân sự như quy định tại khoản 3, 4 Điều 155 BLDS 2005 của Việt Nam.

(21) Xem: Palandt, Bình luận Bộ luật Dân sự (Beck’sche Kurzkommentare B#rgerliches Gesetzbuch), 68. Auflage, Verlag C.H.Beck, M#nchen 2008: #berblick von # 194. Xem thêm: Đỗ Văn Đại, Đỗ Văn Hữu, Hậu quả của hết thời hiệu khởi kiện trong lĩnh vực hợp đồng, Tạp chí NCLP, Hiến kế lập pháp số 3/2006 (70), tr. 17-19.

(22) Xem thêm nhận định tương tự trong: Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), Chương trình hỗ trợ doanh nghiệp DANIDA, Cẩm nang hợp đồng thương mại, Hà Nội 2007, tr. 46: „Hầu hết pháp luật các nước không quy định thời hiệu khởi kiện, mà chỉ quy định thời hiệu. Điều đó có nghĩa là không ai bị mất quyền khởi kiện. Tuy nhiên, bên có nghĩa vụ có quyền từ chối thực hiện nghĩa vụ khi hết thời hiệu“.

(23) Xem thêm: Đỗ Văn Đại, Đỗ Văn Hữu, tlđd.

(24) Điều 195-197 Bộ luật Dân sự Đức.

(25) Điều 2262 đến 2270-1 Bộ luật Dân sự Pháp.

(26) Điều 2271 đến 2281 Bộ luật Dân sự Pháp.

(26) Một bằng chứng cho thấy điều đó là, mặc dù quy định chung về thời hạn khiếu nại tại Điều 318 LTM 2005 không trực tiếp quy định về hậu quả pháp lý của việc bỏ qua thời hạn khiếu nại, nhưng theo quy định tại điểm đ khoản 1 Điều 237 Luật này thì thương nhân kinh doanh dịch vụ logistics được miễn trách nhiệm nếu thương nhân đó không được thông báo về khiếu nại trong thời hạn 14 ngày, kể từ ngày giao hàng cho người nhận