SO SÁNH TỪ XƯNG Hễ TRONG TIẾNG VIỆT VÀ TIẾNG HÁN

                                                                      Kim Cương - Trường ĐHSP Hà Nội

I. Mở đầu:

Việt Nam – Trung Hoa có mối bang giao từ bao nhiêu đời nay, chính cái đặc điểm núi liền núi, sông liền sông về mặt địa lý ấy đã là cầu nối giúp cho nền văn húa của hai dân tộc càng xích lại gần nhau hơn. Một trong số những nét văn húa tương đồng giữa hai dân tộc này đó là ngôn ngữ. Trước đây, khi Việt Nam chưa có ngôn ngữ của riêng mình (tức là tiếng Việt hiện nay) thì vẫn dùng một bộ phận chữ Hán cải biên thành chữ Hán Nôm làm thành ngôn ngữ của mình, chính vì điều đó mà những người Việt Nam nghiên cứu về tiếng Hán sau này nhiều lúc như có cảm giác đang tìm về cội nguồn của dân tộc. Tuy nhiên, dù là tương đồng đến mấy thì tiếng Việt và tiếng Hán cũng có những điểm khác nhau, đó là nét đặc trưng riêng của từng ngôn ngữ. Một trong số những nét đặc trưng đầy ý nghĩa đó chính là các thuật ngữ xưng hụ trong tiếng Việt và tiếng Hán.

Với việc so sánh từ xưng hụ trong ngôn ngữ tiếng Việt và tiếng Hán hiện đại tác giả đưa ra những nét đặc trưng trong thuật ngữ xưng hụ của tiếng Việt và tiếng Hán đồng thời tiến hành so sánh, đối chiếu để tìm ra những điểm tương đồng và khác biệt trong cách xưng hụ của hai ngôn ngữ, và cuối cùng là đưa ra một số ví dụ đặc trưng về thuật ngữ xưng hụ trong giao tiếp của tiếng Việt và cách dịch chúng sang tiếng Hán. Hy vọng bài viết này sẽ ít nhiều giúp ích cho nhũng người có ý định tìm hiểu một chút về văn húa và ngôn ngữ Việt – Hán.

II. Từ nhân xưng trong tiếng Việt và tiếng Hán

1. Ai cũng biết trong cách xưng hụ của tiếng Việt có  sự phân biệt tôn ti trật tự rõ ràng. Cháu bé hỏi rằng: Tại sao ông bảo cháu thưa bẩm, thế mà cháu gọi ông ông lại không thưa bẩm cháu. Cháu cũng không hiểu sao cha mẹ gọi con thì goi thằng Giáp con Ất được còn con gọi tên cha mẹ thì không được. Tại sao ông chú già rồi lai gọi là “ụng trẻ”… hay ta thử nghe lời nói này:

Nhanh nhanh lên nào! Coi chừng trễ chuyến bay bây giờ.ễng, ông đưa cái ô đây cháu cầm cho; còn bố đưa cái xách cho con. Còn anh nữa, anh cứ r axe trước đi để em khúa cửa cho. À này …, mấy đứa xem giùm mấy cái cửa sổ phía sau mẹ đã khúa kỹ chưa? Nhanh lên, trời ơi!